Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki - geneza i gatunek utworu
Ignacy Krasicki napisał „Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki” około 1775 roku, w burzliwych czasach dla Polski. Był to okres oświecenia, czyli epoki rozumu, nauki i reform. Wierzono wówczas, że edukacja, moralność i rozum mogą naprawić człowieka i całe społeczeństwo. Po I rozbiorze Polski (1772 r.) wielu patriotów zaczęło zastanawiać się, dlaczego kraj upadł i jak go można uratować. Winą obarczano zacofanie szlachty, brak wychowania obywatelskiego, pijaństwo, lekceważenie nauki oraz egoizm. Krasicki postanowił napisać dzieło, które obnaża przyczyny upadku Rzeczpospolitej i nie tylko bawi, ale przede wszystkim uczy i wychowuje.
Autor czerpał inspirację z popularnych w Europie powieści podróżniczo-filozoficznych, zwłaszcza na „Przypadkach Robinsona Crusoe” Daniela Defoe i „Podróżach Guliwera” Jonathana Swifta. To właśnie z nich zaczerpnął motyw podróży i konfrontacji różnych kultur, umieszczając w polskich realiach. Mikołaj Doświadczyński nie tylko przemierza świat, lecz przede wszystkim doświadcza moralnej przemiany – od egoisty i utracjusza do człowieka prawego i rozumnego.
Wyspa Nipu, którą Mikołaj odwiedza, jest z kolei związana z oświeceniową wizją świata idealnego, czyli utopią („Utopii” Tomasza Morusa). Było to wyobrażenie idealnego państwa, w którym ludzie żyją mądrze, skromnie i sprawiedliwie.
Gatunek — powieść edukacyjno-filozoficzna lub powieść dydaktyczna to utwór prozatorski, w którym fabuła służy ukazaniu rozwoju moralnego i intelektualnego bohatera. Autor, poprzez jego przygody i refleksje, uczy czytelnika właściwego postępowania i przekazuje poglądy filozoficzne lub społeczne. W „Mikołaja Doświadczyńskiego przypadkach” pojawia się także drugi gatunek, czyli pamiętnik, który narrator – Mikołaj Doświadczyński spisuje na starość.
