Utworzenie Wolińskiego Parku Narodowego nastąpiło w roku 1960. zajmuje on powierzchnię 4897 ha, z czego 3% objęto ochroną ścisłą.

Park usytuowany jest u ujścia Odry. Swym zasięgiem obejmuje północno-zachodni obszar wyspy Wolin, czyli między zalewem Szczecińskim z jednej, a Morzem Bałtyckim z drugiej strony. Jest to najcenniejsza przyrodniczo część wyspy. Rzeźbę terenu dominują tu pozostałości polodowcowe, jak stosunkowo wysokie wzgórza morenowe, o wysokości do 115m n.p.m., które nad samym morzem i zalewem na południu tworzą strome, klifowe brzegi. Klify są narażone na silne procesy abrazji morskiej, co sprawia, że brzeg cofa się rocznie o około 80cm. W częściach środkowej oraz wschodniej, dużo mniej urozmaiconych, znajduje się z kolei 12 zbiorników polodowcowych, a 4 z nich na terenie Parku.

Jeśli chodzi o roślinność leśną, to dominuje tu sosna, stanowiąca 74% powierzchni lasów, buk stanowi 18%, natomiast dąb - 6%. Najlepiej zachowane są buczyny. Ponad 90% siedlisk znajduje się w borach sosnowych, gdzie spotyka się również bór bażynowy. Niewielkie powierzchnie są godne uwagi z powodu specyficznych zespołów wydmowych, solniskowych, muraw oraz zarośli kserotermicznych, a także wodnych, szuwarowych i torfiskowych.

Rośliny naczyniowe to więcej niż 1300 gatunków, z czego 46 podlega prawnej ochronie. Typowo na Pomorzu Zachodnim mamy do czynienia z wiciokrzewem pomorskim, grzybieńczykiem wodnym, pajęcznicą liliowatą oraz mikołajkiem nadmorskim. Fauna natomiast jest odmienna przez swą specyficzną różnorodność i pochodzenie. Na wybrzeżach pojawiają się pojedyncze przypadki ssaków morskich: foki szarej i wieloryba bałtyckiego. W 1976 podjęto działania w celu restaurowania na wyspie żubra białowieskiego w postaci półwolnościowej. Tutejsza awifauna to prawie 230 gatunków, w tym 4 pary orła bielika, który stanowi symbol Parku. Wolin jest miejscem krzyżowania się dwóch głównych tras przelotów. Z tego powodu liczne gatunki ptaków właśnie tutaj się zbierają, wśród nich są morskie adredony, także lodówki oraz markaczki, a nawet mewa srebrzysta. Na terenie Parku zbadano i opisano nowe gatunki. Są nimi chrząszcz nazwany Teredus opacus i dwa skoczogonki Collembola.

Idea utworzenie Parku Narodowego na wyspie Wolin została zaproponowana w pierwszych latach powojennych przez prof. dra Adama Wodniczko, który zainteresował się wyjątkowym bogactwem przyrodniczym tego terenu. Jego starania były czynnie wspierane przez prof. dra Z. Czubińskiego - botanika z Uniwersytetu Poznańskiego i prof. dra J. Urbańskiego - zoologa z tego samego uniwersytetu. Dopiero, kiedy sprawę poparł poseł Ziemi Szczecińskiej prof. dr S. Zajączek, udało się stworzyć akty prawne powołujące Park do życia. Park powstał na mocy decyzji wydanej przez Radę Ministrów dnia trzeciego marca 1960 roku. Powierzchnia Solińskiego Parku Narodowego to 4844ha. Teren Parku obejmują obszary lasów, jezior, klifowego wybrzeża morskiego, wybrzeża Zalewu Szczecińskiego, wybrzeża wydmowego, łąk i polan śródleśnych.

Najbardziej wartościowe obszary Parku to wiekowe lasy bukowe (zwane buczyną pomorską), występujące w kilku grupach: buczyny świetlistej (gdzie występuje perłówka jednokwiatowa), wilżyny (gdzie występuje żywiec cebulkowy) i bardzo rzadkiej buczyny storczykowej. Jest też bór sosnowy, w którym rośnie bażyna czarnojagodowa, występujący blisko morza, przede wszystkim w rejonie Widełki. Poza wymienionymi rodzajami są jeszcze różne typy lasów mieszanych - dębowe, sosnowe i bukowe. W lasach przetrwało wiele pojedynczych drzew o długoletniej historii. Największym jest dąb zwany "Wolinianem", który rośnie przy brzegu Zalewu Szczecińskiego. Świat roślinny Parku jest wyjątkowo bogaty. Rośnie tu 1300 różnych gatunków roślin naczyniowych, wśród których jest wiele rzadko spotykanych okazów. Mamy tu do czynienia między innymi z polodowcowym reliktem zimoziołem północnym, kilkoma gatunkami widłaków, kserotermiczną pajęcznicą liliowatą, 16 gatunkami storczyków leśnych. Tereny podmokłe są domem dla paproci o nazwie długosz królewski, woskownicy europejskiej i wielu innych. Typową rośliną dla tego obszaru jest też liana, czyli wiciokrzew pomorski, natomiast wybrzeże klifowe porośnięte jest rokitnikiem zwyczajnym, a w okolicach osad można znaleźć bluszcze oraz dorodne cisy. Na wydmach można natknąć się na typowe rośliny dla tego środowiska, jak np.: mikołajek nadmorski oraz rukwiel nadmorska, wydmuchrzyca, honkenia itp. Najcenniejsze zbiorowiska chroni się ustanawiając na nich rezerwaty ścisłe. Park posiada ich 62, a ich łączna powierzchnia to 172ha.

Muzeum

W Parku można zobaczyć wystawę geologiczną oraz muzealną. Wystawa geologiczna przedstawia typowe cechy budowy oraz skały i głazy. Można tam obejrzeć bogactwa naturalne wyspy (ropa naftowa odkryta w 1971, woda mineralna, kreda, gaz). Szczególne zainteresowanie wzbudza ekspozycja bursztynu bałtyckiego. Przedstawia ona historię bursztynu, wyjaśnia pochodzenie kształtu i koloru, itp. W muzeum można zobaczyć kolekcję ptaków oraz ssaków żyjących w Parku, która odzwierciedla jego bogactwo naturalne. Można obejrzeć puchacza, sokoła wędrownego, bielika, fokę bałtycką, mewę, wydrzyka, alkę, kaczkę skandynawską, edredona, pingwina złotoczubego. Są to najcenniejsze eksponaty w kolekcji. Muzeum posiada najliczniejszą w kraju kolekcję batalionów (130 sztuk), które cechują się niepowtarzalnym ubarwieniem. Kolekcja dopełniona jest przez głowę żubra, wilka, dzika, niewielkie ssaki: gronostaja, kunę i lisa. W wolierze obok Muzeum jest symbol Parku - orzeł bielik. Niedaleko Międzyzdrojów znajduje się rezerwat żubrów, dostać się tam można się tylko pieszo. Został utworzony w 1976 i zajmuje się hodowlą żubra rasy białowieskiej. Stado liczy ok. 10 sztuk. Ostatni raz żubry na terenie Pomorza Zachodniego występowały w średniowieczu. Rezerwat ma też wybiegi dla innych gatunków, np. dzika, sarny, dzika, ptaków. Latem czynny jest codziennie poza poniedziałkami. Po sezonie otwarty jest tylko w niektóre dni. Ponowne wprowadzenie żubra do Parku było ważnym wydarzeniem. Należy to uznać za sukces, który odniosła polska szkoła hodowli żubra, ponieważ w ten sposób uratowano go od zagłady.

Stado na wyspie Wolin jest badane pod względem aklimatyzacji, ksiąg rodowodowych, bada się ich rozród i chemizm (czyli bioindykację). Pierwszy urodzony w rezerwacie żubr został nazwany Pomorzanka i przyszedł na świat 23 października 1976. Do 1985 roku urodziło się ich 24. Na Pomorzu Zachodnim żubr ma wymiar symboliczny. Tutaj powstał najstarszy opis polowania na żubry, z 1107r. Łowy zostały zorganizowane przez Bolesława Krzywoustego podczas zdobywania Szczecina. W trakcie polowania śmierć poniósł jeden z rycerzy o imieniu Sieciach. Rezerwat spełnia nie tylko ważną rolę badawczą, ale również turystyczną oraz dydaktyczną. Każdego roku odwiedza go 40-50 tys. turystów.

Geologia, geomorfologia

Część Parku położona na lądzie jest bardzo zróżnicowana. Jej cechą charakterystyczną jest wybrzeże klifowe o długości 15 kilometrów i wysokości do 95m. Rocznie ulega ono cofaniu w głąb lądu o około 80cm, co wynika z działalności sztormów, wiatru oraz słońca. Krajobraz zdominowany jest przez wzgórza morenowe, zajmujące ok. 75% terenów parkowych. Deniwelacja w Parku wynosi 0-115m (na Wzgórzu Grzywacz). W delcie Świny zachodzi proces akumulacji, który nieustannie wpływa na granice wysp, ukształtowanie podwodnych płycizn oraz szuwarów.

Wody

Woda to, zaraz obok lasu, dominujący ekosystem Parku. Na północy Parku są to wody Bałtyku, a na zachodzie delta Świny, stanowiąca zespół wysp i wysepek przedzielonych kanałami, które cechują się zmiennymi kierunkami przepływu i różnymi poziomami wody. Delta jest okresowo zalewana, szczególnie podczas cofki. Cofka to wlewanie się wód morskich w obszar Zalewu Szczecińskiego w wyniku spiętrzenia ich przez północny wiatr. Na wschodzie Parku, w okolicy Warnowa, są 4 zbiorniki polodowcowe: Jezioro Warnowskie, Jezioro Rabiąż, Jezioro Czajcze i Jezioro Domysłowskie - razem 153ha. Są też jeziora sztuczne: Turkusowe, a także Stara Kredownia (zwana Wapnicą) oraz Grodno.

Roślinność

Wyspę Wolin porasta około 1300 różnych roślin naczyniowych, pośród nich wiele okazów rzadkich i pod ochroną. Na stromych zboczach klifów rośnie gęsto rokitnik zwyczajny. Na płytkich terenach morskich dno porastają makroglony: zielenice oraz brunatnice i krasnorosty. Najliczniej występują morszczyny i zielenice, czyli Entetromoprpha intestinalis. Na lądzie, na wzniesieniach morenowych, najczęściej występują lasy bukowe, bukowo-dębowe oraz sosnowe. Na terenie leśnym dominuje jednak sosna, która porasta 68% powierzchni parku. Buk porasta 23%, a dąb 7%. Pozostałe gatunki - świerki, modrzewie, daglezje, brzozy, zajmują resztę terenów lądowych. Szczególnie dobrze zakonserwowane są lasy bukowe, o strukturze zbliżonej naturalnej. Dwa obszary występowania buczyn na południu i północy objęto ochroną ścisłą. W tym ostatnim znajduje się buczyna storczykowa, która powstała na specjalnym rodzaju gleby, zwanym naspą przyklifową. Powstaje ona w wyniku nawiewania cząsteczek minerałów od klifów do środka lasu. Na tym wyjątkowym terenie można spotkać dziewięć różnych gatunków storczyków. Warto również zwrócić uwagę na bory bażynowe, które występują niedaleko Widełki. Wyrosły one na glebie bielicowej, powstałej z luźnych piasków. W lasach północnego obszaru tzw. Drożkowych Łąk rośnie cenny gatunek o nazwie długosz królewski. Wyjątkową i rzadką roślinność nieleśną można spotkać we wstecznej delcie Świny, m.in. woskownicę europejską, kłoć wiechowatą, turówkę wonną, a także niezwykle rzadkie hallofity, czyli roślinność solnisk: świbkę nadmorską, sit Gerarda, mlecznika nadmorskiego, czosnek kątowaty, muchotrzewia solniskowego. Na plaży mamy z kolei do czynienia z honkenią piaskową, wydmuchrzycą piaskową, rukwielą nadmorską oraz solanką kolczystą. Na południu Parku, występuje pajęcznica liliowata, bardzo rzadki w Polsce gatunek.

Fauna

Świat zwierzęcy jest bardzo zróżnicowany i obfituje w rzadkie gatunki. Wolin znajduje się na szlaku przelotu ptaków przez Bałtyk. W Parku żyje ponad 230 różnych gatunków, także lęgowych: bielik, wodniczka, biegus zmienny, muchołówka mała. Park jest istotnym elementem ochrony siedlisk gatunków wodno-błotnych, odnajdujących tu potrzebny im spokój i pożywienie, przede wszystkim podczas wiosennych oraz jesiennych podróży. Obecnie podjęto starania o reintrodukcję puchacza. Jeśli chodzi o owady, to zachował się tutaj największy polski chrząszcz jelonek. Oznaczono tu również 3 nowe w biologii gatunki. Są to chrząszcz Teredus opacus oraz 2 skoczkonogi Collembola. Zatoka Pomorska jest biotopem licznych gatunków, w szczególności ryb i powoli zanikających ssaków morskich (foka szara, morświn).

Kultura materialna oraz turystyka

Wyspa Wolin jest miejscem silnie zróżnicowanym, co jest wynikiem jej burzliwych dziejów, zawsze jednak związanych z wpływami morza (m.in. rybactwa oraz handlu). Obszar Parku i jego okolice nosi ślady dawnych grodzisk i miejsc dawnego osadnictwa. Wyraźnie widać również pozostałości po ostatniej wojnie, czyli okopy i bunkry, a także szczątki fundamentów V-3 (Wick). Wszystkie te pozostałości są interesujące zarówno dla nauki, jak i dla turystów. Ważnym aspektem działalności parku jest właśnie turystyka. Jest tutaj dobrze rozwinięta infrastruktura turystyczna: Centrum dydaktyczno-muzealne, rezerwat żubrów, punkty widokowe, parkingi i liczne szlaki turystyczne, w sumie 46km, i ścieżki dydaktyczne. Największym zainteresowaniem cieszą się Jezioro Turkusowe, które cechuje niespotykany kolor wody, hodowla żubrów i punkty widokowe o nazwach "Gosań" oraz "Kawcza Góra". Na szczycie wzgórza Zielonka można podziwiać piękny widok na deltę Świny i Zalewu Szczecińskiego. Zagrożeniem dla Parku mogą być przecinające go drogi, kolej, łącząca port Świnoujście z innymi obszarami kraju, a także linie energetyczne oraz gazociągi. Dyrekcja Parku wydaje pismo "Klify", w którym na bieżąco publikuje się wyniki badań i artykuły na temat ochrony Parku.