Witaminy

Witaminami nazywamy związki egzogenne (nie syntetyzowane przez organizm, dostarczane z zewnątrz), które odgrywają rolę regulatorów, czyli biokatalizatorów.

Są związkami organicznymi wytwarzanymi przez rośliny. Niektóre organizmy zwierzęce posiadają zdolność produkowania bardzo niewielkich ilości witamin ze składników roślinnych dostarczanych z pokarmem. Pierwiastkowy skład tych związków jest zróżnicowany. Poza atomami wodoru, tlenu, węgla występuje również chlor, fosfor, kobalt, siarka.

Witaminy są ważną grupa, która niezbędna jest do prawidłowego przebiegu czynności życiowych. Ilości dawek koniecznych są zazwyczaj bardzo małe. Dzięki urozmaiconemu pożywieniu ilość witamin potrzebna do prawidłowego funkcjonowania organizmu zostaje zapewniona. Brak witamin w organizmie powoduje awitaminozę, która prowadzi do wielu poważnych zmian chorobowych.

Gdy do organizmu nie zostanie dostarczona odpowiednia ilość witamin wystąpić może tzw. hipowitaminoza o mało widocznych, lecz bardzo groźnych skutkach. Nadmiar witamin również nie jest wskazany, gdyż doprowadzić może do hiperwitaminozy.

Witaminy zaliczamy do biokatalizatorów. Odpowiadają za przyspieszanie oraz ułatwianie reakcji chemicznych bez bezpośredniego udziału.

Ze względu na rozpuszczalność rozróżniamy witaminy, które są rozpuszczalne:

- w wodzie (wit. C, oraz witaminy z grupy B);

- w tłuszczach (D, E, K, A).

WITAMINA A

Witamina A, alkohol diterpenowy, akseroftol. Substancja oleista, która rozpuszcza się w tłuszczach. Powstaje z prowitamin (tzw. karotenów) w przewodzie pokarmowym. Karoteny zawarte są np. w niektórych warzywach, jak papryka, marchew oraz pomidory. Witaminę A w stanie gotowym znaleźć możemy w rybach, żółtkach jaj, mleku, wątrobie, maśle.

Niezbędna jest ona do prawidłowego rozwoju oraz wzrostu nabłonka, jest odpowiedzialna za podwyższenie odporności błon śluzowych, za adaptowanie się wzroku przy słabym świetle do dobrego widzenia.

Objawami niedoboru witaminy A lub jej braku jest niedowidzenie o zmierzchu (potocznie zwane kurzą ślepotą), rogowacenie i wysychanie spojówek oczu, co prowadzi do ich pieczenia, w cięższych przypadkach może również kończyć się rozmiękaniem rogówki oraz jej owrzodzeniem. Objawia się również wypadaniem włosów i rogowaceniem skóry. Dzienne zapotrzebowanie na witaminę A to około 1 - 2,5 mg.

WITAMINA B₁

Witamina B₁, aneuryna, tiamina, jest substancją rozpuszczalną w wodzie, składnikiem biorącym udział w przemianie węglowodanów oraz tłuszczów. Jej rozkład zachodzi pod wpływem enzymów utleniających oraz wysokiej temperatury. Jej dużą ilość zawierają mięsa, drożdże, ziarna zbóż, orzechy, żółtka jaj, nasiona roślin strączkowych. Jest syntetyzowana przez bakterie w przewodzie pokarmowym ludzi. Niedobór tej witaminy wystąpić może przy przebiegu długotrwałych chorób takich jak choroby wątroby, choroby gorączkowe, biegunka, nadczynność gruczołu tarczowego, a także w alkoholizmie i przy odżywianiu jednostronnym.

W stanach głodu, jak również u dzieci, które odżywiane są np. tylko ryżem, wystąpić może ostra postać awitaminozy B₁ - beri-beri. Jej cechami szczególnymi są dolegliwości neurasteniczne (neurastenia), osłabienie mięśni dolnych kończyn, zaburzenia czucia, uogólnione obrzęki oraz przesięki do różnych jam ciała.

Witamina B₁ jest stosowana w dużych dawkach jako lek przeciwko zapaleniu nerwów. Zapotrzebowanie dzienne na tą witaminę wynosi około 2 mg.

WITAMINA B₂

Witamina B₂, laktoflawina, ryboflawina, owoflawina. Występujący zarówno u zwierząt, jak i u roślin żółty barwnik.

Buduje m.in. mononukleotyd flawinowy (FMN) oraz dinukleotyd

flawino-adeninowy (FAD). Są to koenzymy, które wchodzą w skład enzymów (oksydoreduktaz) biorących udział w przemianach aminokwasów i glukozy, w utlenianiu komórkowym. Ważna role odgrywa także w biochemicznych przemianach zachodzących w siatkówce oka.

W czasie gotowania nie ulega ona rozkładowi, ale pod wpływem naświetlenia traci aktywność.

Witamina B₂ występuje w wątrobie, drożdżach, jajach, mleku i w jarzynach.

Przy jej niedoborze następują zmiany skórne, tj. zmiany w obrębie rogówki, zajady, łojotok, światłowstręt, zmiany w okolicy jamy ustnej oraz zahamowania wzrostu.

Dzienne zapotrzebowanie na tą witaminę to około 1 - 2 mg. Wykorzystywana jest w leczeniu hipowitaminozy i awitaminozy, jak również w niektórych przypadkach niedokrwistości.

WITAMINA B₆

Witamina B₆, pirydoksamina, adermina, pirydoksyna, pirydoksal, rozpuszcza się w wodzie i jest odporna na wysokie temperatury. Jest substratem procesów syntez komórkowych w skórze, układzie krwiotwórczym oraz nerwowym. Zawierają ją rożne pokarmy, m.in. jarzyny, ikra dorsza oraz mięso. Niedobór witaminy B₆ wytupuje wyjątkowo, na przykład u małych dzieci, które karmione są sztucznymi odzywkami oraz u osób uzależnionych od alkoholu. U dorosłych niedobór ten objawia się zmianami na nie osłoniętej skórze rak i nóg, która przypomina pelagrę. Objawia się on również zapaleniem języka i warg. Czasem występuje niedobarwliwa niedokrwistość, która odporna jest na leczenie preparatami żelaza, ustępuje natomiast pod wpływem sporych dawek witaminy B₆. Zapotrzebowanie dzienne na tą witaminę to około 2 mg.

WITAMINA B₁₂

Witamina B₁₂, cyjanokobalamina, kobalamina, rozpuszcza się w wodzie. Cząsteczka tej witaminy to pierścień porfirynowy, które zawiera m.in. rybozę oraz jon kobaltowy.

W organizmie odpowiedzialna jest za syntetyzowanie kwasów nukleinowych i aminokwasów, przyczyniając się tym samym do dojrzewania oraz tworzenia erytrocytów i leukocytów. Pełni również funkcję koenzymu w przemianie kw. organicznych, na przykład metylojabłkowego i bursztynowego.

Nie jest to witamina syntetyzowana przez rośliny wyższe i zwierzęta. Syntetyzują ją jedynie bakterie. Jest więc witaminą dla roślin i dla zwierząt.

Jej źródłem są produkty pochodzenia zwierzęcego oraz roślinnego szczególnie mleko i wątroba.

Tworzona w niewielkim stopniu w przewodzie pokarmowym przez bakterie, gdzie wchłaniana jest tylko w obecności wewnętrznego czynnika krwiotwórczego.

Niedobór witaminy B₁₂ objawia się złośliwą niedokrwistością. Stosowana jest przy leczeniu leukopenii, zapalenia wielonerwowego, schorzeń wątroby i toksycznych niedokrwistości. Dzienne zapotrzebowanie naszego organizmu na tę witaminę to około 0,002 mg.

WITAMINA C

Witamina C, inaczej zwana kwasem askorbinowym, jest witaminą rozpuszczalną w wodzie. Odgrywa dużą role w utlenianiu komórek, zwłaszcza w procesach utleniania (głównie tyrozyny) i redukcji.

Witamina C poprawia odporność organizmu, uczestniczy w utrzymaniu prawidłowego stanu tk. łącznej (głównie włosowatych naczyń krwionośnych), pomaga we wchłanianiu żelaza. Niedobór tej witaminy może spowodować szkorbut.

Witaminę C potrafi wytwarzać w swoim organizmie większość zwierząt, ale ludzie, świnki morskie oraz małpy musza dostarczaj ją wraz z pokarmem.

Witamina ta to substancja nietrwała, która podczas gotowania częściowo się rozkłada, dlatego też jej najlepszym źródłem są surowe warzywa i owoce oraz wątroba. Zapotrzebowanie dzienne na nią u ludzi wynosi 75 - 100 mg.

WITAMINA D

Witamina D, kalcyferol, rozpuszcza się w tłuszczach. W organizmie występuje jako prowitamina (D_2-5). Prowitaminy te są pochodnymi cholesterolu. Pod wpływem promieniowania ultrafioletowego stają się właściwą witaminą.

Poprzez ułatwienie wchłaniania oraz obniżenie wydalania wapna i fosforu z moczem reguluje gospodarkę fosforowa i wapniowa naszego organizmu.

Znaleźć ją możemy w mleku, jajach, tranie rybim. Z kolei jej prowitaminy w nowalijkach, tkankach zwierzęcych oraz drożdżach. Niedobór tej witaminy może spowodować utratę zębów, krzywicę, łamliwość kości. Jej nadmierne duże dawki prowadzą do stanu hiperkalcemii oraz odkładania się w tkankach miękkich wapnia. Jej dzienna dawka zależy od wieku oraz od wskazań lekarza.

WITAMINA E

Witamina E, tokoferol, jest rozpuszczalna w tłuszczach. Jest ona antyutleniaczem, który chroni nasze komórki przed samoutlenianiem. Bierze udział w przenoszeniu elektronów oraz w utlenianiu biologicznym.

Witamina E ma właściwości zapobiegające u niektórych zwierząt bezpłodności.

Gdy w pożywieniu samców brakuje tej witaminy może nastąpić zwyrodnienie jąder, z kolei samice mogą nie donosić płodu, (zjawisko nie zostało udowodnione u ludzi).

Niedobór tej witaminy prawdopodobnie ma wpływ na postępujące osłabienie mięśni oraz ich paraliż dlatego, że następuje degeneracja nerwów.

Witamina E występuje w mleku, jajach, warzywach, jest też prawdopodobnie wytwarzana przez florę bakteryjną jelit. Dzienne zapotrzebowane na tę witaminę to 10 - 30 mg.

WITAMINA F

Witamina F to nienasycone kwasy tłuszczowe (linolenowe, linolowe, arachidowe). Jest witaminą rozpuszczalną w tłuszczach. Występuje najczęściej w olejach pochodzenia roślinnego.

Jej działanie to wpływ na stan skóry oraz włosów, a także wpływ na wzrost u zwierząt. Niedobór tej witaminy u ludzi nie występuje.

WITAMINA H

Witamina H, biotyna, rozpuszcza się w wodzie. Jest ważnym elementem w przenoszeniu dwutlenku węgla w procesach przemiany materii. Wytwarzają ją bakterie, które żyją w przewodzie pokarmowym. Występuje również w żółtkach jaj, wątrobie oraz kapuście.

Jej niedobór ma miejsce głównie wtedy, kiedy następuje zniszczenie flory bakteryjnej w jelitach, np. przy kuracji antybiotykami. Objawami są zanik brodawek językowych i zmiany zapalne na skórze z występującymi złuszczeniami naskórka. Może wystąpić ogólne osłabienie oraz utrata łaknienia.

Człowiek dziennie powinien dostarczać organizmowi 0,1 - 0,3 mg witaminy H. 

WITAMINA K

Witamina K jest pochodną naftochinonu. Rozpuszcza się w wodzie. Jest niezbędnym substratem do syntezy w wątrobie czynników odpowiedzialnych za krzepniecie (głównie protrombiny). Występuje w wątrobie, szpinaku, kapuście. Człowiek czerpie witaminę K z flory bakteryjnej jelit. Za pomocą kwasów żółciowych wchłaniana jest do krwi i wychwytywana przez wątrobę.

Niedobór tej witaminy najczęściej występuje, kiedy dochodzi do zniszczenia flory bakteryjnej (leczenie sulfonamidami lub antybiotykami) oraz kiedy następują zaburzania wchłaniania tej witaminy z jelit, co dzieje się, gdy brakuje kwasowy żółciowych.

Niedobór objawia się opóźnieniem krzepnięcia krwi oraz skazą krwotoczną, przy czym wystąpić może krwawienie w różnych narządach oraz tkankach. Skaza ta często towarzyszy żółtaczce mechanicznej. Dzienna dawka tej witaminy to 1 mg.

WITAMINA M

Witamina M to krwiotwórcza witamina B₁₁, zwana też kwasem foliowym. Kwas foliowy to związek, który wysapuje w liściach (np. szpinaku) oraz drożdżach. Jest składnikiem grupy witamin B. Bakterie, w tym m.in. flora jelitowa, również go produkują. Witamina M działa krwiotwórczo, dlatego często jest wykorzystywana w poszczególnych typach niedokrwistości (np. złośliwej). Wykorzystywana jest również w leczeniu tzw. biegunki tłuszczowej. Przy niedoborze kwasu foliowego powstaje zahamowanie syntezy kwasów nukleinowych oraz wzrostu tkanek i organizmu. Może również nastąpić wypadanie włosów oraz martwica w mięśniach.

Sama witamina lub jej pochodne są koenzymami biorącymi udział w reakcjach transportowania grup jednowęglowych pomiędzy związkami chemicznymi.

WITAMINA P

Witamina P, rutozyd, rutyna. Jest jedną z trzech witamin, obok C i K, które odpowiedzialne są w dużym stopniu za prawidłową hemostazę. Z witaminą C działa synergistycznie by uszczelniać naczynia krwionośne. Znaleźć ja możemy w jarzynach oraz owocach.

Objawy niedoboru tej witaminy to kruchość naczyń krwionośnych, tworzenie się obrzęków oraz skłonność do powstawania krwawych wybroczyn.

WITAMINA PP

Witamina PP, to witamina z grupy B, zwana inaczej amidem kwasu nikotynowego, niacyną, nikotynamidem, jest substancją rozpuszczalną w wodzie. Jest odporna na działanie tlenu oraz temperatury. Jest substratem reakcji utleniania komórkowego oraz przemian białek, węglowodanów i tłuszczy. Witamina ta jest obecna w mleku, pełnoziarnistym chlebie, jajach, wątrobie oraz świeżych warzywach.

Przy niedoborze witaminy PP występuje pelagra. Dzienne zapotrzebowanie na tę witaminę wynosi 15 - 35 mg.