Kampinoski Park Narodowy.

Kampinoski Park Narodowy położony jest na północny-zachód i zachód od Warszawy w centralnej części województwa Mazowieckiego. Jako jeden z dwóch na świecie parków graniczących ze stolicą państwa obejmuje fragment Kotliny Warszawskiej i obszary Puszczy Kampinoskiej znajdującej się w pradolinie Wisły. Ponadto położenie parku narodowego w tak bliskim sąsiedztwie dużej aglomeracji miejskiej nie wpływa negatywnie na park w dużym stopniu, ze względu na wiatry zachodnie, przeważające na naszym obszarze. Wręcz przeciwnie, Puszcza Kampinoska nazywana jest często "zielonymi płucami Warszawy", ponieważ średnio co 3 dni nawiewane jest nad stolice świeże, czyste powietrze.

Historia Parku

Kampinoski Park Narodowy, jaki możemy obserwować dzisiaj powstał w 1959 roku, a jego powierzchnia wynosiła 40700 ha, jednak już w latach trzydziestych XX wieku powstały na obszarze Puszczy Kampinoskiej niewielkie rezerwaty przyrody (Zamczysko, Sieraków, Granica), które obecnie stanowią część PN i podlegają ochronie ścisłej. W powstaniu parku wielkie zasługi leżą po stronie Jadwigi i Romana Kobendzów, dwójki naukowców, którzy już w czasach przedwojennych zajmowali się nadaniami fitosocjologicznymi i geologicznymi na tym obszarze. Obecnie powierzchnia parku jest nieco mniejsza i wynosi 38544 ha, z czego poza województwem mazowieckim znajduje się 68 ha, na których znajduje się Ośrodek Hodowli Żubrów im. Prezydenta RP Ignacego Mościckiego koło Tomaszowa Mazowieckiego.

W lasach Puszczy Kampinoskiej dominującym gatunkiem jest sosna, a zbiorowiskiem bór świeży. Krajobraz parku jest bardzo urozmaicony, a dominują w nim: wydmy i bagna. Wydmy są najważniejszym elementem krajobrazu i występują one w formie wydm parabolicznych o ramionach wygiętych ku zachodowi i północnemu-zachodowi, (czoło skierowane ku wschodowi) oraz w postaci wałów wydmowych. Odmiennym elementem krajobrazu są bagna. Powstały one w wyniku zmian w korycie Wisły, poprzez odcięcie starszych koryt, które następnie przekształciły się w zbiorniki stojące, które bez dostępu wody płynącej zaczęły zarastać (roślinność bagienna i szuwarowa) i wypłycać się (powstawanie torfowisk niskich). Niektóre zostały zajęte przez roślinność drzewiastą (lasów olchowych), a niektóre pozostały w stanie otwartym.

Geologia i charakterystyka środowiska Puszczy Kampinoskiej

Na obecną budowę tego obszaru największy wpływ miało ostatnie zlodowacenie. Na ukształtowanie terenu duży wpływ miały wody z topniejącego lodowca, które pierwotnymi korytami Wiły płynęły do Morza Północnego. Wraz z kolejnymi zmianami koryta rzeki i obniżaniem jej poziomu zaczynały wyłaniać się piaszczyste wyspy i łachy, które później kształtowane przez wiatry zaczęły przeradzać się w dzisiejsze wydmy. Natomiast pomiędzy wyspami odcinane zostały pojedyncze zbiorniki wodne, w których gromadząca się materia organiczna przyczyniała się do powstawania obszarów bagiennych.

Park znajduje się pod wpływem klimatu kontynentalnego i częściowo morskiego. Wpływają na niego także takie czynniki jak samo położenie w dolinie, co powoduje, że chłodne, cięższe masy powietrza spływają tam i pozostają znacznie dłużej niż na obszarach otaczających. Także obecność Wisły oraz bardzo bliska odległość od dużej aglomeracji miejskiej (Warszawa) niewątpliwie wpływa na klimat tego obszaru. W związku z tym oraz urozmaiconą rzeźbą terenu klimat na całym obszarze również jest urozmaicony. Średnia temperatura wynosi tu 7,8 ˚C, roczna suma opadów jest stosunkowo niewielka i wynosi ok. 529 mm, poza tym przeważają wiatry zachodnie, a okresy bezwietrzne są tu częstsze niż na obszarach przyległych.

Hydrologia terenu jest ściśle związana z jego budową geologiczną. Cieki powierzchniowe stanowią bardzo niewielki procent obszaru, a jest to wynikiem położenia w pradolinie Wisły. Główną rzeką jest Łasica wraz z dopływami, której zlewnia obejmuje ok. 500 km2. Pod powierzchnią natomiast znajduje się poziom wodonośny o dość dużej zdolności przewodzenia wody, o miąższości od 10 do 50 m. Poziom ten utworzony jest przez utwory czwartorzędowe.

Gleby na tym obszarze odpowiadają podłożu geologicznemu. W związku z tym, że mamy tu do czynienia z dwoma zupełnie różnymi rodzajami podłoża wyróżnić możemy kilka rodzajów gleb, które się na nich wykształciły. Na piaszczystych wyniesieniach i wydmach dominują gleby inicjalne o małej zawartości składników odżywczych potrzebnych dla rozwoju roślinności; są to głównie gleby bielicowe i rdzawe. Natomiast w obniżeniach terenu, gdzie zwierciadło wód gruntowych znajduje się nieco bliżej powierzchni mamy do czynienia z kilkoma rodzajami gleb glejowych. Na obszarach aluwialnych i bagiennych wyróżnić możemy także kilka innych rodzajów gleb: torfowe, murszowe, mułowe, czarne ziemie. Jednak największym zagrożeniem dla utrzymania jakości gleb i jednym z największych problemów Parku Kampinoskiego jest obniżanie się wód gruntowych, które powodują wysychanie wierzchnich warstw gleb i zmiany składu florystycznego, zanikanie wielu gatunków.

Świat ożywiony Kampinoskiego PN

Roślinność

Jest ona tak bardzo zróżnicowana jak budowa geologiczna i morfologia całego parku. W związku z tym wyróżnić możemy tu szereg siedlisk i środowisk przeplatających się nawzajem, a niekiedy na siebie zachodzących, co nie zdarza się często na innych terenach. Roślinność jest bardzo charakterystyczna dla obszaru o takim położeniu geograficznym, ale cechą charakterystyczną są pojawiające się elementy północne, tj. sosnowy bór bagienny, czy inne gatunki muraw kserotermicznych o pochodzeniu stepowo-pontyjskim. Teren Parku Narodowego w 71% zajmują lasy, a wśród nich dominują bory mieszane i kilka rodzajów borów sosnowych, które przejawiają tendencje do przekształcania się w bory mieszane. Niezwykłą osobliwością puszczy jest występowanie na obszarach wydmowych zbiorowiska świetlistej dąbrowy. Jest to jedno z najbogatszych florystycznie zbiorowisk, a jego występowanie można wytłumaczyć kumulacją składników odżywczych (cząstek mineralnych, głównie wapnia) w procesach sedymentacji eolicznej oraz jednocześnie wysokimi opadami poziomymi, wynikającymi z bezpośredniego sąsiedztwa terenów podmokłych i torfowisk, zapewniających kondensację pary wodnej. Oprócz lasów wyróżnić możemy na obszarach podmokłych zespoły turzycowe, szuwarowe, torfowiska niskie i przejściowe, łąki podmokłe, świeże wraz z obniżaniem się poziomu wód także murawy napiaskowe, wrzosowiska. Inną cechą charakterystyczną jest całkowity brak gatunków endemicznych. Łącznie na terenie całego parku wyodrębniono 118 zespołów roślinnych, 1370 gatunków roślin naczyniowych, z czego 35 gatunków paprotników. Rośliny chronione całkowicie na terenie parku to 74 gatunki, a częściowej ochronie podlega 20 gatunków. Nieco słabiej poznana jest roślinność niższa, obecnie znanych jest 10 gatunków śluzowców, 115 gatunków mszaków oraz 146 gatunków porostów.

Zwierzęta

Świat zwierząt podobnie jak roślin jest bardzo bogaty ze względu na różnorodność siedlisk. Obecność rozległych podmokłych terenów stwarza bardzo dogodne warunki dla rozmnażania ptactwa, lub jest miejscem postoju podczas migracji. Szacuje się, że na terenie Parku zamieszkuje ok. 16 000 gatunków zwierząt, ale stan poznania fauny jest niewielki, gdyż opisano jedynie ok. 3000 gatunków. Występuje 220 gatunków chronionych. Najsłabiej poznana jest bogata fauna bezkręgowców. Wśród kręgowców występuje: 27 gatunków ryb, 13 gatunków płazów (72% w skali Polski), 6 gatunków gadów i aż 153 gatunki lęgowe ptaków i 27 gatunków nielęgowych, co stanowi 70% ornitofauny Polski. Szczególnie zagrożone i cenne gatunki ptaków to: lęgowy derkacz i lęgowa wodniczka, a także bączek, bocian biały, sowa błotna, rybitwa białoczelna i wiele innych rzadkich gatunków. Ssaki występują w licznie 52 gatunków, co stanowi 65% fauny Polski. Trzy gatunki spośród tych 52 są wynikiem wtórnej introdukcji: łoś, ryś i bóbr europejski.

Ochrona przyrody i jej sposoby na terenie Kampinoskiego PN

Ten unikalny teren, jakim jest Puszcza Kampinoska i tereny ją otaczające wraz z olbrzymią bioróżnorodnością zostały objęte ochroną. Podstawę ochrony stanowią regulacje prawne i status Parku Narodowego. Ochronie ścisłej podlegają obszary dawnych rezerwatów ścisłych, które stanowią ok. 12% powierzchni całego parku. Ochrona bierna polega na pozostawieniu obszaru wolnego od jakichkolwiek ingerencji człowieka. Zapewnia to powrót przyrody do swojego naturalnego rytmu przemian biologicznych i obiegu materii w ekosystemach. Jak już wcześniej wspomniano jednym z najważniejszych zagrożeń parku jest obniżanie się lustra wód gruntowych. Spowodowane jest to gospodarką melioracyjną, która była prowadzona na tamtym obszarze od ponad 200 lat. W związku z tym obecnie montuje się urządzenia spiętrzające wodę na rzekach, co wspomaga utrzymanie wody na obecnym poziomie, ale nie można tego rozwiązania zastosować na szeroką skalę, ze względu na możliwość podtopienia okolicznych gruntów ornych, będzie to możliwe dopiero po ich wykupieniu od właścicieli. Jednym z warunków istnienia zbiorowisk półnaturalnych, jakimi są łąki i pastwiska jest ich regularne wykaszanie i usuwanie części biomasy. Z czasem jednak zarastają one i zanikają cenne gatunki roślin (np. kilka gatunków storczyków), toteż do obowiązków pracowników parku należy także wykaszanie i odkrzaczanie otwartych terenów. Oprócz tego prowadzi się także ochronę krajobrazu (na powierzchni ponad 7 000 ha) typowego dla tamtego rejonu kraju. Polega ona na nie udostępnianiu tych gruntów do wykupu przez prywatnych właścicieli, ma to na celu utrzymanie we względnie naturalnym stanie mozaiki pól i towarzyszących im ekosystemów. Oprócz ochrony biernej poszczególnych gatunków roślin i zwierząt prowadzi się także na terenie parku reintrodukcję gatunków zwierząt i roślin, które wcześniej żyły w tym miejscu, ale zginęły z powodu działalności człowieka. W 1951 roku udało się sprowadzić na teren parku z Białorusi łosie, a w 1980 roku bobra europejskiego, ponadto od 1992 roku stopniowo wprowadza się na te obszary rysie. Oprócz zwierząt reintrodukowano także takie gatunki roślin jak: cis, modrzew polski, a populacje innych rzadkich gatunków (sasanka, zawilec wielkokwiatowy, wężymord stepowy i in.) wspomaga się i zwiększa populacje poprzez zbieranie nasion i wysiewanie ich i sadzenie młodych roślin. Dodatkowym zabezpieczeniem dla parku jest pas ochronny wokół całego parku na powierzchni prawie 38 000 ha i jest to tzw. otulina.