Ustrój polityczny - pojęcie to jest ogólną nazwą formy sprawowania rządów i władzy publicznej (np. ustrój autorytarny, demokratyczny, totalitarny); jest to także zespół zasad, które dotyczą władzy publicznej oraz metod wykonywania tej władzy. Zasady te przede wszystkim ustanawiają przedmiot władzy publicznej, wytyczają jej zakres oraz główne kierunki działalności państwa, ponadto zasady te wytyczają podstawowe prawa, obowiązki i wolności obywateli, wyznaczają formy oraz metody udziału obywateli w realizowaniu władzy publicznej. Ustrój polityczny oparty może być na zasadach określonych w dokumentach prawnych albo na tradycji. Współcześnie najczęściej ustrój określony jest w ustawie konstytucyjnej.

W prawniczej literaturze przez termin ustrój polityczny rozumiane są podstawowe polityczne idee ustrojodawcy, na których podstawie zbudowana jest cała władza państwowa i które można rozwinąć bądź poprzez treści zawarte w ustawie zasadniczej, albo też poprzez ustawodawstwo zwykłe. Można, więc ustrój polityczny określić jako całokształt norm i zasad, które odnoszą się do organizacji oraz funkcjonowania władzy państwowej w kraju. Ustrój polityczny jakiegoś państwa może przybierać swoiste zabarwienie, dlatego też szczegółowo można mówić o nim tylko i wyłącznie w świetle norm i zasad zapisanych w jego konstytucji. Obok terminu "ustrój polityczny" używane są również określenia takie jak: system rządów czy system polityczny. Jednak to nie są pojęcia równoznaczne, które można by stosować wymiennie. Każde z tych pojęć zawiera odmienną treść, różniącą się od pozostałych. Najszerszym z tych terminów jest "system polityczny", ponieważ obejmuje ono zarówno struktury władzy państwowej, w tym kraj, jak również instytucje polityczne, takie jak partie, organizacje społeczne, związki zawodowe oraz panujące poglądy polityczne i filozoficzne. Ustrój polityczny w XX wieku przechodził bardzo wyraźną ewolucję, była ona wyznaczona zmieniającymi się zasadami, na podstawie których była zorganizowana władza publiczna, oraz różniącymi się wzajemnie, a stosowanymi w praktyce systemami rządów. Konsekwencją było także zmienianie się stopnia demokratyzacji życia społecznego. Państwo natomiast przechodziło okresy demokracji parlamentarnej, jak również rządów autorytarnych, a w niektórych latach też totalitarnych. Zresztą zjawiska te były ściśle ze sobą powiązane; znajdowały one wyraz w konstytucyjnych rozwiązaniach, utrwalanych lub/ i pogłębianych w ustrojowej praktyce.

Konstytucja (z łac. constituo,-ere - znaczy: urządzać, regulować, ustanawiać) - jest to akt prawny, nazywany także ustawą zasadniczą; zazwyczaj ma on najwyższą prawną moc w całym systemie źródeł prawa w jakimś państwie. Materia konstytucyjna może się składać z różnych zagadnień. Konstytucja może, zatem określać: podstawowe zasady ustroju gospodarczo - społecznego państwa, a także organizację, kompetencje oraz sposób powoływania najwyższych organów państwowych, ponadto zawiera podstawowe prawa, obowiązki i wolności obywatela. Konstytucje mogą być dowolnie klasyfikowane. Doktryna prawa konstytucyjnego jako najczęstsze klasyfikacje podaje podział na następujące konstytucje:

-Konstytucje pisane (zwane też formalnymi) i niepisane (zwane materialnymi),

-Konstytucje pełne (które regulują wszystkie sprawy wchodzące w skład zakresu konstytucji) oraz częściowe, zwane małymi konstytucjami,

-Konstytucje uchwalane (mogą być uchwalone przez zwykły przedstawicielski organ lub konstytuantę albo jedynie przez naród w drodze referendum albo też przez tzw. ciało ustrojodawcze, a następnie przez naród) i konstytucje oktrojowane (które nadane są przez panującego),

-Konstytucje sztywne oraz elastyczne (zależy to od łatwości zmienienia ich treści),

-Konstytucje proste oraz złożone, (w zależności czy całość regulacji zapisana jest w jednej czy paru ustawach).

W naszym kraju w latach do uchwalenia konstytucji z 1791 roku termin konstytucja sejmowa był synonimem najzwyklejszej ustawy, ponieważ wówczas sejm wydawał tak zwane: constitutiones- konstytucje.

Obecnie Konstytucja jest aktem prawnym mającym najwyższą moc prawną, określającym podstawy ustroju gospodarczego i politycznego państwa, oraz status prawny jednostek. Konstytucja pisana to produkt z epoki burżuazyjnej ewolucji. Pierwszą konstytucją pisaną na świecie była, obowiązująca z resztą po dziś dzień (tylko z kilkom poprawkami) konstytucja Stanów Zjednoczonych, ustanowiona w 1787 roku. Natomiast pierwszą konstytucją w Europie była Konstytucja 3 Maja, ustanowiona w 1791 roku. Od tegoż czasu datowany jest rozwój pisanej konstytucji, stanowiącej prawny akt o fundamentalnym znaczeniu dla państwa.

Konstytucje polskie:

1) pierwsza w Polsce, a druga na świecie: Konstytucja 3 Maja - ustanowiona 3 maja 1791 roku.

2) druga: Konstytucja dla Księstwa Warszawskiego - ustanowiona 22 lipca 1807 roku.

3) trzecia: Konstytucja Wolnego Miasta Krakowa oraz jego okręgu - ustanowiona 11 września 1818 roku.

4) czwarta: Konstytucja Wolnego Miasta Krakowa - ustanowiona 29 lipca 1833 roku.

5) piąta: Statut Organiczny Królestwa Polskiego - ustanowiona w dniach 14- 26 luty 1832 roku.

6) szósta: Statut Krajowy Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim - ustanowiona 26 lutego 1861 roku.

7) siódma: Mała Konstytucja - ustanowiona 20 lutego 1919 roku.

8) ósma: Konstytucja marcowa - 17 marca 1921 roku.

9) Nowela do Konstytucji z 1921 r. tzw. nowela sierpniowa - ustanowiona 2 sierpnia 1926 roku.

10) dziesiąta: Konstytucja kwietniowa - ustanowiona 23 kwietnia 1935 roku.

11) jedenasta: Mała Konstytucja - ustanowiona 19 lutego 1947 roku.

12) dwunasta: Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej - ustanowiona 22 lipca 1952 roku.

13) trzynasta: Ustawa Konstytucyjna dotycząca trybu przygotowania oraz uchwalenia Konstytucji RP - podpisana 23 kwietnia 1992 roku.

14) czternasta: Mała Konstytucja - podpisana: 17 października 1992 roku.

15) ostatnia, obowiązująca do dziś: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej - podpisana 2 kwietnia 1997 roku.

W systemach źródeł prawa w każdym państwa ustawa konstytucyjna zajmuje pozycję najważniejszą, najwyższą, a normy w niej zapisane posiadają największą moc prawną. Znaczy to tyle, iż cały prawny porządek w danym państwie, nie tylko musi wynikać z zasad konstytucyjnych ale także musi być z konstytucją zgodny. Obecnie funkcjonują specjalne instytucje prawne, które stoją na straży przestrzegania i nadrzędności konstytucji; ponadto zabezpieczają one zgodność postanowień wszystkich innych aktów prawnych z treścią konstytucji. Służy temu między innymi instytucja tzw.: sądownictwa konstytucyjnego, ma ona postać sądów lub trybunałów konstytucyjnych. To właśnie do tych instytucji można zaskarżyć wydany akt prawny zarzucając mu, że jest sprzeczny z materią konstytucji. Rangę ustawy konstytucyjnej podkreślają trzy fakty:

a) Szczególny tryb uchwalania jej oraz zmiany,

b) Szczególna treść w niej zawarta,

c) Nadrzędność konstytucji spośród wszystkich źródeł prawa.

Jej szczególną treść oznacza, iż konstytucja reguluje przynajmniej pięć grup tematycznych, a mianowicie: określa suwerena, wyznacza podstawy ustroju gospodarczego i politycznego w państwie, ustala strukturę oraz kompetencje organów publicznych, określa status prawny jednostek, a także zawiera zapis dotyczący trybu zmiany konstytucji. Jeżeli te grupy tematyczne zostały uregulowane w konstytucji to mówi się, iż jest to pełna konstytucja, jeśli natomiast niektóre z tych zagadnień zostały pominięte, mówimy wówczas, że jest to mała konstytucją. Jeśli konstytucja przewiduje dość utrudniony tryb zmienienia jej mówimy wówczas, że jest to konstytucja sztywna, jeśli jest przeciwnie to konstytucja taka nazywana jest elastyczną, jest łatwo zamienialna, zmiana jej następuje przez taki sam tryb jak w przypadku ustawy zwykłej. W Polsce, od czasu uchylenia konstytucji 1952 roku, mamy aż po dzień dzisiejszy konstytucje sztywną, natomiast fundamenty ustrojowe naszego kraju określone są w trzech aktach konstytucyjnych:

a) w Ustawie konstytucyjnej z 17 października 1992 roku dotyczącej stosunków wzajemnych pomiędzy władzą wykonawczą, ustawodawczą i sądowniczą, oraz samorządem terytorialnym; nazywa się ją Małą Konstytucją,

b) w utrzymanych przez małą konstytucję niektórych postanowieniach z konstytucji z roku 1952,

c) w Ustawie konstytucyjnej z 23 kwietnia 1992 r. dotyczącej trybu przygotowania oraz uchwalenia konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej.

Strażnikiem zgodności między całym porządkiem prawnym a konstytucją jest Trybunał Konstytucyjny. Instytucja ta orzeka czy ustaw oraz inne akty prawne wydawane przez naczelne organy państwa są zgodne z konstytucją. Orzeczenia wydane przez Trybunał Konstytucyjny mają ostateczną moc wobec tych aktów, za wyjątkiem ustaw, ponieważ ostatnie słowo w przypadku ustaw ma Sejm. Sejm może podzielić swoje stanowiskowe stanowiskiem Trybunału Konstytucyjnego albo je odrzucić. Od dawna wysuwa się postulat ażeby orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego miały moc ostateczną i wiążącą także dla ustaw.

Teraźniejsza Konstytucja Polska została uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe, a następnie przyjęta w drodze referendum konstytucyjnego przeprowadzonego w 1997 roku. Struktura oraz uprawnienia najwyższych organów państwowych opierają się na zasadzie trójpodziału władzy. Władza ustawodawcza w Polsce należy do Sejmu i Senatu, władza wykonawczą - do Prezydent Rzeczypospolitej i do Rady Ministrów (czyli do rządu ) i do ministrów wchodzących w skład rządu, natomiast władza sądowniczą należy do niezawisłych sądów i trybunałów.

Szczególna rola ustawy Konstytucyjnej wynika także z faktu, iż w swej podstawowej treści ustala ona hierarchię wszystkich innych źródeł prawa, oraz wytycza główne kierunki ustawodawstwa. Wszystkie akty normatywne muszą być zgodne z treścią Konstytucji. Konstytucja jako ustawa zasadnicza, odróżnia się także od zwykłych ustaw szczególnym trybem jej uchwalania i zmieniania. Do zmienienie jej treści potrzeba w głosowaniu Sejmowym kwalifikowanej większość liczby posłów, natomiast w Senacie potrzebna jest bezwzględna większość głosów, przy obecności przynajmniej połowy z ustawowej liczby senatorów. Oczywiste jest zatem, iż ustawa zwykła nie ma możliwości zniesienia ani całej ustawy Konstytucyjnej, ani też poszczególnych postanowień Konstytucji.

Treść zawarta w Konstytucji jest bardzo wyraźnie rozbudowana. Ustawy zwykłe zazwyczaj regulują kwestie związane tylko z jedną, ściśle określoną dziedziną życia (na przykład: sprawy ochrony środowiska, oświaty, podatkowe, itd.), natomiast ustawa zasadnicza zawsze reguluje podstawy prawne organizacji oraz funkcjonowania całego państwa. Przy tym, treść zawarta w konstytucji podlega ewolucji, a także nie jest ujednolicona. Zakres treści zawartych w konstytucjach zależy od różnych czynników - a zatem inny zakres treści będzie miała konstytucja państwa jednolitego (unitarnego), natomiast w państwie federalnym inne elementy potrzebują dodatkowego uregulowania, ponieważ w nich obok różnych kwestii dotyczących zakresu organizacji i kompetencji władzy państwowej muszą zostać uregulowane także stosunki pomiędzy federacją i jej członami. W efekcie stopień szczegółowości zasady konstytucyjnej będzie różny w zależności od kraju, podobnie różny będzie zakres prawnych regulacji zawartych w konstytucji. Oprócz tej różnorodności uregulowań można się doszukać pewnych prawidłowości, które dostrzegane są w ustawach konstytucyjnych różnych państw. Bowiem w konstytucjach występują kwestie tradycyjnie, stosowane powszechnie, niezależnie do systemu rządów przyjętego w kraju, także niezależnie od struktury państwa. Kwestie ta stanowią bowiem pewien rodzaj niezbędnego minimum, które musi zostać uregulowane konstytucyjnie.

Tradycyjnie wyróżniane są następujące elementy składowe regulowane konstytucyjnie, inaczej mówiąc materia konstytucyjna:

-Konstytucja musi określać podmiot władzy państwowej oraz sposób jej realizowania,

- Musi regulować podstawy istniejącego ustroju społeczno- gospodarczego,

-W konstytucji ustalona jest struktura aparatu państwowego, oraz zakres kompetencji władzy i organów państwa,

-musi precyzować sytuację prawną jednostek, czyli prawa, obowiązki i wolności człowieka oraz obywatela,

-musi zawierać zapis dotyczący trybu zmienienia konstytucji.

Nie oznaczy to, iż tylko do te problemy znajdują się w materii konstytucyjnej, bowiem jest to tylko i wyłącznie minimum konstytucyjne, oznacza to zatem iż treść konstytucji można ujmować dosyć elastycznie. Poszczególne kraje przyjmują bardzo różne konstytucje, a w nich regulacje prawne ujmowane są różnorodnie, mogą być na przykład bardziej rozwinięte albo bardziej zwięzłe. Forma konstytucji pozostaje wyłącznie konsekwencją specyfiki państw, przyjętej budowy struktury państwa, tradycji konstytucyjnych w każdym państwie, doświadczeń ustrojowych danego kraju, itd.

Treść zawarta w Konstytucji, ma jurydyczny charakter, co czyni ją fundamentalnym, najważniejszym aktem prawnym, wręcz najwyższym prawem w Polsce. Konstytucja zawiera różne zasady oraz reguły prawne. Bardzo często jakąś zasadę prawną da się wyprowadzić z jednej normy konstytucyjnej, jednak niekiedy zasada prawna wynika dopiero z przeanalizowania kilku norm zapisanych w ustawie zasadniczej. Powoduje to, iż po pierwsze - dosyć trudno jest ustalać ogólne zasady zawarte w konstytucji, a po drugie - o zasadach dotyczących ustroju politycznego jakiegoś państwa możemy stwierdzić tyko na tle jego konstytucji.

Treść zawarta w konstytucji Polski z 2 kwietnia 1997 roku pozwala na wymienienie następujących zasad:

1) Suwerenność narodu,

2) Republikańska forma państwa prawnego,

3) Demokratyczne państwo prawne,

4) Podział władzy i równowaga władz,

5) Reprezentacja polityczna,

6) Dwuizbowość parlamentu,

7) Pluralizm polityczny,

8) Wzajemna niezależność i współdziałanie państwa i kościołów, a także pozostałych związków wyznaniowych,

9) Prawa i wolności człowieka i obywatela,

10) Parlamentarna forma rządów,

11) Odrębność władzy sądowniczej oraz niezawisłości trybunałów i sądów,

12) Społeczna gospodarka rynkowa,

13) Wolność gospodarcza,

14) Ochrona własności.

Ostatnie trzy z wyżej wymienionych zasad Konstytucyjnych mimo iż nie odnoszą się bezpośrednio do ustroju politycznego, jednak biorąc pod uwagę ich znaczenie są one uwzględnione, ponieważ pełniej określają i charakteryzują istniejący w Polsce ustrój państwa.

Poprzez naczelne zasady konstytucyjne rozumie się te normy prawne zawarte w konstytucji, których szczególna doniosłość polega na tym, iż: kształtują one pozostałe normy konstytucyjne oraz wyrażają fundamentalne wartości, które akceptuje orzecznictwo oraz doktryna.

REBUBLIKAŃSKA FORMA RZĄDU - z języka łacińskiego Res republica oznacza sprawa publiczna, rzecz ludu. W Rzymie forma ta była przeciwstawna własności władzy, zwanej Retrum. Współcześnie republika jest formą ustrojową w większości państw na świecie. Zasada ta zapisana jest już w nazwie państwa, czyli np. Republika Federalna Niemiec, czy Rzeczpospolita Polska. Zapisana ona jest również w preambule konstytucji i w samej konstytucji; odnosi się do sposobu urządzenia danego państwa; ponadto zasada ta oznacza wykluczenie dziedziczenia władzy albo dożywotniego jej sprawowania, zawiera jednocześnie postulaty ustanowienia rządów prawa. W artykule pierwszym konstytucji RP objaśnione jest, że Rzeczpospolitą to wspólne dobro wszystkich Polaków, pełna nazwa naszego kraju brzmi: III Rzeczpospolita. Republika była także w pierwszej i drugiej Rzeczpospolitej, jednak zasada ta nie dotyczy formy ustroju naszego kraju w latach od 1944 do 1989 roku.

DEMOKRATYCZNE PANSTWO PRAWA - zasada ta zapisana jest w artykule drugim Konstytucji RP; jest ona podstawową zasadą w ustroju politycznym Polski. Cechy demokratycznego państwa prawa to:

-trójpodział władzy;

-konstytucjonalizm oraz legalność;

-prymat ustawy zasadniczej

-dopuszczanie ingerencji zewnętrznej do sfery zachowań jednostki wyłącznie na podstawie upoważnienia ustawowego

- oraz sądowa kontrola władzy wykonawczej

- a także odszkodowawcza odpowiedzialność państwa.

W krajach gdzie realizuję się zasadę państwa prawa, główną metodą władczą jest rządy prawa- nie ludzi! W krajach tych władza państwowa związana jest prawem, oznacza to, iż nie tylko prawo stanowi, musi także respektować wszelkie normy prawne. Do formalnych gwarancji przestrzegania prawa zalicza się organy i wyspecjalizowane instytucje, takie jak: Trybunał Konstytucyjny, NSA, Rzecznik Prawa Obywatelskich, oraz niezawisłe sądy.

Pojęcie demokratycznego państwa prawa rodzi zaufanie obywateli w stosunku do państwa oraz jego funkcjonariuszy, ponadto pociąga za sobą działania na rzecz dobra ogółu, ochronę praw nabytych itp.

Demokratyczne państwo prawa:

-odzwierciedla uniwersalne wartości, które oparte są na prawie międzynarodowym i naturalnym. Państwo takie wyraża wolę większości obywateli; kontrolowane jest to przez mechanizmy konstytucyjne, na które składają się: a) system kontroli określony w prawnym porządku Rzeczpospolitej Polskiej;

b) reguły ochrony praw mniejszości, zapisane np. w formie karty praw mniejszości, karty praw dziecka itd., lub w formie przekazania prawa rozpatrywania spraw mniejszym kręgom społecznym na przykład: w ramach wspólnoty terytorialnej. Ochronie praw mniejszości służy także sektor organizacji non profit ( niedochodowe organizacje i fundacje pozarządowe), które wypełniają istotne publiczne funkcje.

AUTONOMIA I WZAJEMNA NIEZALEŻNOŚĆ ORAZ WSPOŁDZIAŁANIE W STOSUNKACH POMIĘDZY PAŃSTWEM A KOŚCIOŁEM ORAZ POZOASTAŁYMI ZWIĄZKAMI WYZNANIOWYMI

Konstytucja Polska odrzuciła model państwa religijnego, wyznaniowego. Na mocy konstytucji mamy w Polsce dwie wspólnoty, a mianowicie: polityczną państwa oraz religijną. Jednak pozostają one wspólnie w sieci różnych powiązań. Kościół to instytucja niezależna i suwerenna, nie oznacza to jednak, iż na jednym terytorium mamy dwie władze, nie oznacza to również, iż jest on na pozycji równorzędnej z państwem, czy że ma prawną autonomię. Autonomia kościoła oznacza bowiem iż władze kościelne są niezależne tylko w sprawach religijnych doktrynalnych, kultowych i wewnętrznej organizacji kościoła. Konstytucja podkreśla zasadę współdziałania pomiędzy kościołem a państwem, dla ogólnego dobra człowieka oraz dla dobra całej wspólnoty. Zakres owej współpracy wyznaczony jest przez porządek konstytucyjny oraz przez reguły demokratycznego państwa.

WOLNOŚCI I PRAWA CZŁOWIEKA ORAZ OBYWATELA

Na fundament ustroju naszego państwa składają się zasady, które zostały ukształtowane w doktrynach politycznych i prawnych pod koniec XIX wieku, a które przewijają się poprzez całą ludzką myśl, a mianowicie są to:

- Państwo uznaje, iż jednostka ma podstawowe uprawnienia, które mają swoje uzasadnienie w moralnych normach.

-Normy prawne w państwie nie powinny krępować społecznej, politycznej oraz gospodarczej wolności człowieka.

-Przyjmuje się, iż państwo prawne zawiera prawa socjalne, które zobowiązują organy władzy państwowej do opiekowania się pokrzywdzonymi oraz osobami nie radzącymi sobie; prawa socjalne są kluczem do zorganizowania sprawiedliwego społecznego porządku.

-Państwo musi ochraniać prawa i wolności człowieka i obywatela; robi to poprzez kreowanie wartości, które ograniczą ingerencję władzy i jej organów.

Koncepcja przestrzegania wyżej wymienionych praw i wolności niesie różnorodne konsekwencje:

-prawa podstawowe muszą mieć rozwinięcie w zwykłym ustawodawstwie w formach:

a) sformalizowania praw podmiotowych, umożliwi to sięgnięcie przez jednostki po środki formalnego postępowania administracyjnego;

b) określenie obowiązków władzy publicznej w drodze realizowania tychże praw podmiotowych, poprzez wyznaczanie właściwości oraz kompetencji odpowiednich organów; podstawowe prawa mają być rozwijane przez porządek konstytucyjny zgodnie z uznanymi w tym czasie wartościami i zgodnie z obowiązującą wiedzą.

SUWERENNOŚĆ NARODU - zasada ta oznacza, iż władza najwyższa w Polsce należy do narodu rozumianego jako wspólnota prawna tworzona przez wszystkich obywateli kraju; jest to artykuł czwarty konstytucji (władza zwierzchnia należy do narodu). Ta myśl pochodzi już ze starożytności, od prawnika rzymskiego Polidiusza, najpełniej została rozwinięta w XVI wieku w pracach Bolina oraz J. J. Russo.

Prawne znaczenie tej zasady brzmi następująco:

Suwerenność narodu daje mu prawo współdecydowania wraz z innymi organami władzy państwowej w procesie sprawowania rządów np. poprzez referendum.

Ponadto uprawnia przedstawicieli żeby mogli powoływać się w przy swoich działaniach na dobro wspólne i interesy ogółu obywateli.

REPREZENTACJA POLITYCZNA - zasada ta polega na tym, że władza sprawowana jest przez kilku wybranych przedstawicieli. Praktyka ustrojowa ukształtowała dwa zasadniczo przeciwstawne sobie rodzaje mandatu przedstawicielskiego tzn.: imperatywny oraz przedstawicielski. W pierwszym przypadku, realizowanym w średniowieczu i w wieku XIX przedstawiciel, zwany mandatariuszem wykonywał instrukcje wyborców oraz mógł być w każdym momencie przez nich odwołany. Mandat taki pojawił się później w bolszewickich ruchach oraz w krajach z realnym socjalizmem. Mandat przedstawicielski natomiast został przyjęty podczas rewolucji burżuazyjnej, począwszy od rewolucji francuskiej w roku 1789; oznacza on, iż deputowany jest reprezentantem całego narodu, a nie tylko jego wyborców czy jego okręgu wyborczego.

Nasza konstytucja przyjmuje mandat wolny, który wypływa z klasycznej formy przedstawicielstwa. Zasada przedstawicielstwa, czyli reprezentacji obejmuje referendum i inicjatywę ludową. Zgodnie z artykułem 125 Konstytucji RP referendum może zostać przeprowadzane w sprawie o szczególnie ważnym znaczeniu dla całego państwa. Referendum ogólnokrajowe zarządzane jest przez:

-sejm, potrzebna jest bezwzględna większość głosów, przy obecności przynajmniej połowy ustawowej liczby posłów.

-Prezydenta RP, jednak potrzebna jest zgoda senatu.

Sposób przeprowadzenia referendum zarówno ogólnokrajowych jak również samorządowych określony jest w ustawach.

Inicjatywa ludowa przy ustawodawstwie przysługuje 100 tysiącom obywateli, którzy mają czynne prawo wyborcze do sejmu. Wraz z projektem ustawy wysuniętej przez obywateli, musi być dołączony plan finansowych skutków wykonania tej ustawy.

TRÓJPODZIAŁ I RÓWNOWAGA WŁADZ - konstytucja Polska w artykule 10 wyraźnie wprowadza zasadę trójpodziału oraz równowagi między władzą ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Niestety w praktyce polskiej przeważa władza ustawodawcza. Ogólnie w omawianej zasadzie chodzi o to, iż wszystkie organy publicznej władzy są wyposażone w inne kompetencje, a dodatkowo kompetencje te nie mogą rodzić wzajemnej konkurencji, rywalizacji, nie mogą sobie przeszkadzać i planować działalności dla pozostałych z nich. Współczesne państwo demokratyczne, (np. Polska) nie może przyjąć rozwiązania gdzie dominowałaby jedna z trzech władz nad pozostałymi.

DWUIZBOWOŚĆ - artykuł 10 Konstytucji RP, paragrafu drugi, zawiera zapis iż władzę ustawodawczą w Polsce sprawuje sejm oraz senat, jednak jest to dwuizbowość nie równoprawna, gdyż działania senatu są ograniczone. Senat może wnieść poprawki tylko i wyłącznie do ustaw nowelizujących, a nienowelizowanych. Poprawki senatu może sejm odrzucić bezwzględną większością głosów. W wyłącznej kompetencji sejmowej pozostaje kwestia odpowiedzialności oraz kontroli nad rządem, a w konsekwencji powstały w Trzeciej Rzeczpospolitej senat jest organem, którego znaczenie oraz wpływ na działalność ustawodawczą są niewielkie, nieokreślony jest także kształt senatu w ewoluującym systemie politycznym polski.

PLURALIZM POLITYCZNY - zasada ta zapisana jest w artykule 11 konstytucji RP i znaczy:

- uznanie iż na scenie politycznej jest wiele partii

- uznanie, że partie są równe

- określenie iż partia ma demokratyczną rolę.

Z wymienionych powyżej zasad wynika całkowita wolność w funkcjonującym systemie wielopartyjnym oraz zakaz działania partii, które mają cechy antydemokratyczne. Pluralizm polityczny natomiast znajduje się w zasadzie społeczeństwa obywatelskiego, gdzie są pożądane różne formy aktywności indywidualnej, chodzi tutaj także o wolność wstępowania oraz organizowania różnych stowarzyszeń, fundacji, kół i najróżniejszych organizacji społecznych. Takie podmioty nie mają bezpośredniego wpływu na politykę w partiach, jednak ta bez takich podmiotów byłaby całkiem inna.

PARLAMENTARNY SYSTEM RZĄDÓW - nauka prawa konstytucyjnego oraz wszelkie dociekania politologiczne jako system rządów rozumieją zespół wszystkich zasad oraz instytucji ustrojowych, które wyznaczają stosunki pomiędzy głównymi organami w państwie, czyli między parlamentem, rządem i prezydentem. W konstytucji RP zapisano, że w Polsce systemem obowiązującym jest parlamentarno-gabinetowy, ze wzmocnioną pozycją sejmu oraz przy znaczącej redukcji uprawnień prezydenta, przy jednoczesnym wzmocnieniu premiera (prezesa rady ministrów).

ODRĘBNOŚĆ I NIEZAWISŁOŚĆ SĄDÓW ORAZ TRYBUNAŁÓW

SPOŁECZNA GOSPODARKA RYNKOWA - to podstawa gospodarczego ustroju RP; opiera się ona na swobodzie prowadzenia działalności gospodarczej, jak również na własności prywatnej, dialogu, solidarności oraz współpracy partnerów społecznych; zgodnie z artykułem dwudziestym konstytucji RP.

Zasada gospodarczej wolności oznacza że:

-ograniczenie wolności gospodarczej nie jest dowolne,

-kategorie osób prawnych, nie mogą zostać wyłączone z grupy ludzi uprawnionych do prowadzenia działalności gospodarczej.

Swobodne gospodarowanie nie jest bezwzględną zasadą, jej ograniczenia mogą jednak nastąpić tylko na mocy ustawy, która uwzględniałaby racjonalne powody.

Prowadzenie działalności gospodarczej jest dozwolone każdemu człowiekowi na równych prawach.

Nasz Konstytucja uzupełnia zasadę wolności gospodarczej innymi zasadami, a mianowicie: ochrony własności oraz prawa do dziedziczenia. Prawo do własności nie jest jednak absolutne, dopuszczalne jest wywłaszczenie na publiczne cele i za właściwym odszkodowaniem. Problematyka jest rozwinięta ustawodawstwem zwykłym i zajmuje się nią prawo administracyjne. Gospodarka rynkowa społeczno-socjalna, która określa Polski system gospodarczy realizuje zasady liberalizmu gospodarczego oraz gospodarki rynkowej.

DECENTRALIZACJA WŁADZY PUBLICZNEJ ORAZ KREOWANIE SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO - decentralizacja władzy publicznej zapewniona jest w artykule piętnastym Konstytucji RP; przez decentralizację rozumiany jest proces przekazywania części kompetencji i zadań przez centralne państwowe organy dla jednostek niższego rzędu, z jednoczesnym uposażeniem ich w uprawnienia pozwalające na samodzielne podejmowanie decyzji.

Zdecentralizowanymi podmiotami na arenie usług publicznych, które są zarysowane i określone naszą konstytucją zalicza się:

- związki prawno- publiczne, czyli samorządy, które dzielą się na samorząd terytorialny nazywany powszechnym albo komunalnym oraz na samorząd specjalny, czyli gospodarczy, narodowościowy czy zawodowy.

- Zakłady administracyjne, nazywane publicznymi, które są zarówno społeczne jak i pochodzą od państwa;

- Przedsiębiorstwa państwowe, komunalne;

- najróżniejsze organizacje społeczne.

Obecna konstytucja RP zawiera zasadę dualizmu, czyli podwójność w administracji publicznej: podzielenie na administrację rządowa oraz na samorząd terytorialny.