Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki - streszczenie krótkie
„Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki” Ignacego Krasickiego to pełna przygód historia Mikołaja, które opisuje narrator, a zarazem tytułowy bohater. Powieść podzielona jest na 3 księgi. W pierwszej Mikołaj opisuje beztroskie dzieciństwo i młodość. Matka edukację uważała raczej za zbyteczną, ale pod naciskiem wuja Mikołaj został wysłany do szkoły publicznej. W wieku 16 lat zakończył ten etap, wracając do rodzinnego Szulimia po śmierci ojca. Tu matka zatrudniła mu francuskiego guwernera Damona, który nauczył go czytać sentymentalne książki. To także czas, kiedy zakochuje się w Juliannie, którą matka oddaje do klasztoru.
Mikołaj wraz z Damonem rusza do miasta, gdzie poznaje, na czym polega życie dworskie pełne zbytku i gry pozorów. Codziennie chodzi grać w karty, aż w końcu po bijatyce, guwerner ucieka i okazuje się oszustem, który zostawił Mikołaja z licznymi długami, które potem spłaca jego matka.
Mikołaj wraca do domu, ale nie zagrzewa tu długo miejsca. Prosi matkę, aby wysłała go do Warszawy. Tam znów ulega wpływowi zamożnych i zepsutych towarzyszy, trwoni majątek, zadłuża się i traci dobrą opinię. Zostaje wplątany w proces o wsie. Choć ostatecznie odzyskuje majątek w przewrotny sposób, ale jest już zrujnowany moralnie i finansowo.
Zniechęcony życiem w Polsce, wyjeżdża do Francji. W Paryżu próbuje zdobyć pozycję towarzyską, ale szybko przekonuje się, że i tam liczy się tylko pieniądz i pozory. Pomaga hrabiemu Fickiewiczowi, który popada w długi – spłaca jego zobowiązania, by ratować go z więzienia, lecz hrabia ucieka, zostawiając Mikołaja samego z ogromnymi długami. Zrujnowany i pozbawiony zaufania kupców, Mikołaj opuszcza Francję i wyrusza w podróż morską do Batawii.
Księga druga opisuje pobyt Mikołaja na wyspie Nipu. Statek, którym płynie bohater, zostaje rozbity w czasie burzy. Bohater cudem ratuje się z katastrofy i trafia na nieznaną wyspę – Nipu. Tam spotyka jej mieszkańców, którzy prowadzą życie oparte na uczciwości, pracy i cnotach. Nipu to utopijna kraina, w której nie ma własności prywatnej, zbytku ani zawiści. Każdy pracuje dla dobra wspólnego, a ludzie kierują się zasadami uczciwości i wzajemnego szacunku.
Mikołaj zostaje przygarnięty przez mędrca o imieniu Xaoo, który wprowadza w obyczaje wyspy. Pod jego opieką Mikołaj poznaje prawdziwe znaczenie wiedzy, pracy i moralności. Dostrzega, jak złudne były dotychczasowe ideały szlacheckiego życia opartego na próżności, hazardzie i zbytku.
Na Nipu Mikołaj uczy się pokory, samodzielności i szacunku dla innych. Przyswaja sobie filozofię prostoty i cnoty, zaczyna rozumieć, że szczęście człowieka tkwi w wewnętrznej harmonii, nie w bogactwie czy pochodzeniu. Jednak mimo spokoju i porządku, jaki panuje na wyspie, tęskni za ojczyzną i pragnie przekazać innym to, czego się nauczył.
Po znalezieniu wraku statku i skarbu Mikołaj decyduje się opuścić Nipu i wrócić do Europy, by sprawdzić, czy możliwe jest życie według zasad rozumu i uczciwości w jego własnym kraju. Konstruuje łódź, pakuje skarb i rusza w morze.
Księga trzecia opisuje życie Mikołaja po ucieczce z wyspy i powrocie do kraju. Po kilku dniach na łódce zostaje uratowany przez statek hiszpański, ale kapitan bierze go w niewolę i zabiera skarb. Mikołajowi zostają tylko ukryte weksle. Trafia do kopalni kruszców w Potozie, gdzie pracuje jako niewolnik. Poznaje tam Amerykanina, który nakłania bogatego kwakra Gwilhelma, aby wykupił Mikołaja z niewoli. Wkrótce mężczyźni zaprzyjaźniają się i wspólnie podróżują, ale Gwilhelm rozumie, że Mikołaj powinien wrócić do ojczyzny i pracować dla jej dobra. Zabezpiecza go finansowo i wysyła w podróż.
Na statku Mikołaj poznaje Margrabiego de Venes, z którym się zaprzyjaźnia. We Francji trafia znów do więzienia, a potem do szpitala dla obłąkanych, z którego niespodziewanie ratuje go Margrabia.
Mikołaj wraca do Polski i spłaca długi. Dawni znajomi pozostają pogrążeni w dawnych wadach: lenistwie, pijaństwie i próżności. Bohater wraca do rodzinnego domu, gdzie prowadzi życie zgodnie z filozofią mieszkańców Nipu, dba o poddanych, wspiera edukację i rzemiosło. Choć wielu sąsiadów uznaje go za dziwaka, Mikołaj pozostaje wierny swoim przekonaniom.
Mikołaj zostaje wybrany posłem na sejm, a szybko okazuje się, że zamiast troski o kraj, jest tylko korupcja i egoizm. Posłowie dbają o własne interesy, a nie dobro ojczyzny. Podobnie w Warszawie – wszelkie próby działalności patriotycznej nie mają szans na realizację w społeczeństwie, w którym rządzi egoizm i pijaństwo.
Mikołaj pragnie znaleźć żonę, ale żadna kandydatka nie spełnia jego oczekiwań. Wiedzie zatem spokojne życie na wsi. Niepodziewanie podczas podróży na Litwę po śmierci wuja, zatrzymuje się u pewnej wdowy, która okazuje się ukochaną Julianną. Ich spotkanie po 10 latach kończy się małżeństwem, które daje mu prawdziwe szczęście.
