Choroby układu krążenia stały się od niedawna chorobami cywilizacyjnymi, zagrażającymi coraz większej części populacji. Przyczyniają się one do największej w Polsce ilości zgonów z przyczyn nienaturalnych. Niewątpliwie wpływ ma na to obecnie rozpowszechniony tryb życia, gdzie dominuje stres, brak czasu na regularne, zdrowe posiłki czy uprawianie sportu. W takich warunkach bardzo łatwo o zaburzenia ciśnienia tętniczego krwi i pracy serca, co skutkuje pogorszeniem stanu naczyń krwionośnych.
Miażdżyca
Jest jedną z najbardziej rozpowszechnionych i najgroźniejszych chorób układu krążenia. Istotą choroby są zmiany zwyrodnieniowe w tętnicach, spowodowane odkładaniem się po ich wewnętrznej stronie tzw. blaszki miażdżycowej, utworzonej z cholesterolu, lipidów a w późniejszym etapie wapnia, co powoduje stwardnienie tętnic. Blaszka miażdżycowa jest dogodnym miejscem do zatrzymywania się krwinek i tworzenia skrzepów, które znacznie ograniczają światło tętnicy, blokując przepływ krwi, a także w przypadku ich przemieszczania z prądem krwi mogą zablokować inne naczynia i w rezultacie powodować poważne niedotlenienie danego obszaru.
Najważniejszymi przyczynami choroby są:
- nieodpowiednia dieta (nadmierna ilość tłuszczów nasyconych)
- nadwaga i otyłość
- brak ruchu, powodujący niedokrwienie niektórych narządów i odkładanie tkanki tłuszczowej
- choroby sprzyjające miażdżycy np. hiperlipidemia, hipercholesterolemia, cukrzyca
- nikotyna, wpływająca niekorzystnie na stan tętnic
Miażdżyca stanowi zagrożenie dla wszystkich tętnic organizmu, ale najczęściej atakuje te większe: aortę, tętnice wieńcowe, mózgowe, co stanowi o jej poważnym zagrożeniu dla dotlenianych przez nie organów. Rzadziej atakowane są tętnice kończyn (wyjątek stanowi miażdżyca towarzysząca cukrzycy, kiedy choroba obejmuje kończyny dolne).
Zmniejszenie światła tętnic prowadzi do zmniejszonego przepływu krwi, a co za tym idzie niedotlenienie tej okolicy organizmu. Prowadzi to także do zwiększenia ciśnienia przepływającej przez tętnice krwi, a ponieważ blaszka miażdżycowa usztywnia je i nie są już wystarczająco elastyczne, by wytrzymać wysokie ciśnienie, może dojść do rozerwania ścian, powodując krwotok wewnętrzny. W przypadku, kiedy miażdżyca obejmuje naczynia wieńcowe niedotlenione zostaje serce, przestaje regularnie pracować, a w ostateczności prowadzi to do zawału.
Kiedy miażdżycą objęte są tętnice mózgu, również zostaje on niedotleniony, w wyniku czego dochodzi do śmierci neuronów, co prowadzi do zaburzeń świadomości, pamięci, otępienia (w zależności, który obszar mózgu został niedotleniony), a nawet do udaru mózgu, z wszystkimi jego konsekwencjami.
Objawami choroby nadciśnieniowej, od której wszystko się zaczyna są: bóle głowy, kłopoty ze snem, zaburzenia widzenia i funkcji nerek. Około 70% pacjentów z nieleczonym nadciśnieniem umiera najpóźniej po 20 latach choroby z powodu zawału mięśnia sercowego, 20% z powodu zaburzeń mózgowych (udar).
Patologiczne nadciśnienie tętnicze przebiega w kilku etapach. Początkowo podwyższone ciśnienie (wartości powyżej 140/90 mm Hg) zdarza się sporadycznie, a towarzyszą mu przyspieszone bicie serca, zaburzenia snu, bóle głowy, nerwowość. Następnym etapem jest stale podwyższone ciśnienie, ale możliwe jest jeszcze powracanie do ciśnienia prawidłowego, po dłuższym wypoczynku. Może wówczas wystąpić utrzymujące się osłabienie fizyczne, szybkie męczenie się przy wysiłku, bóle głowy, ból zamostkowy. Kolejnym stadium postępującej choroby jest okres utrzymującego się wysokiego ciśnienia krwi (200/100 mm Hg lub wyższego), występują już poważne zmiany w obrębie serca i innych narządów (obrzęk płuc, zaburzenia widzenia). Może wystąpić zawał mięśnia sercowego czy wylew krwi do mózgu. Ostatecznie mamy do czynienia ze stadium zejściowym, w którym obserwuje się już poważne zmiany zwyrodnieniowe całego serca (zawały), mózgu (udary), zaburzenia widzenia (uszkodzenia siatkówki) oraz niewydolność nerek.
W przypadku miażdżycy ogromną rolę odgrywa profilaktyka. Aby jej uniknąć należy:
- ograniczyć spożywanie nasyconych kwasów tłuszczowych (unikać tłuszczów zwierzęcych)
- ograniczyć spożywanie potraw bogatych w cholesterol (masło, jaja, śmietana)
- wprowadzić do diety drób, ryby, świeże owoce i warzywa
- prowadzić aktywny tryb życia (regularne ćwiczenia)
- wykluczyć nikotynę
Wartością krytyczną stężenia cholesterolu we krwi jest 250 mg na 100 ml krwi. W przypadku utrzymującego się takiego lub wyższego stężenia powstaje blaszka miażdżycowa.
Choroba wieńcowa
Jest choroba, która poprzedza zawał mięśnia sercowego. Główną jej przyczyna jest miażdżyca naczyń wieńcowych, w wyniku której utrzymuje się niedotlenienie serca. W krytycznych przypadkach, kiedy światło naczyń zostanie całkowicie zablokowane dochodzi do miejscowej martwicy mięśnia z powodu niedotlenienia, często jest to bezpośrednia przyczyna zawału mięśnia sercowego (najczęściej występuje zatrzymania akcji serca).
Leczenie opiera się przede wszystkim na podawaniu środków przeciwzakrzepowych, w zaawansowanych stadiach choroby pozostaje interwencja chirurgiczna. Najpopularniejszym zabiegiem jest wykonanie by-passu (utworzenie sztucznego połączenia aorty z naczyniem wieńcowym, ale z pominięciem fragmentu zmienionego chorobowo, czyli za nim). Zabieg ten wykonuje się wówczas, gdy nie ma widocznej poprawy po przeprowadzonej angioplastyce (sztuczne rozszerzanie miejsca chorobowo zwężonego). Można też umieścić w tym miejscu wstawkę, która utrzymuje odpowiednią średnicę tętnicy. Kiedy żadne zabiegi nie dają pożądanych rezultatów, ostatecznym krokiem jest transplantacja serca, ale jest to operacja niezmiernie skomplikowana zarówno w samym swoim przebiegu jak i w przygotowaniu do niej pacjenta, który musi spełniać szereg warunków.
Co roku w Polsce ma miejsce ok. 200 000 zawałów serca, przy czym 35% to zgony w czasie kilku pierwszych godzin. Jest to jeden z najwyższych współczynników umieralności w Europie.
Dusznica bolesna
Jest chorobą serca spowodowaną niewystarczającą ilością tlenu dostarczaną do komórek mięśnia. Wiąże się ona bezpośrednio z miażdżycą i chorobą wieńcową serca. Najczęściej objawy bólowe pojawiają się przy wzmożonym wysiłku w okolicy zamostkowej (możliwość promieniowania w kierunku lewego ramienia, szyi, czy dłoni.
Inne choroby atakujące także układ krążenia są: reumatyzm (spowodowany paciorkowcem), kiła, gruźlica, powikłania pogrypowe (mięsień sercowy), gruźlica, czy zapalenie wsierdzia (spowodowane zakażeniem bakteryjnym). Wszystkie te choroby mogą prowadzić do poważnych wad serca.
Schorzeniem innego rodzaju jest anemia, czyli niedokrwistość. Może mieć ona co najmniej kilka przyczyn. Najczęściej jest objawem niedostatecznej ilości żelaza we krwi (zarówno, gdy nie jest ono dostarczane w odpowiedniej ilości wraz z pokarmem, jak i podczas, gdy występują zaburzenia w jego wchłanianiu). Również brak kwasu foliowego oraz witaminy B12 narusza prawidłowy przebieg procesów krwiotwórczych. Poważne w skutkach może być również uszkodzenie czerwonego szpiku kostnego (promieniowanie jonizujące lub substancje chemiczne), odpowiedzialnego za powstawanie krwinek, co powoduje spadek ilości wszystkich rodzajów krwinek.
Jedną z najgroźniejszych chorób układu krwionośnego jest białaczka, czyli leukemia. Jest ona chorobą nowotworową i występuje w kilku znanych odmianach. Jej przyczyny mogą być bardzo różne, od zanieczyszczeń środowiska, przez zakażenia retrowirusami po skłonności genetyczne. Choroba ta charakteryzuje się nieprawidłowościami w powstawaniu oraz w budowie białych krwinek (zarówno we krwi, szpiku oraz w narządach wewnętrznych), które podlegają tzw. transformacji białaczkowej. Następuje ich niekontrolowane namnażanie się, co więcej nie są to formy prawidłowe, lecz patologicznie zmienione i powodują one zaburzenia w wytwarzaniu prawidłowych krwinek. Najczęstszymi objawami ogólnoustrojowymi są krwawienia z nosa, siniaki, osłabienie, gorączka, bladość skóry i trudności w leczeniu niegroźnych infekcji. Leczenie jest trudne i długotrwale, polega na opanowaniu populacji patologicznych komórek, stosuje się polichemioterapię, wspomagające leki doustne oraz leczenie chorób towarzyszących, atakujących osłabiony organizm.
