Quo vadis - geneza utworu i gatunek
Swoistym wstępem do powieści Henryka Sienkiewicza „Quo vadis” (albo raczej próbką twórczości zatopionej w antyku) jest nowela z 1892 r. pt. „Pójdźmy za nim”. To historia Antei, którą dręczą złe sny. Wyjeżdża z Egiptu do Jerozolimy, gdzie Piłat proponuje jej rozrywkę w postaci egzekucji trzech skazańców, w tym kogoś, kto podaje się za Syna Bożego. Antea zmierza na Golgotę, gdzie udaje jej się zbliżyć do Nazareńczyka, który ją błogosławi. Od dnia jego śmierci, bohaterka przestaje mieć koszmary, a po trzech dniach ukazuje jej się Chrystus zmartwychwstały. Niniejsza historia była dla Sienkiewicza próbką prozy, dotyczącej początków chrześcijaństwa i czasów antycznych.
Do tworzenia „Quo vadis” autor przygotowywał się m.in. dzięki licznym wyjazdom do Rzymu, ale jak sam wskazywał w udzielanych wywiadach (w formie listów), na genezę powieści składa się wiele czynników. Przede wszystkim Sienkiewicz był miłośnikiem kultury antycznej, rozczytywał się w „Annałach” Tacyta i innych dziełach starożytnych. Zwiedzanie Rzymu i przebywanie wśród historycznych zakątków miasta, przynosiło pisarzowi nowe pomysły. Najsilniejszym natchnieniem była kapliczka „Quo vadis”, znajdująca się naprzeciwko Bazyliki Św. Piotra. Sienkiewicz nie ukrywał także wpływu sytuacji Polski pod zaborami, w której rodacy cierpieli pod jarzmem Prus i Rosji (nawiązując zapewne do cierpienia chrześcijan prześladowanych przez Rzymian). Szukając źródeł natchnienia Sienkiewicza do napisania „Quo vadis”, nie można zapomnieć o przyjaźni pisarza z malarzem Henrykiem Siemiradzkim, który mieszkając w Rzymie, był przewodnikiem autora po wiecznym mieście. Co więcej, Sienkiewicz znajdował natchnienie także w twórczości Siemiradzkiego i takich obrazach, jak: „Uczta Nerona”, „Pochodnie Nerona” czy „Dirce chrześcijańska”.
W 1905 r. Henryk Sienkiewicz otrzymał za całokształt twórczości literacką nagrodę Nobla, a liczba przekładów „Quo vadis” na inne języki już za życia autora była niezliczona. Powieść doczekała się wielu adaptacji filmowych, z których najbardziej znana jest hollywoodzka wersja z 1951 r. w reżyserii Mervyna LeRoy’a i polska z 2001 r. w reżyserii Jerzego Kawalerowicza.
Gatunek: powieść historyczna – rozbudowany utwór epicki, w którym fabuła zbudowana jest na podstawie połączenie zdarzeń historycznych z motywami fikcyjnymi. W przypadku „Quo vadis” tło historyczne jest zbudowane na licznych wydarzeniach, które bez trudu można znaleźć na kartach historii starożytnego Rzymu, a bohaterami są w dużej mierze prawdziwe postaci, żyjące w latach 60. po śmierci Chrystusa (np. Neron, Poppea, Petroniusz, Apostołowie Piotr i Paweł). W powieści Sienkiewicza odnaleźć można także elementy romansu (w końcu akcja kręci się wokół miłości Winicjusza i Ligii, która zmienia się z frywolnego zauroczenia po miłość do grobowej deski) oraz ważny wątek religijny (nie tylko ze względu na opisaną tu mękę pierwszych chrześcijan, ale także poprzez obszerne nauki Piotra apostoła i Pawła z Tarsu, dotyczące wiary w Chrystusa i Boga). Nie można zapomnieć także o warstwie społeczno-politycznej, ukazującej realia życia ówczesnych Rzymian pod tyrańskimi rządami Nerona.
