Czym jest psychologia?

Wielu ludzi kojarzy psychologię z wiedzą tajemną. Często dowiedziawszy się, że ich rozmówca jest psychologiem zadają pytanie: i co możesz teraz o mnie powiedzieć? Myslą, że po przelotnym kontakcie, po kilku gestach i słowach psycholog wie już o nich wszystko. Niemałe zamieszanie wokół psychologii wprowadzają pseudopsychlogiczne podręczniki dostępne na rynku, które w uproszczony sposób prezentują różne zjawiska z dziedziny psychologii.

W niniejszej pracy postaram się przedstawić w ogólnym zarysie czym jest psychologia, czym się zajmuje, jakie kierunki możemy wyróżnić w jej obrębie.

Psychologia jest nauką, której przedmiotem zainteresowania jest człowiek (czy grupa ludzi) a jej celem jest badanie zachowania i procesów psychicznych. W uproszczeniu można powiedzieć, że psychologowie poszukują odpowiedzi na pytanie jaka jest natura ludzka? Aby uzyskać odpowiedź na to pytanie poddają analizie procesy wewnętrzne jednostki oraz procesy jakie zachodzą w środowisku społecznym i fizycznym.

Analiza procesów wewnętrznych jednostki może się odbywać za pomocą introspekcji (samoobserwacji). Człowiek wnika niejako w swoje "przeżycia" , obserwuje swój wewnętrzny świat. Metoda introspekcji jest metodą dosyć kontrowersyjną i mocno krytykowaną. Nie wszystkie kierunki psychologii ją uznają. Można nawet powiedzieć, że obecnie ma ona marginalne znaczenie - psychologia stara się wypracować bardziej "empiryczne" metody (takie jakie posiadają nauki przyrodnicze). Psychologia z reguły jest kojarzona z nauką humanistyczną - często występuje na wydziale filozoficznym albo psychologiczno filozoficznym. To łączenie psychologii z filozofią nie tyle wynika z dużego pokrewieństwa tych dziedzin co raczej jest pozostałością historyczną. Psychologia wyodrębniła się bowiem w XIX wieku z filozofii.

Jak już zauważyłam wcześniej obecnie psychologia posługuje się empirycznymi metodami badawczymi - podstawowymi są: eksperyment i obserwacja.

Przedmiotem badania jest zachowanie (działanie podejmowane przez jednostkę) - tak zachowanie wewnętrzne (procesy mentalne, emocje) jak i zachowanie zewnętrzne. Dodać należy, że psychologowie badają nie tylko ludzi, przedmiotem badania mogą być również zwierzęta. Badania nad zwierzętami pozwalają psychologom określić na ile jakieś zjawisko jest zjawiskiem uniwersalnym, na ile posiada biologiczne korzenie (czy geneza zjawiska opiera się na naturze czy na kulturze).

Na przestrzeni lat w psychologii pojawiały się różne podejścia do jej przedmiotu badań takie jak np. strukturalizm, funkcjonalizm czy ewolucjonizm.

Strukturalizm pojawił się w psychologii w XIX wieku. Narodził się w wyniku badań nad strukturą (treścią) ludzkiej psychiki. Prekursorem tej szkoły psychologicznej był Wilhelm Wundt. W roku 1879 założył w Lipsku Instytut Psychologii Eksperymentalnej -pierwsze laboratorium psychologiczne. Celem instytutu było naukowe badanie umysłu człowieka. Badał w nim to, jak człowiek spostrzega otoczenie, w jaki sposób psychika ludzka organizuje dane zmysłowe. Metodą badawczą strukturalizmu była wówczas introspekcja. Uczeń Wundta - Edward Titchener przeniósł tę koncepcję psychologiczną do Stanów Zjednoczonych. Przystosował on również metodę introspekcyjną do badania zjawisk świadomych które są dostępne obserwacji.

Strukturalizmowi zarzucano redukcjonizm, nadmierne upraszczanie zjawisk oraz mentalizm. Ponadto metoda introspekcyjna uniemożliwiała badanie zwierząt czy dzieci .

Podejście funkcjonalistyczne z kolei przedmiotem badań psychologii czyniło funkcje (cel) zachowania. Jego głównymi przedstawicielami byli William James oraz John Dewey. Zasługi Jamesa to przede wszystkim wprowadzenie pojęcia strumień świadomości, stworzenie teorii ja (selfu) , stworzenie teorii emocji oraz podkreślenie znaczenia nawyków i instynktów w zachowaniu człowieka. John Dewey był twórcą instrumentalizmu - w myśl tego podejścia wszelka działalność człowieka jest tylko odpowiedzią na bodźce środowiska. Fukcją tych działań jest opanowanie środowiska oraz przystosowanie się do niego. Rozwinął on również teorię myślenia gdzie było ono rozumiane jako czynność rozwiązywania problemów.

Ewolucjonizm bazuje na teorii Darwina - teorii doboru naturalnego. Przedmiotem jego badań jest próba wyjaśnienia w jaki sposób organizmy przystosowują się do środowiska. W psychologii ewolucjonizm wskazuje właśnie na biologiczne znaczenie różnych zachowań człowieka, szuka odpowiedzi na to w jaki sposób dane zachowanie przyczynia się do przetrwania gatunku.

Obecnie w bardzo wielu ośrodkach uniwersyteckich czy badawczych na świecie prowadzi się liczne badania z zakresu psychologii. Badania te dotyczą różnych dziedzin psychologii. Ze względu na przedmiot badania możemy podzielić psychologię na :

• Psychologię rozwojową - przedmiotem jej badań jest rozwój człowieka - zarówno dziecka jak i człowieka dorosłego
• Psychologię osobowości - przedmiotem jej badania jest "to" co powoduje że ludzie w różnych sytuacjach zachowują się w ten sam sposób oraz to co stanowi o tożsamości człowieka.
• Psychologia społeczna - bada ona procesy i zjawiska dotyczące grup ludzi (społeczności)
• Psychologia przemysłowa i organizacji - przedmiotem jej badania jest człowiek w środowisku pracy

Można by tu jeszcze długo wymieniać - psychologia bowiem zajmuje się niemal wszystkimi obszarami związanymi z człowiekiem. Kiedy powstają nowe zjawiska o dużym znaczeniu jak np. internet szybko zostają one włączone w przedmiot zainteresowań psychologów.

Na zakończenie przedstawione zostaną różne kierunki czy też podejścia dominujące we współczesnej psychologii. Kierunki te różnią się od siebie zarówno założeniami podstawowymi jak również przedmiotem i sposobem badania. Są to:

• Podejście biologiczne - przedmiotem jego analizy jest mózg, układ nerwowy czy hormonalny. Podejście to zajmuje się biologicznymi podstawami zachowania. W obrębie tego podejścia bada się np. mózgi psychopatów szukając w nich anomalii czy też analizuje się genetyczne podstawy różnych zjawisk psychologicznych.
• Podejście psychodynamiczne - według tego kierunku zachowanie człowieka jest motywowane przez popędy wewnętrzne. Kluczowe dla tego podejścia jest pojęcie konfliktu - jednostka musi odnaleźć stan równowagi między własnymi potrzebami a wymogami społecznymi.
• Podejście behawioralne - przedmiotem badania tego kierunku jest zachowanie - zarówno zachowanie zewnętrzne jak i zachowanie wewnętrzne. Działanie człowieka przebiega według schematu bodziec - reakcja ( w ujęciu klasycznym) i według schematu bodziec- zmienna pośrednicząca - reakcja ( w ujęciu neobehawiorystycznym). Gdzie zmienna pośrednicząca to np. procesy myślenia. Kluczowy dla tego podejścia jest termin uczenie się, które przebiega poprzez warunkowanie sprawcze, instrumentalne czy też poprzez modelowanie.
• Podejście poznawcze - przedmiotem zainteresowania tego kierunku są procesy poznawcze człowieka - myślenie, percepcja, zapamiętywanie. Często w podejściu tym badacze odwołują się do metafory komputera - zauważają analogię pomiędzy procesem przetwarzania informacji przez komputer a procesem przetwarzania informacji przez człowieka. Jest to podejście dosyć eklektyczne (w pozytywnym sensie tego słowa) - psychologia poznawcza korzysta bowiem z takich nurtów jak lingwistyka, informatyka, cybernetyka, fizjologia.
• Podejście humanistyczne - pojawiło się ono w latach 60 w Stanmach Zjednoczonych i wyrosło z opozycji do takich kierunków jak behawioryzm czy psychologia psychodynamiczna. Istotny wkład w rozwój tego kierunku miał egzystencjalizm i fenomenologia. Człowiek w tym ujęciu nie tyle jest przedmiotem badań co jego podmiotem - współtworzy i współuczestniczy on w sytuacji badawczej. Istotny dla psychologów humanistycznych jest świat wewnętrznych przeżyć jednostki oraz jej odpowiedzialność za własne życie (człowiek sam siebie tworzy). Jest to psychologia subiektywnych przeżyć jednostki a nie obiektywnych faktów obserwowanych (badanych) przez naukowca.
• Podejście ewolucyjne - według tego podejścia wszelkie zachowanie człowieka (także procesy mentalne) ma na celu adaptację do środowiska. Zdolności umysłowe tak jak i cały organizm człowieka ewoluowały przez miliony lat przystosowując się do coraz to nowszych wymagań środowiska. Wszelkie zachowania człowieka mają swoje biologiczne (przystosowawcze) uzasadnienie .

BIBLIOGRAFIA

- Zimbardo - "Psychologia i życie"

- Abraham P. Sperling - "Psychologia"