Pieśń o Rolandzie - geneza utworu i gatunek
„Pieśń o Rolandzie” to najstarszy francuski epos rycerski, który należy do gatunku chansons de geste, czyli pieśni o bohaterskich czynach. Przyjmuje się, że znany dzisiaj nam utwór pochodzi z XI wieku. Podstawą jego wydania był anglo-normandzki rękopis z roku 1170. Dokładnej daty ani autorstwa w tym przypadku nie da się ustalić, jak zresztą w przypadku zdecydowanej większości utworów pochodzących z okresu średniowiecza. O autorze wiemy jedynie tyle, że na końcu rękopisu wspomina się osobę o imieniu Turold, natomiast, czy był to rzeczywisty autor pieśni, czy też jeden z jej przekazicieli – trudno ustalić. W Polsce „Pieśń o Rolandzie” pojawiła się w szerszym obiegu w 1932 roku, kiedy przetłumaczył ją Tadeusz Boy-Żeleński.
Według badaczy kultury i literatury francuskiej „Pieśń o Rolandzie” może wiązać się z tradycją utworów, które komponowali popularni w średniowieczu śpiewacy (tzw. jongleurs). Chodziło tutaj przede wszystkim o tych, którzy swoje utwory tworzyli z myślą o pielgrzymach pokonujących słynny hiszpański szlak Santiago de Compostela. Na tej drodze mijano bowiem wąwóz Roncevaux, a więc ten, w którym ostatnią swoją walkę stoczył Roland. Tradycja wspominania do pewnego stopnia mitycznej postaci Rolanda była wtedy bardzo żywa i to nie tylko we Francji, ale właśnie Katalonii i kraju Basków. Istnieje jednak także teoria wywodząca „Pieśń o Rolandzie” z tradycji pieśni, które bardowie układali na dworach królów i w środowiskach ówczesnych przywódców wojskowych. Epos w wersji, którą znamy dzisiaj, nosi wyraźne znamiona wpływów zarówno religijnych (kościelnych), jak i tradycji świata rycerskiego.
Niewątpliwie „Pieśń o Rolandzie” należy do tradycji chansons de geste:
- to poezja epicka, której celem jest przedstawienie konkretnych wydarzeń,
- tematyka pieśni dotyczy najczęściej przygód i konkretnych czynów dokonywanych zarówno przez historycznych, jak i legendarnych bohaterów,
- pieśni te początkowo funkcjonowały przede wszystkim w obiegu ustnym, dopiero z czasem zostały zapisane,
- najczęściej pieśni opiewają tzw. paladynów, czyli bohaterów żyjących w epoce Karola Wielkiego,
- opowieści skupiały się na bitwach przeciw Maurom i Saracenom,
- w eposach utrwalano wzorce osobowe – idealnego władcy, rycerza; obrońcy wiary,
- pojawiały się w nich elementy fantastyczne (tutaj widzenia Karola Wielkiego, a także spotkanie z aniołem Gabrielem, jak i zejście aniołów po duszę Rolanda),
- to dawało efekt połączenia wydarzeń stricte historycznych z elementami fantastycznymi.
„Pieśń o Rolandzie” jako chanson de geste ma bardzo charakterystyczną budowę:
- składającą się z 291 lais (to charakterystyczny francuski typ strofy) pisanych dziesięciozgłoskowymi wersami,
- rozpadającą się na ekspozycję (czyli narady w Akwizgranie, na dworze Karola i Saragossie u Marsyla), część I – kiedy decyzje ludzkie mają wpływ na losy całych narodów, tutaj chodzi o te podejmowane przez Karola, część II – skoncentrowana na ludzkiej ułomności pychy Rolanda; część III – skupiona wokół powrotu Karola pod Saragossę, zdobycia miasta i ostatecznego ukarania przeciwników oraz zdrajców.
