Granica - geneza utworu i gatunek
Granica początkowo ukazywała się w odcinkach na łamach czasopism. Pełne wydanie książkowe pojawiło się w 1935 roku. W roku 1936 pisarka otrzymała za Granicę Państwową Nagrodę Literacką.
Granica Zofii Nałkowskiej pisana była już z pozycji pisarki o silnej pozycji, która ma prawo do zabierania głosu w najważniejszych dla społeczeństwa sprawach. Wydaje się jednak, że powieść ta to specyficzna mieszanka społecznych obserwacji, dostrzeżonych przez autorkę procesów społeczno-gospodarczych i reakcji politycznych, jak i zapis własnych przemyśleń i doświadczeń Zofii Nałkowskiej. Z tego też względu Granica stanowi jakiś rodzaj podsumowania pierwszych powojennych lat, ale i historii postaw społecznych, które wpływały na to, że kształtowanie się narodu przebiegało w taki, a nie inny sposób.
Przede wszystkim Zofia Nałkowska prezentuje ogromny kryzys z początków XX wieku. Kryzys społeczny, politycznych, ekonomiczny, który dotknął nie tylko Polskę, ale i Europę. To jednak Nałkowskiej jako przedstawicielce opozycyjnej wobec sanacji grupy literackiej „Przedmieście”, nie wystarczyło. Granica jest tekstem demaskatorskim, pokazującym wszelkiego rodzaju uwikłania polityczne, które przekładają się na porażkę głównego bohatera, który staje się symbolem wielu innych, realnych postaci II RP.
Granica miała jednak nie tylko krytykować, ale i otwierać na nowe. Był to literacki postulat nowego sposobu artystyczne obserwacji, skierowania uwagi na proletariat i jego problemy, z dostrzeżenia mniejszości narodowych. Wszystko to zdaniem Nałkowskiej wymagało wspólnej pracy literatów i naukowców wyrastającej z tradycji naturalistycznej prozy spod znaku Emila Zoli. Chodziło o promowanie form literackich, które będą syntezą powieści i reportażu, a dzięki temu będą mogły spełnić funkcję literatury społecznie zaangażowanej. Pod tym względem Granica stanowiła logiczną konsekwencję dorobku pisarskiego Nałkowskiej. Mimo to dzieło zostało uznane za wyraźny manifest, bardziej filozoficzny, literacki i ideowy, niż społeczny.
Granica jest jedną z pierwszych w Polsce powieści psychologicznych, które koncentrują się na sferze psychiki ludzkiej i starają się, jak najlepiej „zobaczyć”, czemu robimy to, co robimy, co wpływa na nasze wybory, jak kształtuje się nasza osobowość, jak poszczególne wydarzenia wpływają na sposób postrzegania przez nas rzeczywistości. Efektem przesunięcia akcentu z tego, co się stało na dlaczego się stało, jest jedną z charakterystycznych cech powieści psychologicznej. Prowadzi to także do rozluźnienia fabuły, inwersji czasowej (na początku dowiadujemy się właściwie, jak skończyła się ta historia), większych przeskoków, opowiadania historii z perspektywy więcej niż jednego bohatera (tutaj widać optykę Zenona, Elżbiety i Justyny).
