Poniżej w alfabetycznej kolejności przedstawione zostaną fundamentalne pojęcia i definicje psychologii:
- Agresja instrumentalna: jest to jeden z typów aktu agresji, którego cel jest odmienny od zranienia albo zadania bólu osobie, przeciwko której akt ten został skierowany.
- Agresja wroga: jest kolejnym typem aktu agresji, któremu towarzyszy silny gniew, a który zmierza do zranienia albo zadania bólu osobie, przeciwko której akt ten został skierowany.
- Altruizm: jest to postawa charakteryzująca się zaangażowaniem w działalność skierowaną na drugiego człowieka, kiedy to korzyść innych osób staje się ważniejsza od korzyści własnej, skutkiem czego nie mają znaczenia poniesione straty własne, liczy się jedynie dobro drugiej osoby.
- Analiza archiwalna: stanowi specyficzną formę systematycznej obserwacji. Polega na obserwacji zachowań społecznych poprzez analizę danych zawartych w dokumentach i archiwaliach (takich, jak na przykład pamiętnikach, powieściach, czasopismach, dziennikach) gromadzonych w społeczeństwie.
- Atrybucja wewnętrzna: jest to wnioskowanie o takim, a nie innym zachowaniu danej osoby z uwzględnieniem jej indywidualnych właściwości, postaw, cech charakteru i cech osobowościowych.
- Atrybucja zewnętrzna: jest to wnioskowanie o takim, a nie innym zachowaniu danej osoby z uwzględnieniem cech zaistniałej z udziałem danej osoby sytuacji. Założeniem atrybucji zewnętrznej jest teza o powtarzalności zachowań i reakcji ludzi na podobne sytuacje.
- Atrybucje obronne: służą wyjaśnianiu zachowania ludzkiego, które ma na celu stłumienie świadomości o ludzkiej śmiertelności, słabości oraz podatności na różnego typu zranienia.
- Atrybucje w służbie ego: służą takiemu wyjaśnianiu ludzkiego zachowania, które jego sukcesy określają jako konsekwencję wewnętrznych czynników uzależnionych od określonych dyspozycji człowieka, zaś wszelkie niepowodzenia uzależniają od zewnętrznych czynników sytuacyjnych.
- Autoprezentacja: jest postawą, w której poprzez indywidualne wypowiedzi, działania oraz inne niewerbalne zachowania komunikujemy otoczeniu jakimi osobami jesteśmy, lub też jak chcielibyśmy być postrzegani przez inne osoby.
- Badania podstawowe: jest to sposób postępowania badawczego, który ma na celu odpowiedź na fundamentalne pytania dotyczące ludzkich zachowań, a przez to zaspokojenie podstawowej poznawczej ciekawości.
- Badania stosowane: jest to postępowanie badawcze, które projektuje się, aby rozwiązać rzeczywiste problemy, z którymi boryka się społeczeństwo. W przypadku tego typu postępowania priorytetem jest rozwiązanie zaistniałego problemu.
- Bariera nadmiernej ufności: ma miejsce wówczas, gdy jednostka uznaje własne sądy jako jedyne trafne i słuszne. Z reguły jednak ich trafność nie jest tak duża, jak uważa jednostka.
- Behawioryzm: jest to jedna z czołowych szkół psychologicznych XX wieku. Według głównej idei behawioryzmu zachowanie człowieka jest warunkowane przez kary i nagrody płynące ze środowiska, w którym jednostka egzystuje. W związku z tym behawioryzm zajmuje się badaniem wpływów środowiska - pozytywnych i negatywnych na zachowanie jednostek.
- Bezrefleksyjny konformizm: jest to bezrefleksyjne i zdyscyplinowane przyjęcie społecznych norm i podporządkowanie się im bez podjęcia refleksji nad ich funkcjonowaniem.
- Błędne określenie przyczyn pobudzenia: polega na upatrywaniu źródeł pobudzenia organizmu w czynnikach, które w rzeczywistości nie są przyczyną takiego stanu. W konsekwencji takiego stanu rzeczy pojawiają się złudne i nad wyraz silne emocje.
- Błędne określenie źródła: polega na tym, że jednostka upatruje źródeł swoich pamięciowych reprezentacji w błędny sposób. Na przykład zdarza się, że ktoś identyfikuje inną osobę jako przestępcę, deklarując, że widział tą osobę w miejscu, gdzie dokonano przestępstwa, podczas gdy w rzeczywistości jego podobiznę widział w innych okolicznościach, na przykład w prasie.
- Bodziec wyzwalający agresję: w ten sposób określa się przedmioty, które prowokują do podjęcia agresywnych aktów, wskutek czego zwiększa się prawdopodobieństwo ich wystąpienia. Takim przedmiotem jest na przykład pistolet, który kojarzy się z agresją.
- Centralna strategia perswazji: ma miejsce wówczas, gdy jednostka w sposób uważny słucha, rozważa argumentację oraz analizuje perswazyjny komunikat. Strategię tą stosują osoby, które charakteryzuje motywacja i zdolności do skrupulatnego wysłuchania komunikatów.
- Ciało migdałowate: jest to mała część funkcjonalna kory mózgowej, w której przebiegają procesy, które mają związek ze zjawiskami agresji.
- Dehumanizacja: jest procesem polegającym na pozbawianiu innego człowieka ludzkich cech oraz na umniejszaniu wartości jego człowieczeństwa. Przejawia się na przykład określaniem innych ras mianem "żółtek" albo "czarnuch". Dehumanizacja powoduje również, że zmniejsza się w człowieku wewnętrzny opór przed podjęciem czynów agresywnych. Bywa również i tak, że wskutek dehumanizacji u jednostki, która już raz podjęła się agresywnych czynów bardzo zwiększa się prawdopodobieństwo ponownego ich dopuszczenia się.
- Deprywacja relatywna: deprywacja jest poczuciem braku czegoś. Zaś deprywacja relatywna to istniejące w jednostce, albo w grupie społecznej poczucie, że zasługuje na więcej niż posiada, albo też, że ludzie podobni do danej jednostki posiadają więcej niż ona, lub, że stan posiadania jednostki jest mniejszy, niż oczekiwała.
- Dobór krewniaczy: jest koncepcją, która wyjaśnia zachowania jednostki względem krewnych. Mianowicie jednostki dążą do ochrony życia osób z nią spokrewnionych, a taki sposób zachowania jest wzmacniany przez mechanizm selekcji naturalnej.
- Dobór losowy: jest etapem postępowania badawczego, dzięki któremu wyłaniane są osoby mające wziąć udział w badaniu. Dobór losowy zapewnia reprezentatywność próby badawczej, gdyż każda osoba będąca członkiem badanej populacji ma identyczną szansę zostania wylosowanym do próby badawczej.
- Dostępność: w ten sposób określa się sprawność szybkiego uświadomienia sobie różnorodnych myśli i idei. Dostępność związana jest z tak zwaną ideą dostępną, która w danym momencie jest uświadomiona albo też w krótkim czasie i w łatwy sposób może zostać uświadomioną.
- Dostępność postawy: określa siłę związku, jaki zachodzi pomiędzy danym obiektem a oceną owego obiektu. Dostępność postawy można określić poprzez pomiar czasu, jaki upłynął od momentu zadania pytania o uczucia wobec danego przedmiotu, osoby lub sprawy do momentu udzielenia odpowiedzi na to pytanie.
- Dwuczynnikowa teoria emocji: jest koncepcją wyjaśniającą mechanizm powstawania emocji. Dwufazowy proces postrzegania siebie implikuje doznawanie emocji. Mianowicie w momencie, gdy człowiek odczuwa fizjologiczne pobudzenie poszukuje wyjaśnienia takiego stanu swojego organizmu i jeżeli odkryje, że pobudzenie fizjologiczne ma źródło natury emocjonalnej wówczas przeżywa konkretne emocje. Na przykład, jeżeli jednostka odczuwa pobudzenie fizjologiczne w momencie, gdy znajduje się na celowniku, wówczas odczuwa strach.
- Dyskryminacja: jest to postawa negatywna skierowana przeciwko osobie wchodzącej w skład danej grupy, która w nieusprawiedliwiony sposób krzywdzi tą osobę tylko dlatego, że jest ona członkiem takiej a nie innej grupy.
- Dysonans podecyzyjny: dysonans jest stanem dyskomfortu organizmu, który pojawia się w momencie oddziaływania na jednostkę niezgodnych bodźców poznawczych. Zaś dysonans podecyzyjny ma miejsce po zaistnieniu faktu podjęcia jakiejś decyzji. Wówczas jednostkach, aby zmniejszyć poczucie dyskomfortu zwiększa atrakcyjność podjętego wyboru, równocześnie dewaluując odrzuconą alternatywę.
- Dysonans poznawczy: jest to przykry dla jednostki stan dyskomfortu, który ma miejsce wówczas, gdy na jednostkę oddziałują niezgodne ze sobą bodźce poznawcze. Jest to pierwotne znaczenie terminu, zaś w znaczeniu wtórnym dysonans pojawia się wtedy, gdy jednostka podjęła działania niezgodne z indywidualnym obrazem siebie, według którego jest ona jednostką rozsądną i przyzwoitą.
- Działanie agresywne: jest to destrukcyjne działanie, które ma na celu wyrządzenie drugiej osobie szkody natury fizycznej lub psychicznej.
- Efekt zysku-straty: zjawisko to określa jakość stosunków międzyludzkich w następujący sposób. Tym większa jest nasza sympatia wobec drugiej osoby, im większy wysiłek musieliśmy podjąć, aby ona nas polubiła i zmieniła o nas swoją pierwotną opinię (ma to miejsce w momencie, kiedy początkowo nie byliśmy przez nią lubiani, a teraz jesteśmy). Natomiast tym mniejsza jest nasza sympatia wobec drugiej osoby, im większa jest różnica pomiędzy jej pierwotną a obecną sympatią do nas (ma to miejsce wówczas, gdy początkowo byliśmy przez nią lubiani, a teraz już nie jesteśmy).
- Efekt częstości kontaktów: zgodnie z tym zjawiskiem prawdopodobieństwo zawarcia przyjaźni pomiędzy osobami, które często się widują i kontaktują między sobą jest znacznie wyższe niż w innych przypadkach.
- Efekt częstej ekspozycji: jest po części związany z efektem częstości kontaktów. Mianowicie zakłada on, że jeżeli jakiś bodziec często na nas oddziałuje, to istnieje duże prawdopodobieństwo, że pojawi się w nas skłonność do polubienia tego właśnie bodźca.
- Efekt nadmiernego uzasadnienia: zjawisko takie polega na tym, że jesteśmy skłonni szukać przyczyn swojego zachowania w kompilacji czynników zewnętrznych, przy jednoczesnym bagatelizowaniu czynników tkwiących w nas samych.
- Efekt pierwszeństwa: to zjawisko, które powoduje, że pierwsze wrażenia, jakie wywarła na nas dana osoba mają duży wpływ na nasze interpretacje wszystkich jej późniejszych zachowań. Dlatego właśnie tak ważne jest pierwsze wrażenie.
- Efekt uporczywości: efekt ten powoduje, że nawet w obliczu argumentów silnie podważających nasze przekonania dotyczące nas samych, jak również innych ludzi i całego świata, nasze przekonania pozostają niepodważalne.
- Efekt widza: ma miejsce w momencie, gdy świadkami jakiegoś nagłego zdarzenia jest większa liczba osób. Wtedy zmniejszają się szanse, by którakolwiek z osób podjęła jakąś interwencję. Wynika to z przeniesienia odpowiedzialności za takie działanie na inne osoby.
- Eksperyment w warunkach naturalnych: jest to postępowanie badawcze, które przebiega w naturalnym środowisku, a nie w wyizolowanych warunkach laboratoryjnych.
- Elementy poznawcze: są to istniejące w ludzkiej świadomości przekonania, uczucia albo wiedza na jakiś temat.
- Emblematy: są to jednoznacznie definiowane w określonych kulturach gesty pozawerbalne. Często gesty te mają swoje odpowiedniki werbalne. Na przykład emblematem jest podniesiony ku górze kciuk, zaś jego werbalnym odpowiednikiem jest "ok".
- Empatia: jest to postawa współodczuwania uczuć i emocji drugiej osoby, której podstawą jest umiejętność wyobrażenia siebie w sytuacji innej osoby oraz podobnego rejestrowania zachodzących zdarzeń i odczuwania zbliżonych emocji.
- Eros: to pojęcie pochodzące z teorii osobowości Freuda, określające instynkt życia.
- Grupa obca: jest to grupa społeczna, w stosunku do której jednostka nie odczuwa identyfikacji.
- Grupa własna: jest to grupa społeczna, do której jednostka należy i w związku z tym odczuwa identyfikację z innymi jej członkami.
- Grupy minimalne: są to małe grupy społeczne, wyodrębnione ze względu na błahe kryteria, których członkowie są dla siebie obcy i nic dla siebie nie znaczą. Jednak już tak niski poziom członkostwa wystarcza, by zachować stronniczość względem własnej grupy.
- Heurystyka reprezentatywności: jest to metoda wysuwania wniosków, jednak stosowana w sposób uproszczony tak, że klasyfikując coś bierze się pod uwagę stopień podobieństwa do typowego dla danej dziedziny przypadku. HHHhhh
- Heurystyka zakotwiczenia/dostosowania: jest to sposób wysuwania wniosków, jednak stosowany w sposób uproszczony. Polega na tym, że za punkt wyjściowy przyjmuje się określoną wartość albo liczbę, z następnie formułuje wnioski odnosząc się do zmodyfikowanej formy owej wartości lub liczby. To jest właśnie owo zakotwiczenie. Częstym błędem tej heurystyki jest zbyt niski stopień modyfikacji pierwotnych wartości.
- Heurystyka dostępności: jest to pewna umysłowa reguła, która funkcjonuje w sposób nieformalny. Polega na tym, że ludzie wydając sądy sugerują się łatwością przywołania czegoś w swojej świadomości.
- Heurystyka wydawania sądów: jest to sposób wnioskowania stosowany w uproszczony sposób, dzięki któremu ludzie szybko i w efektywny sposób wydają formułują swoje sądy.
- Hipoteza empatii-altruizmu: jest to funkcjonujące w ludzkiej psychice przekonanie, w myśl którego jeżeli względem jakiejś osoby odczuwamy empatię, to jesteśmy skłonni do niesienia jej bezinteresownej pomocy.
- Hipoteza mimicznego sprzężenia zwrotnego: jest to przypuszczenie, iż indywidualne wyrazy mimiczne jednostek determinują doświadczane przez nie emocje.
- Hipoteza przeładowania urbanistycznego: hipoteza ta zakłada, że osoby mieszkające w mieście, aby uchronić się przed nadmierną kumulacją różnorodnych bodźców płynących z miejskiego środowiska częściej zamykają się w sobie i unikają bliskich relacji z innymi osobami.
- Hipoteza redukcji negatywnego stanu emocjonalnego: w myśl tej hipotezy ludzie podejmują pomoc względem innych osób wówczas, gdy chcą zredukować własne przygnębienie i smutek.
- Indukowanie: jest to zjawisko mające miejsce w tłumie wtedy, gdy zachowania lub emocje szybko rozprzestrzeniają się wśród ludzi
- Informacja o proporcji podstawowej: są to dane na temat częstości, z jaką w danej populacji występują przedstawiciele różnorodnych kategorii.
- Informacyjny wpływ społeczny: jest to zjawisko implikujące ludzki konformizm. Polega ono na tym, że inni ludzie wywierają na nas pewien wpływ i są dla nas źródłem informacji o nas samych. Inne osoby dają nam wskazówki jak mamy się zachowywać, a my korzystamy z tych wskazówek, gdyż istnieje w nas przekonanie, że interpretacje innych osób są bardziej słuszne niż nasze własne.
- Ingracjacja: jest to zjawisko schlebiania, wychwalania i podejmowania prób wzbudzenia sympatii do siebie u osób, które mają wyższy status niż nasz.
- Instrukcja maskująca: jest to jest to jeden z elementów postępowania badawczego, który polega na tym, że osobom biorącym udział w badaniu przedstawia się cel badań odmienny od rzeczywistego. Celem takiego jest postępowania jest zachowanie realizmu psychologicznego u badanych osób, aby rzeczywisty cel badania nie sugerował im postaw lub odpowiedzi.
- Introspekcja: jest to indywidualna umiejętność, którą powinien posiąść każdy człowiek, a która polega na spoglądaniu we własne wnętrze oraz badaniu swoich uczuć, myśli i motywów.
- Inwestycyjny model związku: teoria ta zakłada, że w zależności od satysfakcji, jaką dany związek daje jednostce tyle wnosi ona w niego. Satysfakcję jednostki określają nagrody, które zyskuje i koszty, które ponosi w konsekwencji udziału w tym związku. Na satysfakcję wpływa również poziom odniesienia, porównawczy poziom odniesienia oraz kalkulacja strat inwestycyjnych w momencie, gdy jednostka z danego związku się wycofa.
- Ja odzwierciedlone: jest to struktura, która pozwala jednostce postrzegać siebie tak, jak postrzegają ją inne osoby. Powstaje w skutek włączenia w struktury własnego Ja opinii innych osób na nasz temat.
- Jednorodność grupy obcej: jest to tendencja do postrzegania członków obcej grupy społecznej jako osób, które są do siebie podobne w większym stopniu, niż ma to miejsce w rzeczywistości.
- Katharsis: jest to zjawisko, które polega na wyładowaniu negatywnej energii, na przykład energii agresywnej w wyniku intensywnego wysiłku fizycznego, obserwowania agresywnych zachowań innych osób lub też podjęcia agresywnego czynu, co w konsekwencji zmniejsza prawdopodobieństwo pojawienia się podobnych działań agresywnych w przyszłości.
- Kierowanie wrażeniem: jest to zdolność do świadomego lub nieświadomego aranżowania i przeprowadzania autoprezentacji wobec innych osób w taki sposób, aby postrzegali oni nas w kreślony sposób, który byłby zgodny z założonymi przez nas celami lub naszymi potrzebami w zakresie interakcji społecznych.
- Klasa mieszana: jest to taki sposób zorganizowania zajęć w klasie, aby w jak największym stopniu wykluczał on możliwość zaistnienia uprzedzeń oraz by podnosił samoocenę uczniów. W praktyce polega on na podzieleniu dzieci na małe grupki, które umożliwią współpracę i zbudowanie wzajemnego zaufania. W taki sposób dzieciom będzie łatwiej opanować bieżący materiał, jak również poprawi to jakość ich funkcjonowania na łonie klasy.
- Komunikacja niewerbalna: jest to komunikowanie międzyludzkie, odbywające się w sposób intencjonalny lub nieświadomy, bez użycia słów. Do komunikatów niewerbalnych zalicza się mimikę, gesty, intonację, pozycję ciała, ruch ciała, spojrzenie i dotyk.
- Komunikat perswazyjny: jest to rodzaj komunikatu, który formułowany jest w określonym celu - wpłynięcia na zajęcie przez daną osobę takiego a nie innego stanowiska w sprawie. Rodzajem takiego komunikatu może być reklama lub przemówienie.
- Komunikaty podprogowe: jest to rodzaj komunikatów, które przyjmowane są przez jednostki podprogowo, czyli w sposób nieuświadomiony. Istnieje przekonanie, że komunikaty te wpływają na zachowania, postawy i sądy ludzkie.
- Komunikaty wzbudzające strach: jest to rodzaj komunikatów perswazyjnych, które za pomocą strachu mają na celu zmianę postaw jednostek.
- Konformizm: jest to postawa charakteryzująca się zmianą zachowania pod wpływem innych osób. Wpływ ten może być rzeczywisty lub też wyimaginowany.
- Konformizm wobec norm: jest to postawa charakteryzująca członków grup społecznych, którzy w celu zyskania akceptacji i przychylności innych członków grupy nie wychylają się w swoich postawach i przekonaniach ponad głos większości.
- Konstrukt: jest sposobem, dzięki któremu jednostki spostrzegają oraz interpretują otaczający je świat.
- Korelacja dodatnia: jest to typ relacji, który zachodzi między dwoma zmiennymi. Wówczas wraz ze wzrostem wartości pierwszej zmiennej następuje równoczesne zwiększanie się wartości zmiennej drugiej.
- Korelacja pozorna: ma miejsce wówczas, gdy istnieje pozorne przekonanie, iż pomiędzy dwoma zmiennymi występuje korelacja. W rzeczywistości jednak korelacja taka nie ma miejsca, a błąd jest wynikiem przyjętego schematu związku.
- Korelacja ujemna: jest to typ relacji, który zachodzi między dwoma zmiennymi. Wówczas wraz ze wzrostem wartości pierwszej zmiennej następuje równoczesne zmniejszanie wartości zmiennej drugiej.
- Krańcowy błąd atrybucji: jest to błąd polegający na tworzeniu z pewnych dyspozycji atrybucji odnoszących się do całych grup osób.
- Kredyt zaufania: jest to poziom zaufania, który jednostka zdobywa w długim przedziale czasu poprzez dostosowanie się do norm funkcjonujących w danej grupie. W momencie, kiedy poziom zaufania, którym grupa obdarza jednostkę, jest wystarczająco wysoki, wówczas może ona podjąć działanie niezgodne z tymi normami, bez obawy, że ze strony członków grupy spotka ją groźny odwet.
- Kreowanie usprawiedliwień dla możliwej porażki: jest to mechanizm obronny, który ludzie tworzą sobie na wypadek niepowodzenia swoich działań. Mechanizm ten tworzą usprawiedliwienia lub utrudnienia, które pozwolą jednostce wytłumaczyć się z ewentualnego niepowodzenia.
- Kumulacja ignorancji: jest to zjawisko, które powoduje, że osoby będące świadkami wypadku nie podejmują interwencji, gdyż obserwując obojętność innych osób wobec zdarzenia odnoszą wrażenie, iż nie jest ono groźne.
- Lękowo-ambiwalentny styl przywiązywania się: jest to taki sposób przywiązania się do drugiej osoby, który w konsekwencji prowadzi do zwiększenia przeciętnego poziomu lęku, gdyż jednostka ogarnięta jest niepokojem i niepewnością o to, czy ze strony drugiej osoby spotka się z pozytywną odpowiedzią na próbę nawiązania bliższego kontaktu.
- Losowe przydzielanie do sytuacji: ma miejsce w sytuacji eksperymentu. Wówczas badacz musi się upewnić, że każdy z uczestników eksperymentu ma takie same szanse, by znaleźć się w danej sytuacji. Dzięki takiemu postępowaniu osoba badająca ma względną pewność, że osobowości jednostek uczestniczących w eksperymencie oraz ich dotychczasowe doświadczenia zostały rozłożone w równomierny sposób na poszczególne sytuacje.
- Maskowanie: jest to postępowanie badacza, który osobom biorącym udział w eksperymencie podaje nieprawdziwy cel badań lub ukrywa przed nimi cel rzeczywisty.
- Metoda eksperymentalna: jest to sposób postępowania badawczego, dzięki któremu istnieje możliwość zbadania relacji pomiędzy przyczynami a skutkami. W związku z tym uczestnicy eksperymentu są w losowy sposób przydzielani przez badacza do poszczególnych sytuacji, które są identyczne pod wszystkimi względami oprócz jednego. Owym jednym czynnikiem różniącym wszystkie sytuacje jest tak zwana zmienna niezależna, którą badacz może manipulować w zależności od potrzeb eksperymentu. W założeniu owa zmienna niezależna ma stać się przyczyną zmian w postawach i zachowaniach osób badanych.
- Metoda korelacyjna: jest to sposób postępowania badawczego, który polega na pomiarze dwóch lub więcej zmiennych, a następnie na szacowaniu relacji, jakie między nimi zaszły.
- Miłość braterska: jest to rodzaj uczucia, którym darzymy drugą osobę, a który opiera się na zaangażowaniu i bliskości, jednak wolny jest od namiętności i fizycznego pobudzenia.
- Miłość erotyczna: jest to rodzaj uczucia wyrażający się głęboką tęsknotą za drugą osobą. Z tym uczuciem wiąże się także intensywne pobudzenie fizjologiczne. Zaś w momencie, gdy uczucie te zostaje odwzajemnione mamy do czynienia z poczuciem spełnienia i ekstazy. Kiedy jednak nie spotykamy się ze wzajemnością drugiej osoby pojawia się rozpacz i bezgraniczny smutek.
- Model buchalteryjny: jest to taki rodzaj informacji, który implikuje przekształcenia w istniejącym stereotypie, gdyż jest z nim niezgodny.
- Model przekształceniowy: jest to taki rodzaj informacji, który implikuje radykalną zmianę istniejącego stereotypu, gdyż jest z nim niezgodny.
- Model współzmienności: według tej koncepcji ludzie dokonują przyczynowych atrybucji względem innych osób opierając się na faktach zmieniających się w zależności od zachowania jednostek.
- Model wykształcania stereotypu niższego rzędu: jest to taki rodzaj informacji, który mimo, iż jest niezgodny z istniejącym stereotypem nie prowadzi do jego modyfikacji, ale do wytworzenia niższego stereotypu, który pozwala na przyswojenie pojawiającej się informacji.
- Model wypracowania prawdopodobieństw: według tej teorii komunikaty perswazyjne mogą doprowadzić do zmian w postawach jednostki w dwojaki sposób. Po pierwsze, w skutek strategii centralnej ludzie skupiają swoją uwagę na komunikacie i argumentach w nich zawartych. Po drugie, w drodze strategii peryferycznej jednostki skupiają swoją uwagę nie na argumentach, które zawierają się w komunikacie, ale na powierzchownych charakterystykach.
- Motywacja wewnętrzna: polega na zaangażowaniu się jednostki w działanie, gdyż odczuwa ona przyjemność i satysfakcję z takiego działania, gdyż wzbudza ono w niej zainteresowanie. Zaangażowanie to nie jest efektem nacisków z zewnątrz ani chęcią osiągnięcia korzyści zewnętrznych.
- Motywacja zewnętrzna: polega na zaangażowaniu się jednostki w działanie, gdyż odczuwa ona zewnętrzne naciski i przymus lub chęć osiągnięcia korzyści zewnętrznych. Zaangażowanie to nie jest efektem wewnętrznego poczucia zainteresowania lub przyjemności.
- Nierealistyczny optymizm: jest to rodzaj atrybucji ochronnej, która polega na tym, że funkcjonuje w nas przekonanie, że dobre rzeczy spotkają nas, a nie naszych partnerów, zaś z rzeczami złymi sprawa ma się odwrotnie, jesteśmy przekonani, że one nas ominą.
- Norma wzajemności: jest to pewna reguła społeczna, w myśl której w momencie, gdy od jakiegoś człowieka otrzymujemy coś dobrego to jesteśmy zobowiązani, by odwdzięczyć mu się w taki sam lub podobny sposób.
- Norma wzajemności: według tej normy jesteśmy przekonani, że to, w jaki sposób my traktujemy innych ludzi ma istotny wpływ na to, jak inne osoby traktują nas samych.
- Normatywny wpływ społeczny: jest to oddziaływanie innych osób na nas samych, którego konsekwencją jest konformizm, postawa, dzięki której mamy szansę stać się akceptowanymi i lubianymi przez inne osoby.
- Normy społeczne: są to funkcjonujące w społeczeństwie, sprecyzowane w jasny sposób, bądź nieformalne reguły i wartości, które wytyczają sposoby zachowań członków społeczeństwa.
- Normy subiektywne: jest to wewnętrzne przekonanie, każdego człowieka w kwestii przewidywanej oceny innych osób na nasze zachowania.
- Obrona stanowiska niezgodnego z własną postawą: jest to postawa, którą przyjmujemy wówczas, gdy kiedy opinie lub postawy innych osób są niezgodne z naszymi przekonaniami lub postawami.
- Obserwacja systematyczna: jest to metoda badawcza, która polega na tym, że obserwator, jest osobą specjalnie wyszkoloną dla potrzeb danej obserwacji. Obserwację prowadzi on zgodnie z przygotowanym arkuszem obserwacyjnym, który zawiera listę kryteriów, które mogą być uwzględnione w trakcie obserwacji.
- Obserwacja uczestnicząca: jest to specyficzny rodzaj systematycznej obserwacji, który polega na tym, że osoba obserwatora staje się uczestnikiem interakcji z osobami, które poddane są obserwacji, z tym jednak zastrzeżeniem, by w nie wpływała ona na zaistniałe sytuacje.
- Obwiniane ofiary: jest to postawa, która polega na tym, że osoby, które są ofiarami obarcza się winą za taki stan rzeczy. U podstaw takiej postawy leży przekonanie o bezwzględnej sprawiedliwości świata.
- Oczekiwania oparte na kategorii: jest to rodzaj naszych oczekiwań względem innych osób, które wynikają z przełożenia na dane osoby cech grup, do których one należą. Na przykład, jeżeli członkowie grupy, do której jednostka należy lubią chodzić do kina to zakładamy, że i dana osoba jest miłośnikiem kina.
- Oczekiwania oparte na obiekcie: jest to rodzaj naszych oczekiwań względem innych osób, które bazują na działaniach, jakie jednostki te podjęły w przeszłości. Zgodnie z takimi oczekiwaniami, jeżeli student dostał piątkę z pierwszego egzaminu to oczekuje się od niego, że również z kolejnych dostanie oceny bardzo dobre.
- Osobowość altruistyczna: jest to typ osobowości, który charakteryzuje się skłonnością do niesienia pomocy drugiej osobie.
- Oszczędność poznawcza: jest to założenie, zgodnie z którym członkowie społeczeństwa stosują efektywne myślowe uproszczenia oraz reguły działania zgodne ze zdrowym rozsądkiem, gdyż nie są w stanie przetworzyć ogromu dopływających do nich informacji społecznych. Zaś przyjęcie postawy oszczędności poznawczej pozwala im na zrozumienie rzeczywistości społecznej.
- Pamięć autobiograficzna: jest to pamięć jednostki, która obejmuje treści indywidualnych zachowań, uczuć i myśli, które miały miejsce w przeszłości.
- Pamięć rekonstrukcyjna: jest to zjawisko, które polega na tym, że nie pamiętamy niejednokrotnie danego zdarzenia, ale to, co wydarzyło się bezpośrednio po jego zajściu.
- Peryferyczna strategia perswazji: jest to rodzaj perswazji, który polega na tym, że ludzie analizując komunikat nie biorą pod uwagę zawartych w nim argumentów, tylko zwracają uwagę na peryferyjne wskazówki.
- Plan wieloczynnikowy: jest to plan badania eksperymentalnego, który uwzględnia zmienne niezależne w liczbie większej niż jedna. Zmienne te mają różne poziomu lub wersje i wszystkie z nich muszą być uwzględnione w badaniu.
- Pławienie się w cudzej chwale: jest to tendencja ludzi do wiązania się z osobami, które są sławne lub odniosły sukces. Takie zachowanie ma na celu poprawę swojego wizerunku.
- Podstawowy błąd atrybucji: według Rossa to skłonność do przypisywania zachowaniom ludzkim przyczyn wewnętrznych, przy jednoczesnym bagatelizowaniu zewnętrznych przyczyn sytuacyjnych.
- Pojęcie Ja: jest to indywidualny konstrukt, będący sumą wiedzy o nas samych, który uwzględnia nasze zdolności, tożsamość i role.
- Poligraf: jest urządzeniem stosowanym między innymi w celu wykrywania kłamstw. Jego funkcjonowanie opiera się o pomiar reakcji fizjologicznych organizmu, które zmieniają się w trakcie badania.
- Pomniejszanie: to postawa polegająca na tym, że przyczyn naszego zachowania upatrujemy w czynnikach jasnych i wyraźnych, a nie doceniamy wpływu pozostałych potencjalnych przyczyn.
- Porównania społeczne w dół: jest to postawa, w której porównujemy siebie z innymi osobami, które pod względem pewnych cech lub zdolności są gorsze niż my. Takie działanie ma na celu podniesienie własnej wartości i samozadowolenia.
- Porównania społeczne w górę: jest to postawa, w której porównujemy siebie z innymi osobami, które pod względem pewnych cech lub zdolności są lepsze niż my. Takie działanie ma w konsekwencji określić standardy doskonałości, do których chcemy dążyć.
- Porównawczy poziom odniesienia: jest to zbilansowanie potencjalnych nagród i kosztów, które mogą wyniknąć ze związku z daną osobą oraz porównanie wyniku z innym potencjalnym związkiem.
- Postawa oparta na emocjach: postawa ta w większym stopniu oparta jest o wartość i uczucia innych ludzi, niż o naturę obiektu danej postawy.
- Postawa oparta na poznaniu: postawa ta oparta jest o powszechne przekonania dotyczące własności obiektu danej postawy.
- Postawa oparta na zachowaniu: postawa ta oparta jest o obserwacje zachowań, jakie podejmujemy względem obiektu danej postawy.
- Postawa: jest to stała dyspozycja ludzka, negatywna lub pozytywna, na którą składają się trzy zasadnicze komponenty: emocjonalny, poznawczy i behawioralny. Na komponent emocjonalny składają się uczucia i emocje względem obiektu. Komponent poznawczy obejmuje wiedzę i przekonania o obiekcie postawy. Natomiast komponent behawioralny obejmuje szereg działań, które jednostki podejmują względem obiektu danej postawy.
- Poszukiwanie kozła ofiarnego: jest to tendencja w zachowaniach ludzi sfrustrowanych lub nieszczęśliwych, którzy swoją agresję przenoszą na osoby lub grupy, które są powszechnie słabe lub nie darzy się ich powszechną sympatią.
- Powtarzalność: to czynność polegająca na powtarzaniu procedury badawczej, z innymi osobami lub w odmiennych warunkach.
- Poziom odniesienia: jest to zbilansowane zestawienie nagród i kosztów, jakich oczekujemy od potencjalnego związku z drugą osobą.
- Poznanie społeczne: jest specyficznym sposobem myślenia ludzi o sobie i o otaczającym ich świecie. Jest to sposób selekcjonowania, interpretacji, zapamiętywania oraz wykorzystania otaczających informacji społecznych przy formułowaniu opinii oraz w aktach decyzyjnych.
- Program Uniwersytetu Yale: jest to program, który ma na celu badanie zmian w postawach, a dokładniej warunków, które w najwyższym stopniu skłaniają ludzi do zmian swoich postaw w konsekwencji oddziaływania komunikatów perswazyjnych. Badania te koncentrują się wokół komunikatów interpersonalnych, a dokładniej wokół analizy źródeł komunikatów (czyli określeniu "kto mówi"), natury komunikatów (czyli określenia "co mówi") oraz natury odbiorców (czyli określenia "do kogo skierowany jest komunikat").
- Promowanie siebie: jest procesem polegającym na podejmowaniu prób wywierania pozytywnego wrażenia na innych osobach, poprzez wychwalanie swoich talentów oraz manifestowanie swojej wiedzy.
- Prywatna akceptacja: polega na dostosowaniu swojego zachowania do zachowań innych osób, które jednak następuje bez głębszego przekonania o słuszności ich zachowań.
- Przechowywanie: jest procesem polegającym na przechowywaniu w ludzkiej pamięci szeregu informacji pochodzących z zewnętrznego środowiska.
- Przypominanie: jest procesem ponownego przywoływania danych i informacji, które jednostki przechowują w pamięci.
- Przywódca zorientowany na stosunki międzyludzkie: jest to osoba przywódcy, który działania swoje koncentruje na poprawie jakości stosunków interpersonalnych oraz na uczuciach poszczególnych osób.
- Przywódca zorientowany na zadanie: jest to osoba przywódcy, który działania swoje koncentruje przede wszystkim na wykonaniu zaplanowanej pracy, w mniejszym stopniu koncentrując się na relacjach interpersonalnych i uczuciach pracowników.
- Przyzwolenie: jest to etap eksperymentu, w którym badacz informuje osoby uczestniczące w badaniu o istocie eksperymentu, jak również wymaga potwierdzenia zgody udziału w badaniu.
- Psychologia osobowości: zajmuje się badaniem tych prawidłowości, dzięki którym poszczególni ludzie są niepowtarzalni i jedyni w swoim rodzaju.
- Psychologia postaci: zajmuje się badaniem indywidualnych i subiektywnych sposobów tworzenia w ludzkim umyśle reprezentacji obiektów. W mniejszym stopniu zwraca ona uwagę obiektywne i fizyczne cechy obiektów.
- Psychologia społeczna: zajmuje się badaniem psychologicznych procesów, które pojawiają się w momencie, gdy dochodzi pomiędzy nimi do jakichkolwiek interakcji, które implikują wpływy społeczne.
- Psychologia społeczna: zajmuje się badaniem sposobów myślenia, odczuwania i zachowania ludzkiego, które mają miejsce w wyniku oddziaływania rzeczywistych lub wyimaginowanych osób.
- Psychoza tłumu: jest to zjawisko, które objawia się podobnymi fizycznymi symptomami w jakiejś grupie ludzi, jednak nie są znane przyczyny fizyczne ich pojawienia się.
- Publiczny konformizm: jest to zachowanie, które polega na bezrefleksyjnym podporządkowaniu swojego zachowania zachowaniom innym członków społeczeństwa. Wówczas niejednokrotnie jednostki tak naprawdę nie wierzą w to, co robią lub mówią.
- Pułapka racjonalizacji: pojawia się wówczas, gdy podejmując redukując dysonans usprawiedliwień w konsekwencji doprowadzamy do szeregu absurdalnych i nieetycznych działań.
- Realizm sytuacyjny: jest stopniem podobieństwa pomiędzy sytuacjami mającymi miejsce w sytuacji eksperymentu, a sytuacjami, które zdarzają się w codziennym życiu.
- Realizm psychologiczny: jest stopniem podobieństwa pomiędzy pojawiającymi się w trakcie eksperymentu i kontrolowanymi procesami psychologicznymi a rzeczywistymi procesami, które mają miejsce w codziennym życiu jednostek. Bywa również tak, że poziom realizmu psychologicznego może być znaczny, nawet wówczas, gdy poziom realizmu sytuacyjnego jest niski.
- Reguły ujawniania: są to reguły, które warunkowane są przez czynniki kulturowe, a które określają te rodzaje zachowań pozawerbalnych, które mogą być publicznie ujawniane.
- Relacje darowizny: są to relacje pomiędzy ludźmi, które opierają się głównie na dążeniu jednostek do zaspokajania potrzeb innej osoby.
- Relacje wymiany: jest to rodzaj stosunków interpersonalnych, którego fundamentem jest potrzeba równości w bilansie zysków i kosztów interakcji.
- Rezultaty nietożsame: w ten sposób określa się skutki przebiegu podjętego działania, których pojawienie się nie miałoby miejsca, gdyby podjęto inne możliwe działanie.
- Rozproszenie odpowiedzialności: jest to zależność pomiędzy liczbą świadków zdarzenia a poczuciem odpowiedzialności, które zmniejsza się wraz ze wzrastającą liczbą świadków.
- Różnica między aktorem a obserwatorem: polega na tym, że jednostki są skłonne, by postrzegać zachowania innych osób w następstwie ich indywidualnych predyspozycji. Zaś swoje zachowania postrzegają jako konsekwencję czynników zewnętrznych.
- Różnice indywidualne: są to te składniki ludzkiej osobowości, dzięki którym ludzie różnią się między sobą.
- Samoocena: jest to indywidualna ocena własnej wartości osób, czyli stopień postrzegania samych siebie, jako osób, które są kompetentne, dobre i przyzwoite.
- Samospełniające się proroctwo: jest to złożone zjawisko, które polega na tym, że ludzie z reguły mają pewne oczekiwania względem innych osób. Oczekiwania te implikują określone zachowania podejmowane w stosunku do tej osoby. Zaś w konsekwencji tych zachowań inne osoby zachowują się zgodnie z oczekiwaniami, jakie są względem niej stawiane.
- Schemat Ja: jest to złożona struktura, która obejmuje naszą wiedzę o nas. Struktura ta złożona jest z minionych doświadczeń i pomaga w rozumieniu, wyjaśnianiu oraz przewidywaniu własnego zachowania.
- Schematy: są to złożone poznawcze struktury, dzięki którym ludzie budują swoją indywidualną wiedzę o otaczającym świecie. Schematy te mają znaczący wpływ na selekcję informacji. Dzięki nim zwracamy uwagę na pewne fragmenty informacji, o nich myślimy i je zapamiętujemy.
- Sesja wyjaśniająca: jest to etap postępowania badacza w przypadku eksperymentu, który ma miejsce po jego zakończeniu, a który polega na ujawnieniu rzeczywistego celu eksperymentu oraz wyjaśnieniu jego uczestnikom jego przebiegu.
- Socjobiologia: jest perspektywą poznawczą, dzięki której do tłumaczenia zjawisk obserwowanych w społeczeństwie wykorzystuje się teorię ewolucji.
- Socjologia: to nauka zajmująca się formułowaniem ogólnych teorii i praw, które tłumaczą funkcjonowanie społeczeństwa.
- Spójność informacji: określa stopień spójności pomiędzy reakcją jednostki na ten sam bodziec w odstępie czasu.
- Stereotyp: jest to struktura myślowa, która polega na przenoszeniu cech jakiejś grupy społecznej na wszystkich członków, nie uwzględniając indywidualnych różnic pomiędzy nimi. Jest o specyficzny sposób generalizowania.
- Stronniczość wobec własnej grupy: jest to postawa, która charakteryzuje się pozytywnymi odczuciami oraz przychylnym traktowaniem osób będących członkami tej samej grupy społecznej, co my. Zaś w stosunku do osób, które należą do obcych grup przyjmowane są postawy oparte o emocje negatywne.
- Styl przywiązywania się: w ten sposób określa się oczekiwania względem osób, z którymi mamy kontakt. Owe oczekiwania są warunkowane rodzajem więzi, jaka miała miejsce we wczesnym niemowlęctwie tych osób z ich rodzicami lub innymi bliskimi opiekunami.
- Styl przywiązywania się oparty na poczuciu bezpieczeństwa: jest to więź, której podstawę stanowi wzajemne zaufanie, świadomość własnej wartościowości i akceptacji ze strony innych osób oraz brak strachu przed sytuacją odrzucenia.
- Styl przywiązywania się oparty na unikaniu: jest to rodzaj więzi pomiędzy osobami, której podstawą jest lęk przed nawiązywaniem bliskich kontaktów. Podstawą tego lęku są wcześniejsze niepowodzenia w nawiązywaniu tego typu relacji. Osoby charakteryzujące się takim stylem przywiązywania mają poważne trudności w nawiązywaniu kontaktów intymnych z innymi ludźmi.
- Szacowanie współzmienności: polega na przewidywaniu i szacowaniu stopnia korelacji pomiędzy dwoma zmiennymi. A dokładniej jest to szacowanie jednej spośród zmiennych na podstawie drugiej zmiennej.
- Tanatos: to pojęcie pochodzące z teorii osobowości Freuda, określające instynkt, który warunkuje ludzką skłonność do zachowań agresywnych, inaczej określany mianem instynktu śmierci.
- Technika drzwiami-w-twarz: jest to technika perswazyjna i negocjacyjna, dzięki której można skłonić drugiego człowieka, by uległ naszym prośbom i namowom. W praktyce jej stosowanie wygląda tak, że początkowo prośba skierowana do danej osoby jest wysoce wygórowana. Zaś kolejna prośba jest już znaczenie mniejsza i rozsądniejsza, w związku z tym istnieje duże przypuszczenie, że to właśnie drugą prośbę dana osoba zaakceptuje.
- Technika niskiej piłki: jest to technika perswazyjna, albo raczej nakłaniająca, która wymaga od osoby jej używającej całkowitego wyzbycia się skrupułów. W praktyce jej stosowanie wygląda tak, że klient w sklepie jest nakłaniany przez sprzedawcę do zakupu produktu po niższej i atrakcyjnej cenie. W momencie, kiedy klient decyduje się na kupno sprzedawca twierdzi, że pomylił się, co do ceny i znacznie ją podnosi. Wówczas z reguły bywa tak, że klient, który wcześniej zgodził się na zakup po niższej cenie, kupi go pomimo zwiększenia jego ceny.
- Technika stopy-w-drzwi: jest to technika perswazyjna i negocjacyjna, dzięki której można skłonić drugiego człowieka, by uległ naszym prośbom i namowom. W praktyce jej stosowanie wygląda tak, że początkowo prośba skierowana do danej osoby jest mała i rozsądna. Zaś kolejna prośba jest już znaczenie wyższa i wygórowana, w związku z tym od danej osoby oczekuje się, że prośbę ową spełni.
- Teoria atrybucji: dzięki tej teorii możliwe jest wyjaśnianie mechanizmów i przyczyn zachowań, zarówno indywidualnych, jak również innych osób.
- Teoria autoafirmacji: jest to teoria, która tłumaczy sposób, w jaki ludzie bronią się przed dysonansem, który stanowi zagrożenie dla poziomu ich samooceny. W takiej sytuacji ludzie dążą do podwyższania i potwierdzania swoich kompetencji w zakresie, który jest niezwiązany z owym zagrożeniem.
- Teoria frustracji-agresji: teoria ta głosi, że jeżeli w drodze do realizacji i osiągnięcia celu, na którym nam bardzo zależy pojawi się przeszkoda, która będzie utrudniać jego osiągnięcie, wówczas w znacznym stopniu zwiększa się prawdopodobieństwo pojawienia się agresywnych reakcji.
- Teoria hydrauliczna: teoria ta głosi, że emocje, które nie zostały ujawnione są kumulowane w człowieku, a ich nagromadzenie powoduje nieprzyjemne dla człowieka napięcie. Napięcie te może zaś ustąpić w momencie, gdy tłumione do tej pory emocje ulegną ekspresji.
- Teoria podtrzymywania poczucia własnej wartości: zgodnie z tą teorią zachowanie innych osób może wpływać na poczucie naszej wartości, na nasze wyobrażenie o sobie i innych o nas. Siła tego zagrożenia jest zależna po pierwsze od bliskości wobec tej osoby, po drugie zaś od tego, jak duży wpływ ma jej zachowanie na nasze pojęcie własnego Ja.
- Teoria porównań społecznych: zgodnie z tą teorią poznajemy siebie porównując się z otaczającymi nas osobami.
- Teoria przyczynowości: teoria ta tłumaczy przyczyny ludzkich zachowań i uczuć. Jest to złożony konstrukt, który w dużym stopniu jest uwarunkowany kulturowo.
- Teoria reaktancji: teoria ta określana jest inaczej mianem teorii przeciwstawiania się. Zgodnie z tą teorią w momencie, kiedy zagrożona zostaje wolność podjęcia jakiegoś zachowania dochodzi do przeciwstawiania się, które jest stanem nieprzyjemnym dla jednostki, w związku z tym będzie ona dążyć do redukcji owego dyskomfortu poprzez angażowanie się właśnie w te zachowanie.
- Teoria roli społecznej: teoria ta tłumaczy różnice pomiędzy płciami, które ujawniają się w trakcie zachowań społecznych. Wynikają one z uwarunkowanego społecznie podziału obowiązków. Taki, a nie inny podział pracy stawia przed rolami płciowymi określone wymagania oraz osiągnięcie specyficznych umiejętności, które stanowią podstawę różnic w zachowaniach społecznych mężczyzn i kobiet.
- Teoria równości: zgodnie z tą teorią najbardziej szczęśliwe są związki, w których bilans kosztów i zysków jest mniej więcej taki sam dla obu stron.
- Teoria rzeczywistego konfliktu: teoria ta tłumaczy relacje uprzedzenia i dyskryminacji względem innych grup społecznych, która zwiększa się w momencie, gdy dochodzi do ograniczenia dostępnych zasobów.
- Teoria samopotwierdzania: zgodnie z tą teorią ludzi charakteryzuje skłonność do potwierdzania wartości własnego Ja, niezależnie od tego, czy jest ono określone w pozytywny czy w negatywny sposób.
- Teoria samoświadomości: jest to teoria, która zakłada, że człowiek jest w stanie oceniać swoje zachowanie poprzez skoncentrowanie uwagi na sobie samym i swoich wewnętrznych normach i wartościach
- Teoria społecznego uczenia się: zgodnie z tą teorią człowiek uczy się zachowań społecznych w wyniku obserwowania i naśladowania zachowań innych członków społeczeństwa.
- Teoria spostrzegania siebie: zgodnie z tą teorią w momencie, kiedy jesteśmy niepewni osobistych uczuć i postaw, wówczas analizujemy je odwołując się do obserwacji własnych zachowań w określonych sytuacjach.
- Teoria wnioskowania z czynników towarzyszących: zgodnie z tą teorią w momencie, kiedy zachowanie jakiejś osoby jest niezgodne z oczekiwaniami i zaskakujące wówczas określamy wewnętrzną atrybucję względem tej osoby.
- Teoria wpływu społecznego: zgodnie z tą teorią stopień, w jakim dostosowujemy się do oddziaływań społecznych jest uzależniony od tego jak liczna jest grupa oraz jak silne i bezpośrednie są jej oddziaływania.
- Teoria wybitnej jednostki: zgodnie z tą teorią, jeżeli ktoś jest genialnym przywódcą to będzie nim niezależnie od tego, w jakiej sytuacji zostanie postawiony, gdyż o jego sile decydują fundamentalne i niezmienne cechy osobowości.
- Teoria wymiany społecznej: teoria ta wyjaśnia stosunki społeczne poprzez dwie zasadnicze kategorie: maksymalizowania zysków i minimalizowania kosztów.
- Teoria wymiany społecznej: zgodnie z tą teorią ludzie oceniają swoje związki z innymi ludźmi w kategoriach zysków i kosztów. Oceniają, jakie zyskują nagrody, jakie ponoszą koszty oraz porównują ten bilans z innymi potencjalnymi związkami.
- Teoria wyrozumowanego działania: zgodnie z tą zasadą optymalne warunki do podjęcia planowanych zachowań wynikają z subiektywnych norm oraz przemyślanych postaw wobec zachowań.
- Testosteron: jest to męski hormon płciowy, który jest odpowiedzialny za zachowania agresywne.
- Testowanie rynku za pośrednictwem telewizji kablowej: dzięki tej technice bada się efektywność reklam kierowanych do klientów. W praktyce na mocy porozumienia pomiędzy operatorem sieci kablowej a sklepem dochodzi do emisji reklam produktów, następnie zaś rejestruje się, w jakim stopniu reklama ta wpłynęła na częstość kupowania tego produktu.
- Tłumienie: jest to mechanizm obronny, który realizujemy tłumiąc myśli na jakiś temat. Z reguły jednak efekt jest odwrotny do zamierzonego. Im bardziej próbujemy nie myśleć o czymś, tym częściej myśl ta do nas powraca.
- Trafność: pozwala określić stopień skuteczności stosowanej techniki pomiaru lub testu.
- Trafność wewnętrzna: to sytuacja, w której na zmienną zależną nie oddziałuje inny czynnik poza kontrolowana zmienną o charakterze niezależnym. Duże znaczenie w osiąganiu trafności wewnętrznej ma zaangażowanie badacza w minimalizowanie wpływu ubocznych zmiennych, które mogłyby zakłócić przebieg badania.
- Trafność zewnętrzna: to sytuacja, w której można mieć jak największą pewność, że otrzymane wyniki badań mogą zostać uogólnione na inne osoby i sytuacje.
- Trójczynnikowa koncepcja miłości: zgodnie z tą koncepcją miłość to stan, na który składają się trzy elementarne czynniki: bliskość, namiętność i zaangażowanie.
- Ukryta teoria osobowości: jest to uproszczony schemat, dzięki któremu ludzie mogą grupować pewne cechy osobowości. Dzięki temu schematowi sądzą na przykład, że jeżeli jakaś osoba jest uprzejma, to może być także hojna.
- Uodpornienie postawy: jest to sposób, by uodpornić postawy ludzi na jakiekolwiek próby ich zmiany. Czyni się to poprzez podsuwanie tym osobom niewielkich argumentów, które są jednak sprzeczne ze stanowiskiem, które zajmują.
- Uprzedzenie: jest to postawa negatywna charakteryzująca się wrogim nastawieniem wobec grupy, która wyróżnia się czymś spośród pozostałych.
- Usprawiedliwianie samego siebie: jest to skłonność ludzi do tego, by usprawiedliwiać swoje działania i przez to podnosić i podtrzymywać swoją samoocenę.
- Uzasadnianie wysiłku: jest to skłonność ludzi, którzy osiągnęli coś w wyniku bardzo ciężkiej pracy, w takiej sytuacji w znacznym stopniu podwyższają oni wartość tego, co osiągnęli.
- Uzasadnienie wewnętrzne: jest to sposób, w jaki jednostki tłumaczą swoje zachowania dysonansowe, upatrując ich przyczyn w czynnikach wewnętrznych, równocześnie dokonują w sobie zmian, które mają doprowadzić do zlikwidowania dysonansu.
- Uzasadnienie zewnętrzne: jest to sposób, w jaki jednostki tłumaczą swoje zachowania dysonansowe, upatrując ich przyczyn w czynnikach zewnętrznych, leżących poza nimi samymi.
- Warunkowanie instrumentalne: ma miejsce wówczas, gdy częstotliwość stosowania nagród i kar, czyli różnego typu wzmocnień przyczynia się do częstotliwości zachowań, które są podejmowane.
- Warunkowanie klasyczne: ma miejsce wówczas, gdy następuje zwielokrotnione i równoczesne oddziaływanie bodźca wywołującego reakcję emocjonalną oraz bodźca o charakterze neutralnym. Po jakimś czasie dochodzi do tego, że bodziec neutralny, który do tej pory były obojętny dla organizmu, nabiera właściwości, które były charakterystyczne dla bodźca pierwszego, w związku z tym staje się bodźcem wywołującym reakcje emocjonalne.
- Wiara w sprawiedliwy świat: jest to naiwna wiara w to, że złe wydarzenia spotykają ludzi złych, zaś dobre dotyczą dobrych ludzi, jest to specyficzna forma atrybucji obronnej.
- Wnioskowanie z prób niereprezentatywnych: polega na tym, że uogólnienia są dokonywane na podstawie wyników pomiarów przeprowadzonych na próbach niereprezentatywnych, czyli takich, które nie odzwierciedlają rzeczywistej struktury populacji, na którą uogólniamy wyniki badań.
- Wpływ mniejszości: ma miejsce wówczas, gdy mniejsza liczba członków jakiejś grupy społecznej wywiera wpływ na zachowania lub poglądy większości członków grupy.
- Współczesny rasizm: jest to powszechne w dzisiejszych czasach zjawisko, które polega na tym, że aby ustrzec się przed posądzeniami o postawy rasistowskie ukrywamy swoje uprzedzenia względem innych ras i ujawniamy je nie w bezpośredni sposób, ale subtelny.
- Wybiorczość informacji: jest to stopień, w jakim dana osoba zachowuje się we względnie podobny sposób względem różnorodnych bodźców, na których działanie zostaje wystawiony.
- Wyrazistość spostrzeżeniowa: ma miejsce wówczas, jeżeli jakaś informacja powoduje, że skupiamy na niej swoją uwagę. Wtedy możemy powiedzieć, że jest ona spostrzeżeniowo wyrazista. Zaś częstym błędem jest przecenianie roli tej właśnie informacji.
- Wywiad strukturalizowany: jest techniką gromadzenia danych badawczych, która jest również stosowana w działaniach praktycznych, na przykład w momencie, kiedy prowadzi się selekcję kandydatów do pracy. Polega on na tym, że wszystkim osobom zadaje się takie same pytania i w takiej samej kolejności ustalonej wcześniej w scenariuszu wywiadu.
- Wzajemna zależność: mianem tym określa się sytuację, w której dwie lub większa liczba grup społecznych, aby osiągnąć jakiś zamierzony cel, równie istotny dla każdej z grup, potrzebuje wzajemnego wsparcia oraz pomocy dla jego osiągnięcia.
- Wzbudzanie schematu pod wpływem zdarzeń poprzedzających: jest to mechanizm, który powoduje, że pod wpływem bezpośrednich doświadczeń wcześniejszych zwiększa się dostępność do danego schematu.
- Zachowanie prospołeczne: mianem tym określa się zachowania, które nakierowane są na drugą osobę i uwzględniają niesienie jej korzyści.
- Zależnościowa teoria przywództwa: jest to teoria, która tłumaczy efektywność zachowań przywódców i uzależnia ją od kilku czynników. Po pierwsze od tego, czy działanie przywódcy jest zorientowane na zadaniem, czy na stosunki interpersonalne panujące w grupie pracowników. Po drugie zaś o wielkości poziomu wpływu i kontroli, jaka przywódca wywiera na grupę.
- Zapamiętywanie: jest to z łożony proces umysłowy, który polega na ukierunkowywaniu uwagi i spostrzeganiu informacji płynących z otoczenia. W związku z tym, że do człowieka dociera nieograniczony ogrom informacji zapamiętywanie jest procesem wybiórczym, gdyż zapamiętanie wszystkiego, co nas otacza w życiu codziennym jest niemożliwe.
- Zgodność informacji: są dane na temat stopnia zgodności w zachowaniu różnych ludzi względem identycznych bodźców.
- Zgodność sędziów kompetentnych: służy badaczom do potwierdzenia prawdziwości i obiektywności wyników swoich badań, gdyż w momencie, gdy dwóch lub więcej ekspertów w danej dziedzinie obserwujących i kodujących niezależnie od siebie jakieś dane osiągnie ten sam rezultat pomiaru i badania istnieje pewność, że badacz nie zniekształcił wyników swoimi subiektywnymi wrażeniami.
- Zinstytucjonalizowany rasizm: jest to ogół postaw i stereotypów, które dyskryminują osoby innych ras, a które powszechnie funkcjonują w społeczeństwie i na które panuje powszechne przyzwolenie.
- Zinstytucjonalizowany seksizm: jest to ogół postaw i stereotypów, które dyskryminują kobiety, a które powszechnie funkcjonują w społeczeństwie i na które panuje powszechne przyzwolenie.
- Zjawisko wrogich mediów: jest to zjawisko społeczne, które objawia się w grupach społecznych, które są względem siebie nastawione antagonistycznie i mocno zaangażowane w jakieś działanie. Wówczas przekazy medialne, które są neutralne postrzega się, jako wrogo skierowane przeciwko sobie, zaś przychylnie w stosunku do grupy antagonistycznej, co oczywiście nie jest prawdą.
- Zmiana postawy spowodowana wyszukiwaniem przyczyn: jest to sytuacja, w której ludzie zmieniają swoje postawy wskutek rozważań ad własną postawą. Zachowanie takie wynika z faktu, że ludzie dążą do względnej zgodności pomiędzy swoją postawą, a przyczyną jej pojawienia się.
- Zmienna niezależna: jest to jedna ze zmiennych branych pod uwagę w badaniu. Określana jest inaczej mianem zmiennej przyczynowej. Badacz ma możliwość manipulowania tą zmienną, czyli jej zmieniania, albo różnicowania, przez co może obserwować, czy ma ona wpływ i jaki, na zmienną zależną. Wobec tej zmiennej stawiane są pewne oczekiwania, które dotyczą wpływu, jaki wywrze na inne zmienne.
- Zmienna zależna: jest to jedna ze zmiennych branych pod uwagę w badaniu. To na niej dokonuje się pomiarów wpływu zmiennej niezależnej. Badacz uwzględnia ją również w budowaniu hipotezy badawczej, która wyraża się w formule: "prawdopodobnie istnieje zależność pomiędzy zmienną niezależną a zależna taka, że..."
- Znaczenie osobiste: jest to poziom istotnych konsekwencji, jakie dla stanu samopoczucia konkretnego człowieka ma jakaś sprawa.
