Rytmy abo wiersze polskie - problematyka
Problematyka sonetów Mikołaja Sępa Szarzyńskiego w „Rytmach albo wierszach polskich”
Sonety Mikołaja Sępa Szarzyńskiego stanowią jedno z najważniejszych osiągnięć literatury polskiej przełomu renesansu i baroku. Skupiają się one na problematyce metafizycznej, egzystencjalnej i religijnej, ukazując życie jako dramatyczną walkę człowieka o zbawienie w świecie pełnym pokus i zagrożeń.
1. Walka duchowa – człowiek między dobrem a złem
Sępa Szarzyńskiego zalicza się do najważniejszych poetów baroku nie bez powodu. Najbardziej wyrazistym i charakterystycznym motywem dla poezji Sępa Szarzyńskiego jest psychomachia, czyli duchowa walka między siłami dobra a zła. Poeta ukazuje człowieka jako istotę słabą, rozdartą i podatną na pokusy, która musi zmagać się z własną grzesznością, iluzjami świata i diabelskimi podszeptami.
- Sonet IV: „O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem” – jedno z kluczowych dzieł poety, w którym życie człowieka zostaje przedstawione jako nieustanna walka przeciwko trojgu wrogom: szatanowi (źródłu pokus), światu (pełnemu złudzeń) i ciału (symbolizującemu grzeszność i żądze). Człowiek, mimo że słaby, może osiągnąć zwycięstwo jedynie dzięki pomocy Boga.
Ta koncepcja jest typowa dla barokowej wizji świata, w której życie jest dynamicznym starciem duchowym, a nie spokojnym dążeniem do harmonii, jak to widział renesans.
2. Marność rzeczy doczesnych – motyw vanitas
Sonety Sępa Szarzyńskiego wpisują się w tradycję vanitas, czyli refleksji nad przemijalnością świata i nietrwałością wszelkich dóbr materialnych. Poeta dostrzega, że wszystko, co człowiek ceni – bogactwo, władza, przyjemności – jest nietrwałe i prowadzi do rozczarowania.
- Sonet V: „O nietrwałej miłości rzeczy świata tego” – poeta krytykuje ludzką skłonność do umiłowania rzeczy materialnych, które nie mogą przynieść prawdziwego spełnienia. Tylko Bóg jest wieczny i jedynie w Nim człowiek może odnaleźć prawdziwą miłość i sens życia.
Obecne są tutaj antytezy: „świat” kontra „Bóg”, „przemijalność” kontra „wieczność”, które podkreślają niepewność ludzkiego istnienia i konieczność poszukiwania wyższych wartości.
3. Przemijanie i niepewność ludzkiego losu
Człowiek w sonetach Sępa Szarzyńskiego jest istotą zagubioną, niepewną swojego losu i świadomą nieuchronnego końca. Życie jest krótkie, a przyszłość niepewna.
- Sonet I: „O krótkości i niepewności na świecie żywota człowieczego” – poeta podkreśla ulotność ludzkiego życia i nieprzewidywalność losu. Człowiek jest jak liść na wietrze, bezradny wobec sił wyższych.
- Sonet II: „Na one słowa Jopowe: Homo natus de muliere, brevi vivens tempore etc.” – poeta odwołuje się do Księgi Hioba, by podkreślić cierpienie i niepewność życia ludzkiego. Motyw biblijny służy ukazaniu człowieka jako istoty skazanej na cierpienie, która powinna szukać pociechy w Bogu.
Tego typu refleksja o ulotności życia jest typowa dla poezji barokowej, w której eksponuje się dramat ludzkiego losu i jego konflikt między ziemskim losem a duchowymi aspiracjami.
4. Wiara jako jedyny ratunek dla człowieka
W świecie pełnym niepewności jedyną trwałą wartością jest Bóg. To jedyna przeciwwaga dla pokus ziemskich. Wszystkie sonety Sępa Szarzyńskiego podkreślają, że człowiek nie może polegać na sobie ani na świecie – tylko wiara i łaska Boża mogą zapewnić mu zbawienie.
- Sonet III: „Do Najświętszej Panny” – poeta zwraca się do Maryi, prosząc o opiekę i wstawiennictwo. Ukazuje ją jako pośredniczkę między człowiekiem a Bogiem.
- Sonet IV: „O wojnie naszej…” – Bóg jest jedyną siłą, która może pomóc człowiekowi w duchowej walce.
- Sonet V: „O nietrwałej miłości rzeczy świata tego” – poeta konkluduje, że tylko miłość do Boga jest prawdziwa i wieczna.
W ten sposób Sęp Szarzyński przeciwstawia się renesansowemu humanizmowi, który zakładał, że człowiek jest w stanie samodzielnie odnaleźć szczęście i zbudować harmonijny świat.
5. Kontrast i antytetyczność jako kluczowe elementy stylistyczne
Sonety Sępa Szarzyńskiego są pełne antytez, które oddają konflikt między dobrem a złem, duchowością a cielesnością, trwałością a przemijaniem. Poeta nie przedstawia świata w sposób jednolity – jest on pełen sprzeczności i napięć.
Przykładowe kontrasty:
- „Bóg” vs. „świat”
- „miłość duchowa” vs. „miłość zmysłowa”
- „życie” vs. „śmierć”
- „zwycięstwo” vs. „upadek”
Dzięki temu sonety Sępa Szarzyńskiego zyskują dramatyzm i oddają barokowy niepokój egzystencjalny.
Sonety Mikołaja Sępa Szarzyńskiego ukazują człowieka jako istotę słabą, zagubioną i skazaną na duchową walkę. Ich główna problematyka koncentruje się wokół nietrwałości rzeczy doczesnych, słabości ciała, walki dobra ze złem, niepewności życia oraz konieczności poszukiwania oparcia w Bogu.
Sęp Szarzyński przeciwstawia się renesansowemu optymizmowi – w jego poezji świat jest pełen złudzeń i pokus, a człowiek może odnaleźć sens jedynie poprzez wiarę. Jest to typowe dla barokowego widzenia świata, w którym dominują kontrasty i duchowe napięcie.
Dzięki temu sonety Sępa Szarzyńskiego zapowiadają nadejście nowej epoki – baroku, w której życie jest przedstawiane jako dramatyczna wędrówka ku zbawieniu.
