UKŁAD HORMONALNY

Niektóre hormony:

  1. Hormony syntetyzowane w przysadce mózgowej:
    • adrenokortykotropowy, inaczej adrenokortykotropina (skrót: ACTH) - organem docelowym, na który działa ten hormon jest kora nadnerczy, ACTH pobudza wydzielanie hormonów kory nadnerczy,
    • tyreotropowy, inaczej tyreotropina (skrót: TSH) - reguluje wydzielnicze czynności tarczycy,
    • folikulotropowy, inaczej folikulotropina (skrót: FSH) - pobudza rozwój i reguluje czynności gonad, czyli jajników i jąder; hormon luteinizujący (regulacja produkcji estrogenów i progesteronu u samic, u samców natomiast androgenów); prolaktyna (wpływa na rozwój gruczołów mlecznych i proces wytwarzania mleka, czyli tzw. laktację),
  1. W tarczycy wytwarzana jest m.in. tyroksyna - hormon, który odpowiada za regulację tempa przemian metabolicznych,
  2. Hormonem grasicy jest m.in. tymozyna - podnosi komórkową odporność organizmu, pobudza powstawanie limfocytów, wpływa na przyspieszenie dojrzewania limfocytów T,
  3. Hormony nadnercza:
    • Kora: glikokortykoidy (głównie kortykosteron) - regulują gospodarkę węglowodanową; mineralokortykoidy (głównie aldosteron) - regulują gospodarkę mineralną, np. jonami sodu, potasu, oraz gospodarkę wodną,
    • Rdzeń: adrenalina, inaczej hormon walki, uczestniczy w reakcjach stresowych - zwiększa ciśnienie krwi, przyspiesza pracę serca, tempo oddechu, wpływa na wzrost poziomu cukru we krwi,
  1. Hormony wytwarzane przez trzustkę:
    • komórki α - glukagon - hormon ten odpowiada za wzrost poziomu glukozy we krwi (glukoza uwalniana jest do krwi z glikogenu w wątrobie),
    • komórki β - insulina - hormon ten odpowiada za obniżenie poziomu glukozy we krwi (glukoza z krwi wiązana jest w glikogen w wątrobie), niedobór insuliny wywołuje cukrzycę,
  1. Hormony gonad:
    • jajniki - produkują hormony płciowe żeńskie: estrogeny (odpowiadają za drugorzędowe cechy płciowe, wpływają na cykl płciowy i popęd płciowy) oraz progesteron (kontroluje przebieg ciąży)
    • jądra - produkują hormony płciowe męskie: androgeny (testosteron) - warunkują drugorzędowe cechy płciowe, odpowiadają za popęd płciowy

UKŁAD KRĄŻENIA

W skład układu krążenia wchodzą: układ krwionośny i układ limfatyczny.

UKŁAD LIMFATYCZNY

Układ limfatyczny, tzw. układ chłonny składa się z naczyń limfatycznych, węzłów chłonnych oraz niektórych narządów, takich jak: grasica, szpik kostny, migdałki, śledziona. Płynem ustrojowym, który częściowo płynie w naczyniach limfatycznych, częściowo gromadzi się w przestrzeniach międzykomórkowych jest limfa, zwana inaczej chłonką.

LIMFA powstaje w wyniku przesączu krwi przez naczynia włosowate. Zawiera białka i liczne limfocyty. Umożliwia wymianę substancji między krwią a tkankami. Roznosi ona niektóre leukocyty, tym samym uczestnicząc w procesach obronnych organizmu. Chłonka wchłania także substancje odżywcze, m.in. produkty przemiany tłuszczów.

UKŁAD KRWIONOŚNY

Zbudowany jest z serca oraz naczyń krwionośnych, czyli żył, tętnic i naczyń włosowatych.

KREW krąży w naczyniach krwionośnych, do jej głównych zadań należy:

    • transport tlenu i dwutlenku węgla - funkcja oddechowa,
    • transport substancji odżywczych (wchłoniętych z przewodu pokarmowego),
    • transport produktów przemiany materii do nerek,
    • uczestnictwo w mechanizmach odpornościowych organizmu,
    • utrzymywanie odpowiedniej temperatury ciała,
    • transport enzymów i hormonów.

Krew (dorosły człowiek posiada około 5 litrów krwi) składa się z osocza oraz zawieszonych w nim elementów morfotycznych, czyli krwinek.

Osocze

Jest płynem o mlecznym zabarwieniu. Składa się z wody, białek (głównie albuminy, globuliny, fibrynogen) i in. związków organicznych (m.in. glukoza, aminokwasy, hormony, witaminy) oraz związków nieorganicznych (głównie jonów). Osocze odpowiada za utrzymanie stałego ciśnienia osmotycznego oraz odpowiedniego stężenia jonów wodorowych, czyli pH w tkankach organizmu. Poza tym transportuje substancje odżywcze, dwutlenek węgla, produkty przemiany materii oraz hormony. Osocze pełni także funkcje obronną, a dzięki obecności fibrynogenu uczestniczy w mechanizmie krzepnięcia krwi.

Osocze, które zostało pozbawione jednego z białek - fibrynogenu, jak również składników, które uczestniczą w procesie krzepnięcia krwi nazywane, jest surowicą.

Elementy morfotyczne

Erytrocyty

W krwi dorosłego człowieka znajduje się około 4,5-4 mln na milimetr sześcienny krwi. U człowieka erytrocyty mają kształt dysku i pozbawione są jądra. Krwinki czerwone uczestniczą w transporcie tlenu i dwutlenku węgla. Powstają w szpiku kostnym czerwonym, a po około 120 dniach rozkładane są w śledzionie. Erytrocyty posiadają czerwony barwnik, tzw. hemoglobinę.

HEMOGLOBINA zbudowana jest z czterech łańcuchów globiny (przeważnie z dwóch łańcuchów α i dwóch łańcuchów β). Każdy z łańcuchów połączony jest jedną cząsteczką hemu, zawierającą atom żelaza.

KARBOKSYHEMOGLOBINA powstaje w wyniku połączenia hemoglobiny z tlenkiem węgla. Połączeni to jest bardzo trwałe, nieodwracalne. Karboksyhemoglobina nie ma zdolności do przyłączania tlenu, a tym samym nie uczestniczy w jego transporcie.

OPAD BIERNACKIEGO, inaczej OB. - polega na pomiarze szybkości z jaką opadają krwinki czerwone w jednostce czasu. U człowieka wartość OB. wynosi średnio 3-5 mm/h dla mężczyzn i 4-7 mm/h dla kobiet. W stanach patologicznych wartość ta może ulec zwiększeniu nawet do wartości trójcyfrowej.

Leukocyty

W krwi znajduje się około 4-10 tys. na milimetr sześcienny krwi. Powstają przeważnie w szpiku kostnym czerwonym, niektóre dojrzewają w śledzionie, grasicy i węzłach chłonnych. Cechą charakterystyczną leukocytów jest obecność jądra oraz licznych ziarnistości. Zdolne są one do pełzakowatego ruchu oraz przenikania przez naczynia krwionośne. Ze względu na obecność ziarnistości w cytoplazmie leukocyty dzielimy na:

    • granulocyty - w ich cytoplazmie występują ziarnistości
    • agranulocyty - cytoplazma pozbawiona jest ziarnistości

Granulocyty możemy podzielić na:

    • granulocyty obojętnochłonne, inaczej neutrofile - uczestniczą w niszczeniu mikroorganizmów,
    • granulocyty kwasochłonne, inaczej eozynofile - wywołują odczyn zapalny,
    • granulocyty zasadochłonne, inaczej bazofile - uczestniczą głównie w reakcjach anafilaktycznych.

Agranulocyty:

    • limfocyty dzielimy na: limfocyty T, które aktywują limfocyty B oraz limfocyty B, które produkują przeciwciała.
    • monocyty - zdolne są do fagocytowania ciał obcych, dzięki białku, tzw. interferonowi hamują namnażanie się wirusów.

Trombocyty (150-400 tys/mm3)

Powstają w szpiku kostnym, są fragmentami komórek powstałych z komórek macierzystych, tzw. megakariocytów. Płytki krwi uczestniczą w mechanizmie krzepnięcia krwi (zapoczątkowują ten proces) i dzięki temu odpowiadają za utrzymanie hemostazy, ciągłości śródbłonka naczyń.

Podczas krzepnięcia krwi fibrynogen - białko osocza, zostaje przekształcony w fibrynę, zwaną inaczej włóknikiem. Włóknik uczestniczy w wytwarzaniu skrzepu. W proces krzepnięcia krwi ważną rolę odgrywają jony wapnia i witamina K.

GRUPY KRWI

Podstawowe grupy krwi to: A, B, AB, O. Przynależność do danej grupy związana jest z obecnością lub brakiem w błonach erytrocytów odpowiednich antygenów (antygeny A, antygeny B) oraz przeciwciał (przeciwciała anty A, przeciwciała anty B) w osoczu. Przeciwciała anty A powodują aglutynację, czyli zlepianie krwinek z antygenem A, przeciwciała anty B natomiast aglutynację krwinek z antygenem B. W surowicy krwi nie występują jednak przeciwciała, które mogłyby zaatakować własne antygeny grupowe.

GRUPA

KRWI

antygeny, które występują

w błonach erytrocytów

przeciwciała

zawarte w surowicy

A

antygeny A

anty B

B

antygeny B

anty A

AB

antygeny A i B

brak przeciwciał

O

brak antygenów

anty A i anty B

W błonach erytrocytów może występować także antygen Rh. Wówczas krew oznaczana jest jako Rh+, w przypadku braku tego czynnika krew oznaczana jest jako Rh-.

SERCE pełni rolę pompy, która tłoczy krew. Serce zdolne jest do przepompowania podczas pojedynczego cyklu ok. 75 ml krwi. Serce dzięki rytmicznym skurczom i rozkurczom umożliwia przepływ krwi we właściwym kierunku. Podzielone jest na dwa przedsionki (przedsionek prawy, przedsionek lewy) i dwie komory (komora prawa i komora lewa). W sercu występują zastawki przedsionkowo - komorowe oraz zastawki półksiężycowate. Zastawki uniemożliwiają krwi zmianę kierunku przepływu. Krew z serca odprowadzana jest za pomocą tętnic. Rozprowadza ona po całym organizmie substancje odżywcze oraz tlen, a także pobiera z tkanek szkodliwe substancje, powstałe w wyniku przemiany materii. Krew powraca do serca za pomocą żył. W sercu krew tłoczona jest z prawego przedsionka do prawej komory, skąd przedostaje się za pośrednictwem tętnic do płuc, gdzie następuje jej utlenowanie. Dwutlenek węgla zostaje usunięty do płuc, a stamtąd do powierzchni oddechowych i dalej na zewnątrz organizmu. Żyłami krew powraca do serca. Poprzez lewy przedsionek i lewą komorę krew tłoczona jest do aorty, która rozprowadza krew po całym organizmie. Krew dociera również do mózgu.

Serce pokrywa worek osierdziowy, który ochrania je przed urazami. Worek osierdziowy ma budowę dwuwarstwową i utworzony jest z błony surowiczej. Wewnętrzna ściana worka, która bezpośrednio pokrywa serce zwane jest nasierdziem.

Krążenie krwi:

Obieg duży: natlenowana krew z lewej komory serca przepompowywana jest do tętnicy głównej (aorty). Aorta przechodzi następnie w sieć mniejszych tętnic, a dalej w naczynia włosowate oplatające różne narządy ciała. Poprzez naczynia włosowate krew oddaje tkankom tlen a odbiera dwutlenek węgla. Odtlenowana krew za pomocą żył wraca do serca. Żyła czcza górna i żyła czcza dolna mają ujście do prawego przedsionka.

Mały (płucny) obieg: odtlenowana krew poprzez pień tętnic płucnych, następnie tętnicę prawą i lewą, doprowadzane są do płuc. Małe tętniczki oplatają pęcherzyki płucne. Dochodzi do wymiany gazowej. Krew otrzymuje tlen oraz oddaje dwutlenek węgla. Za pośrednictwem czterech żył płucnych krew dostaje się do prawego przedsionka.

Cykl pracy serca

Praca serca opiera się głównie na rytmicznych skurczach i rozkurczach przedsionków i komór. Podczas skurczu przedsionków krew przechodzi do komór i je wypełnia (komory są w stanie rozkurczu). Po pewnym czasie komory ulegają skurczowi. W początkowej fazie skurczu w komorach wzrasta ciśnienie, a zastawki przedsionkowo - komorowe ulegają zamknięciu (zjawisko to jest słyszalne i określane pierwszym, czyli skurczowym tonem serca). Następnie zastawki półksiężycowate otwierają się, a krew zostaje wtłoczona do tętnic, równocześnie przedsionki rozkurczają się i wypełniają krwią z żył. Podczas dalszej pracy serca komory rozkurczają się, a zastawki półksiężycowate zostają zamknięte - dochodzi do drugiego, tzw. rozkurczowego tonu. Przedsionki i komory rozkurczają się, następuje tzw. refrakcja serca - mięsień sercowy staje się niepobudliwy, dochodzi do pauzy spoczynkowej. Cały cykl pracy serca trwa około 0,85 s.

Praca serca podlega regulacji autonomicznego układu nerwowego, ośrodków korowych i ośrodków podkorowych mózgu. Serce pracuje rytmicznie. Podczas jednej minuty serce kurczy się około 72 razy.

NACZYNIA KRWIONOŚNE (żyły, tętnice i naczynia włosowate)

Żyły i tętnice posiadają trójwarstwową ścianę. Warstwa zewnętrza zbudowana jest z tkanki łącznej, warstwę środkową tworzą mięśnie gładkie. Od wewnątrz naczynia te pokryte są tkanką łączną i śródbłonkiem.

Tętnice - prowadzą krew z serca do tkanek. Są one grube i elastyczne, a krew płynie w nich pod dużym ciśnieniem. Wyróżnia się dwa rodzaje nerwów, które unerwiają ściany tych naczyń. Jeden rodzaj nerwów powoduje, iż mięśnie gładkie ulegają skurczowi, drugi rodzaj działa antagonistycznie, powodując ich rozkurcz. Dzięki skurczom i rozkurczom mięśni gładkich ilość krwi, która trafia do określonego narządu ulega regulacji.

Największą tętnicą w organizmie ludzkim jest aorta, inaczej tętnica główna (jej średnica wynosi ponad 20 mm). W sercu odchodzi ona z lewej komory. Aortę można podzielić na: aortę wstępującą, łuk aorty oraz aortę zstępującą. Aorta wstępująca przechodzi w tętnicę wieńcową prawą i w tętnicę wieńcową lewą. Tętnice te odpowiadają za unaczynienie serca. Łuk aorty biegnie w śródpiersiu a następnie w okolicy lewego oskrzela przechodzi w dalszą część aorty, w tzw. aortę zstepującą.

Żyły doprowadzają krew z tkanek do serca. Można wyróżnić dwa rodzaje żył: tzw. żyły głębokie i żyły powierzchowne. Żyłom głębokim często "towarzyszą" tętnice, natomiast żyły powierzchowne (przeważnie widoczne) biegną same. Wszystkie żyły zaopatrzone są w zastawki, które nie dopuszczają aby krew się cofała. Ten element budowy jest bardzo ważny, gdyż krew w żyłach przepływa wbrew działaniu siły ciężkości.

Schorzenia żył to m.in., tzw. żylaki oraz różnego rodzaju zapalenia żył.

CHOROBY UKŁADU KRĄŻENIA

Układ krążenia ma ogromny wpływ na prawidłowe działanie całego organizmu. Układ ten odpowiada bowiem m.in. za transport różnych substancji wewnątrz organizmu, czy sprawne działanie narządów wewnętrznych. Głównymi przyczynami wystąpienia chorób układu krążenia są:

    • nieprawidłowa dieta (za dużo tłuszczów zwierzęcych i węglowodanów), a co się z tym wiąże nadwaga,
    • mała aktywność fizyczna,
    • używki, takie jak alkohol, palenie papierosów,
    • stres,
    • dziedziczne uwarunkowania.

Miażdżyca tętnic związana jest ze zwężeniem światła naczyń, w wyniku zalegania w ścianach tętnic różnych substancji, przeważnie cholesterolu. Tworzące się złogi powodują wzrost ciśnienia w całym układzie krążenia, co może doprowadzić do nadciśnienia tętniczego. Wysokie ciśnienie jest bardzo niebezpieczne szczególnie dla małych naczyń, które mogą zostać uszkodzone. Rozerwane naczynia są przyczyną wylewów krwi. Małe światło naczyń sprawia, iż narządy organizmu nie otrzymują dostatecznej ilości tlenu i substancji odżywczych, co ma negatywny wpływ na ich pracę. W skrajnych przypadkach może nawet dojść do całkowitego zamknięcie światła naczyń. Stan ten powoduje martwicę obszarów ciała, które były zaopatrywane przez dane naczynia.

Nadciśnienie tętnicze powstaje w wyniku wzrostu ciśnienia tętniczego powyżej normy, przeważnie powyżej tzw. wartości granicznej wynoszącej ok. 150/90 mm Hg. Wysokie ciśnienie krwi może doprowadzić do uszkodzenia naczyń. Na rozwój choroby duży wpływ ma stres. W sytuacjach stresowych, układ nerwowy wydziela bowiem substancje, które zwiększają ciśnienie krwi, np. adrenalinę. Nadciśnienie ma powolny przebieg. Najczęstsze objawy to ból głowy, zawroty, trudności z widzeniem. Nadciśnienie może mieć charakter napadowy lub może być utrwalone. W przypadku nadciśnienia utrwalonego dochodzi do miażdżycy tętnic i niewydolności serca. W wyniku powikłań może dojść do udaru mózgu lub zawału serca.

Zawał może być związany z chorobą niedokrwienną serca i różnymi powikłaniami podczas jej przebiegu. Spowodowany jest niedrożnością tętnicy wieńcowej, co powoduje niedotlenienie i niedożywienie serca. Tętnica wieńcowa może ulec zamknięciu np. przez oderwaną blaszkę miażdżycową. Niekiedy zawał wiąże się ze zbyt długim skurczem tętnicy układu wieńcowego. Choroba ta objawia się najczęściej silnym bólem w okolicy klatki piersiowej, dusznością, zwolnieniem lub przyspieszeniem pracy serca. Po zawale może dojść do powikłań w postaci migotania komór, niewydolności serca, obrzęku płuc.

parametr

prawidłowa wartość

parametru

erytrocyty

4,5-5 mln/mm3

leukocyty

4-10 tys/mm3

trombocyty

150-400 tys/mm3

cholesterol

5,2 mmol/l

glukoza

3,9-6,4 mmol/l