Etyka - geneza utworu i gatunek
„Etyka” Barucha Spinozy powstawała przez wiele lat i stanowi kulminację jego filozoficznych dociekań nad naturą rzeczywistości, człowieka i jego wolności. Spinoza rozwija swoje idee w opozycji do kartezjańskiego dualizmu oraz tradycyjnych poglądów religijnych na temat Boga, duszy i wolnej woli. Jego myśl czerpie inspirację z filozofii stoików, neoplatonizmu, Majmonidesa, a także nurtu racjonalizmu, reprezentowanego przez Kartezjusza i Leibniza. Kluczowym założeniem jest monizm substancjalny, który przeciwstawia się powszechnej w jego czasach wizji świata jako podzielonego na materię i ducha.
Spinoza pracował nad „Etyką” przez ponad dekadę – pierwsze szkice powstały ok. 1661 roku. Z powodu kontrowersyjnych tez dzieło nie zostało opublikowane za jego życia – pojawiło się dopiero w 1677 roku, po jego śmierci. Problemy filozofii Spinozy sprawiły, że tekst znalazł się na indeksie ksiąg zakazanych, a jego filozofia została uznana za heretycką i ateistyczną.
Gatunek utworu
„Etyka” Spinozy jest dziełem filozoficznym, ale jej struktura i metoda wyróżniają ją spośród innych traktatów filozoficznych. Spinoza zastosował metodę geometryczną, wzorowaną na „Elementach”Euklidesa. Historia filozofii nie zna wielu tego typu dzieł. Dzieło składa się z definicji, aksjomatów, twierdzeń i dowodów, co miało nadać filozofii maksymalną mądrość — ścisłość i niepodważalność. Każda teza wynika logicznie z poprzednich, co sprawia, że tekst przypomina dowód matematyczny.
„Etyka” wpisuje się w nurt racjonalizmu, a całość systemu opiera się na rozumowych argumentach, bez odwołań do objawienia czy autorytetu tradycji. Jest to również filozofia monistyczna i deterministyczna, odrzucająca wolną wolę i transcendentnego Boga.
