Pożegnanie z Marią - problematyka
Obraz życia w okupowanej Warszawie
Opowiadania Tadeusza Borowskiego, w tym tytułowe „Pożegnanie z Marią”,opisują realia życia w czasie II wojny światowej i okupacji hitlerowskiej. Młoda Żydówka pieśniarka mówi o tym, jak dawno nie dotykała filiżanki, szczoteczki do zębów. Wojna odebrała ludziom normalność, prozaiczne czynności, przedmioty wydawały się młodej kobiecie czymś niezwykłym, po tym, czego doświadczyła i czego była świadkiem w getcie. Z kole starsza Żydówka, doktorowa opowiada o codziennych transportach do obozu, o ulicznych łapankach i ogromnym strachu, kiedy Żydzi ukrywają się przed niemieckimi żołnierzami. W tych strasznych czasach nawet dzieci są uczone, że w kryjówce nie należy hałasować, płakać, nawet jeśli się boją, ponieważ to wyrok śmierci. W warunkach wojennych mamy do czynienia z relatywizmem moralnym, czy nawet moralną degeneracją. Narrator jednak nie ocenia. Relacjonuje. Skupia się na zachowaniu i działaniu bohaterów. Opisuje to, co robi inżynier (pomaga, dobrze płaci pracownikom) i sklepikarz (zawyża ceny towarów pośredniczy w „handlu” więźniami, biorąc za to pieniądze). Bohaterowie próbują żyć, działać, radzić sobie w tych trudnych czasach (handlują, organizują tajne komplety, czytają książki i piszą wiersze, organizują wesele, ale w powietrzu unosi się strach, spalony dom). Tadeusz ma świadomość, że po eksterminacji Żydów, przyjdzie kolej na Polaków.
Narrator opowiadań a autor
Opowiadania Borowskiego, uważane czasem za nowele wybrane, mają formę dokumentalno-reportażową. Autor uzyskał ten efekt, wykorzystując technikę behawioralną (opis zachowań i działań, a nie stanu emocjonalnego bohaterów). Tadeusz jest jednocześnie narratorem i bohaterem opowiadania „Pożegnanie z Marią”, Chociaż nowele wybrane zawierają wątki autobiograficzne – Tadeusz jest poetą, studentem tajnych kompletów, ma narzeczoną Marię tak jak Borowski, to jednak opowiadania te nie są w pełni autobiograficzne. Postać narratora i bohatera – Tadeusza, którego można byłoby utożsamiać z autorem ma raczej za zadanie uprawdopodobnić opisane wydarzenia, a także pokazać, że Borowski przeżył czas wojny okupacji.
