Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki - charakterystyka bohaterów
Mikołaj Doświadczyński — główny bohater i narrator utworu. Jego nazwisko nie jest przypadkowe i symbolizuje człowieka, który przez własne błędy zdobywa doświadczenie i mądrość. W młodości jest lekkomyślny, rozpieszczony i próżny. Wychowany przez niedbałych nauczycieli, dorasta w przekonaniu, że pochodzenie i majątek są ważniejsze niż wiedza czy praca. Lubi zabawę, hazard i towarzystwo ludzi, którzy pochlebiają jego słabościom. Z czasem pragnie szukać wiedzy zagranicą. Kulminacyjnym momentem przemiany staje się pobyt na wyspie Nipu, gdzie poznaje społeczeństwo oparte na rozumie, cnotach i pracy. Po powrocie do Polski Mikołaj odrzuca dawne przywary. Staje się człowiekiem skromnym, odpowiedzialnym i pracowitym. Pragnie reformować swoje otoczenie, wprowadzać rozsądne gospodarowanie, dba o poddanych. Jego starania o dobro ojczyzny i zwykłych ludzi prowadzą donikąd, ponieważ nie jest w sanie pokonać świata pełnego korupcji i próżniactwa. Ostatecznie odnajduje dawną miłość – Juliannę – i z nią zakłada rodzinę, żyjąc w szczęściu i harmonii.
Matka Mikołaja – pochodzi ze wsi. Myśli, że edukacja zaszkodzi jej dziecku, toteż niechętnie wysyła Mikołaja do szkoły publicznej. Łatwo ulega wpływom sąsiadów. Syn jest dla niej najważniejszy, toteż łatwo wybacza mu przewinienia i spełnia jego pragnienia. W życiu kieruje się uczciwością.
Ojciec Mikołaja — Stolnik, zwolennik dyscypliny, widzi konieczność kształcenia syna i karcenia go, aby nabrał charakteru. Rodzice Mikołaja to typowi przedstawiciele staropolskiej szlachty, bardziej przywiązani do tradycji i pozorów niż do wychowania dziecka. Symbolizują błędy wychowawcze dawnego systemu.
Damon — guwerner Mikołaja. Z pochodzenia Francuz, przedstawia się jako człowiek wykształcony i światowy, lecz w rzeczywistości okazuje się oszustem i moralnym próżniakiem. Uczy Mikołaja pustych form towarzyskich, manier i zamiłowania do pozorów. Krasicki wykorzystuje tę postać, by skrytykować modę na cudzoziemskich wychowawców, zwłaszcza Francuzów, którzy mieli rzekomo uczyć ogłady, a w istocie psuli polską młodzież i odrywali ją od rodzimej tradycji oraz wartości.
Xaoo — mędrzec z wyspy Nipu, nauczyciel i przewodnik Mikołaja podczas jego pobytu w krainie idealnej. Uczy bohatera filozofii mieszkańców wyspy, tłumaczy sens ich zasad i praw. Dzięki niemu Mikołaj poznaje wartość pracy, cnoty, prostoty i wspólnoty. Xaoo jest symbolem rozumu, mądrości i ładu moralnego, a także uosobieniem oświeceniowego ideału wychowawcy i filozofa.
Hrabia Fickiewicz — arystokrata i sąsiad z rodzinnych stron Mikołaja, którego bohater spotyka w Paryżu. Typowy przedstawiciel zepsutej warstwy szlacheckiej – próżny, zadłużony, żyjący ponad stan. Wykorzystuje dobroć Mikołaja, który poręcza za jego długi, po czym ucieka, zostawiając go w trudnej sytuacji finansowej. Fickiewicz jest uosobieniem sarmackich wad i moralnego upadku arystokracji. Pokazuje, jak lekkomyślność, egoizm i brak honoru prowadzą do ruiny.
Margrabia de Vennes — francuski arystokrata i kapitan okrętu, na którego pokładzie Mikołaj opuszcza Francję po swoich finansowych niepowodzeniach. W odróżnieniu od większości postaci francuskich w powieści margrabia jest człowiekiem prawym, rozumnym i szlachetnym. Dzięki niemu Mikołaj zostaje uwolniony ze szpitala dla obłąkanych.
Gwinhelm — kwakr z Pensylwanii, który wykupuje Mikołaja z niewoli w Ameryce i otacza opieką, traktując jak przyjaciela i równego sobie człowieka. Jest niezwykle majętny, ale chętnie pomaga innym. Gwinhelm jest uosobieniem dobroci, prostoty i prawdziwej mądrości.
