Przedmiotem badań pedagogów jest wychowanie, rozumiane jako rodzaj działalności człowieka, która posiada niezwykle mocny wpływ na całość procesów życia w społeczeństwie. Wychowanie jest procesem uwalniającym możliwe siły, energie istniejące w każdym człowieku, przy utrzymaniu własnego "ja", swojej własnej osobowej tożsamości, w celu prowadzenia godziwego oraz wartościowego życia.

O procesie wychowania można powiedzieć, że jest złożonym pasmem wielu czynników wpływających na postępowanie człowieka, mających ogromny wpływ na kompleks jego zachowań późniejszych. Ogólnie wychowanie można określić, jako świadomą działalność pewnych osób zmierzającą do wywoływania przez społeczne interakcje zamierzonych zmian w osobowości osób wychowywanych. Każde takie działanie zmusza osobę działającą do uświadomienia sobie celu, jaki pragnie ona osiągnąć. W takim przypadku świadomość celów wychowawczych, jest zasadniczym warunkiem zmierzającym do sukcesu całego wychowawczego procesu. Realizacja celów wychowawczych nie jest tylko formowaniem pewnej sylwetki, osobowości człowieka, lecz również urzeczywistnieniem rozbudowanego modelu społecznego funkcjonowania. Analiza wychowawczej praktyki, patrząc na przekrój historyczny, prowadzi do wniosków, iż w celach wychowawczych dominuje i wcześniej dominuje społeczny interes nad interesem jednostkowym.

Cele wychowawcze są przeróżnie określane oraz porządkowane. Pomimo, iż są historycznie niejednostajne oraz różnorodne w treściach, można je sprowadzać do kategorii:

a) przystosowania jednostki do wymagań i warunków istniejących w społeczeństwie;

b) usprawniania ich w celu wykonywania zadań;

c) indoktrynacja: czyli upolitycznianie, urabianie świadomości poprzez propagowanie wzorców i haseł zwłaszcza odnoszących się do polityki i społeczeństwa, głoszonych przez określoną doktrynę, a także kształtowanie więzi ideowej z państwem, Kościołem, narodem, czy też partią, może być prowadzona przez media oraz oświatę.

Kierunek przemian odnoszących się do celów wychowawczych jest wyznaczony poprzez dominację rozwojowych potrzeb jednostki ponad społecznym interesem. Jednakże zasadniczą przemianą celów wychowania jest zmierzanie do przewartościowywania ich porządku, to znaczy do zaznaczenia motywacyjnej sfery osobowości, na przykład motywów związanych z uczeniem się. Traci wówczas sens uczenia się tylko aby zdawać jedynie egzaminy i ukończenie następnych etapów edukacji. Można wyciągnąć wnioski, iż przemiany odnośnie celów wychowania kierują się w stronę zwiększenia roli podmiotowej człowieka w społecznym życiu oraz kryją postulat modelowania wątków dotyczących umiejętności działania twórczego, postaw zaangażowania społecznego, umiejętności dotyczących współpracy, postaw tolerancji oraz poczucia odpowiedzialności za wspólne kwestie, a także rozwój własny.

Celem wychowania jest inicjowanie procesów rozwoju oraz jego ukierunkowanie, toteż można użyć słowa wdrażanie osoby wychowanka do rozwoju, a w dalszej perspektywie bez nadzoru i opieki wychowawcy. W takim przypadku bardzo istotne jest samowychowanie wychowanka. W procesie mającym na celu wychowywanie można mówić o wielości celów wychowania.

Cele wychowania traktują o najrozmaitszych cechach osobowości, które wychowawcy mają przyswajać swoim wychowankom. Taki ciąg prawidłowo zintegrowanych ze sobą celów daje opis osobowości dojrzałej człowieka, o którym mówi się, iż jest ideałem wychowania. Ideał wychowania to szkic pożądanej osobowości danej jednostki, wynikającej z działań wychowawczych procesów. To doskonałość oraz najwyższy cel do którego wychowawca powinien dążyć. W wychowaniu człowieka nie można mówić o realizowaniu ideału wychowawczego bez wyłaniania z jego rzędu szczegółowych celów. Ustalenie tych celów zezwala na rozwijanie ściśle określonych działań wychowawczych.

Zasadami klasyfikacyjnymi wyprowadzającymi cele etapowe, pozwalające na precyzyjne i najlepsze przeprowadzenie procesów wychowania są:

1 ) zasada psychologicznej klasyfikacji

2 ) zasada rozwojowej klasyfikacji

3 ) zasada praktyczno - wychowawczej klasyfikacji

Ad.1). Założeniem tej zasady jest podział na szeregi celów etapowych, które w zależności od rodzaju, psychicznych dyspozycji wymaga dany naczelny cel.

Ad. 2). Założeniami tej zasady są klasyfikacje rozwojowe polegające na tym, iż określony cel można uszczegóławiać poprzez wyłanianie jego elementów składowych w stosunku do rozwojowych stadiów człowieka.

Ad.3). Założeniami praktyczno - wychowawczej klasyfikacji polega na wyłanianiu etapów działalności, do których osoba wychowanka powinna zostać wdrożona, w celu by potrafił w jak najlepszy sposób osiągać cele etapowe, niezbędne w procesie wychowawczym.

Schemat wyprowadzania wychowawczych celów :

1. Określenie ideałów wychowania, merytoryczna analiza,

2. 2. Określenie naczelnych celów wychowania, poprzez analizę dzięki zastosowaniu kryterium psychologicznego,

3. Określenie celów kierunkowych, poprzez zastosowanie analizy kryterium rozwojowego,

4. Określenie celów etapowych, poprzez analizę dzięki zastosowaniu praktyczno - wychowawczego kryterium,

5. Określenie celów operacyjnych, poprzez pożądane formy działalności,

Cele kierunkowe oraz etapowe powinny być ujednolicone w stosunku do naczelnego celu. Ponieważ naczelny cel uważa się za końcowy i ostateczny w wychowaniu. Pożądane jest, by owe cele traktować w ich założeniach w taki sposób, aby uzupełniały się z naczelnym celem. Powinny charakteryzować się całościowością i mieć na uwadze całą osobę. "Całościowość" ta powinna połączyć w sobie społeczno - moralne wychowanie wraz z kształceniem. Cele wychowawcze powinny mieć wartość dodatnią a przede wszystkim wartość społeczno - moralną. Istotną cechą owych wartości powinno stać się umoralnienie stosunków interpersonalnych oraz ich humanizacja.

Aby określić cele wychowawcze konieczny jest odpowiedni dobór prawidłowości treściowych, które będą mieć charakter celu wychowania. Zasadniczym znaczeniem dla owego zadania będą mieć okoliczności, w jaki sposób traktuje się proces wychowywania, czy jako urabianie, czy swobodny wzrost. Jeśli uważa się go za modelowanie, to postawienie celów jest warunkiem koniecznym. Jeśli uważać będzie się go za wzrost swobodny, to określenie treści celów jest bezcelowe, ponieważ treści cech osobowości są zawarte we wrodzonych cechach i samorzutnie się rozwijają. Aby proces osiągania celów zaistniał, powinny się złożyć na niego następujące decyzje:

1.. dotyczące celu,

2.. dotyczące sposobu,

3.. dotyczące środków,

Kiedy mówimy o celowości chodzi tu o zastosowanie celów wychowawczych, co w konsekwencji oznacza zmierzanie w działaniu do określonego wzorca. Działanie to przybliża do pożądanego ideału, który powinien być uzależniony od konkretnego wzorca osadzonego w konkretnej rzeczywistości. Już od dawna treścią dociekań różnych teoretyków był system w którym z wielu różnorakich przesłanek da się wyprowadzić cele wychowania. Wynikiem tych poszukiwań są rożne koncepcje ustanawiania celów wychowawczych. Są to:

  1. koncepcja naturalistyczna,
  2. koncepcja socjologiczna,
  3. koncepcja ideologiczna,
  4. koncepcja teologiczna,

Ad. 1. Koncepcja naturalistyczna zakłada to, iż zasadniczym celem wychowania jest niezależny rozwój jednostki. Chodzi aby przede wszystkim stworzyć dla dziecka swobodne pole, by mogło pójść swoją własną drogą. Na podłożu naturalistycznej koncepcji tworzenia celów wychowawczych leżą założenia, które nie podlegają krytyce:

1.. rozwój osobowości dziecka ukierunkowany jest przez wrodzone predyspozycje,

2.. predyspozycje wskazują na to co jest słuszne i odpowiednie. Głównymi przedstawicielami naturalistycznej koncepcji byli J. J. Rousseau i H. Spencer. Zakładali oni, iż każde dziecko posiada już w chwili urodzenia zadatki przyszłych predyspozycji, w wyniku czego rolą wychowawcy jest jedynie to aby wyciągnąć oraz pielęgnować te predyspozycje dane człowiekowi przez naturę. Dlatego zdaniem J. J. Rousseau przedstawianie jakichkolwiek wychowawczych celów nie jest uzasadnione, a można nawet powiedzieć że szkodliwe, ponieważ byłoby to ingerowaniem w naturalne cechy człowieka. Wychowanie w tej koncepcji prowadzi do pielęgnowania tego, co dane zostało poprzez naturę. Koncepcja zakłada stałość ludzkiego istnienia, ale także odrzuca wpływy środowiska na zachowanie i rozwój człowieka. W koncepcji naturalistycznej podstawowym celem wychowawczym jest rozwój tego, co jest ukryte w naturze wychowanka, czyli natura wychowanka stanowi dla tej koncepcji najwyższą wartość.

Celem wychowawczym jest przekształcenie wewnętrzne, doskonalenie wychowanka w zindywidualizowany sposób, który ma na uwadze jego możliwości rozwojowe. Rousseau wysunął postulat wychowania wolnego, zarówno od absolutyzmu feudalnego w państwie jak również od tamtej kultury państwowej, zdawał sobie sprawę z tego, iż nie można wychować jednocześnie człowieka i obywatela. Uważał, że skoro życie człowieka ze swojej natury jest wcześniejsze od życia społecznego, należy dać pierwszeństwo człowiekowi przed obywatelem.

Do pewną charakterystycznej koncepcji naturalizmu jest myśl F. Znanieckiego jak również E. Durkheima. Według obu autorów w każdej z grup występują samorzutne procesy urabiania wychowanków wraz z uznawanymi w grupie osobowymi wzorami. Owe procesy nie powinny być zahamowane, ponieważ determinują w ogóle trwanie danej grupy oraz należą do niezbędnych składników jej życia.

Dlatego cele wychowawcze mają sens, wówczas gdy są zgodne z kierunkami działania tych spontanicznych procesów osobowo twórczych. Wysuwanie kolejnych ideałów oraz celów wychowawczych byłoby nieuzasadnione oraz nieskuteczne. Gdy mówi się na temat ogólnoludzkiego charakteru, nie powinno się go odebrać jako merytorycznie jednakowy u każdego, ale jako zbiór indywidualnych cech.

W naturalistycznych systemach nie poszukuje się prawidłowości w rozwoju ludzkim, natomiast ogranicza się go do takich celów wychowania, które mają wydobyć z osoby to, co jest dla niego właściwe od urodzenia.

Ad. 2. Socjologiczna koncepcja wyprowadzania celów wychowawczych. W grupie cele wychowania wywnioskowane są z życia społeczeństw, z ich potrzeb, z rozwoju oraz charakteru owego życia. Celem wychowawczym z punktu widzenia socjologicznej pedagogiki powinno być wdrażanie do społeczeństwa osoby, to znaczy przygotowywanie jej do wchodzenia w określone role w życiu. Procesy podczas których następuje urabianie jednostki powinny odbywać się w zgodzie z obowiązującymi wzorami. Za cel socjologicznej pedagogiki można uznawać wprowadzanie wychowanków do życia w danym społeczeństwie oraz szukać odpowiednich sposobów tworzenia jego psychiki do życia. Z początkami wieku dwudziestego wyłoniły się kolejne sposoby pojmowania stosunku wychowywania do życia społecznego. Opierały się one na przekonaniach, iż wszystkie procesy związane z wychowaniem są w swojej istocie procesami społecznymi. Społeczeństwo samo wykonuje ten proces, lub to poprzez swoje organy lub najróżniejsze instytucje prawne i pedagogiczne, lub w bezplanowy sposób przez wpływy środowiska społecznego. Polegające na stwierdzeniu, że nie ma mowy o innym wychowaniu, niż takim, które pośrednio lub bezpośrednio sprawuje społeczeństwo.

Wychowanie jest procesem spełniającym podstawowe funkcje życia w społeczeństwie, które poprzez nie może być utrzymywane, może funkcjonować oraz rozwijać się. Są dwa sposoby ukazywania stosunku wychowania do społecznego życia. Pierwszym z nich jest uprawianie pedagogika społecznej, która stawia sobie za główne zadania kładzenie nacisku na cele wychowawcze, które są dostosowane do potrzeb istniejących w społeczeństwie. Drugim sposobem jest kładzenie nacisku na wychowywanie poprzez sam nurt życia w społeczeństwie, a także uważanie je za fundamentalny proces socjologiczny, który przedstawia główną treść socjologii wychowawczej. Różnica będzie występować pomiędzy pedagogiką społeczną i socjologią społeczną. W wymienionej jako pierwsza celem wychowania będzie koncepcja, idea, wedle której wychowanie powinno kształtować osobowość wychowanka. W drugiej strony jest ono zdarzeniem socjologicznym, a praktyczne życie w społeczeństwie dokonuje owego formowania, którego jest skutkiem jako przyczyny. Według socjologicznej koncepcji wychowania, założeniami, z pośród których można by wyprowadzać pożądane modele osobowości człowieka, będą opisy, które składają się na całą analizę formy życia społecznego. Wychowanie powinno z pierwszego punktu widzenia powinno przygotować jednostkę do otaczających ją warunków, w których będzie żyła, z drugiego zaś, mieć na uwadze naturalne potrzeby społeczne osoby.

Zasadniczym zadaniem wychowywania w tej koncepcji jest społeczna adaptacja, którą zwolennicy rozumieli jako dopasowanie się jednostki do aktualnych warunków życia. Przedstawiciele owej koncepcji między innymi P. Bergmann, mieli świadomość, że owe teorie nie mają na względzie postępu społecznego. W związku z tym wysunęli tezę, iż każde następne pokolenia nie tylko powinny odtwarzać oraz podtrzymywać stan dotychczasowy, ale włączać swój własny udział, ponieważ dzięki temu ta odbudowa społeczeństwa teraźniejszego nie będzie powtórzeniem nieaktualnych już wzorów a ich rozwinięciem. Cele naturalistyczne, oraz cele wychowania wychodzące z treści koncepcji socjologicznej posiadają swoje specyficzne cechy. Gdyby koncentrować się na treściach, trzeba by podkreślić, że są nieokreślone i ogólnikowe. W pedagogice społecznej nie określa się tych treści. Może to doprowadzić do dowolności nazywania owych treści w powyższej koncepcji, lub do przyjęcia takiego poziomu społecznego życia, który ukazuje socjologia. Cele wychowania wychodzące z socjologicznej koncepcji wychowania mają na celu przystosowanie wychowanka do życia w społeczeństwie oraz do prawidłowego funkcjonowania w danym społeczeństwie.

Ad. 3.  koncepcja ideologiczna, jest koncepcją służącą do wyprowadzania celów wychowawczych. Można uznać, iż ta koncepcja jest w szerokim znaczeniu tego słowa zbiorem wartości oraz zasad odnoszących się do zachowań ludzkich wyniesionych do obszaru stosunków politycznych. koncepcja ideologiczna, można powiedzieć, iż wyrasta z krytycznego stosunku do obowiązującego systemu społecznego oraz pokazuje wizję poszukiwanego obrazu świata. System pedagogiczny, który tworzy obrazy przyszłych społeczeństw, a także realizacje owych programów pragnie uzyskiwać poprzez właściwe wychowywanie młodych pokoleń, tworzyć cele, pedagogiczne cele. Takie cele są zadaniami dla następnych pokoleń, w których wychowanie powinno zmierzać do tego, by owe pokolenia, przejęte zadaniami, które mają do spełnienia w trakcie swojego życiu, całą swą aktywność skierowywały na owe zadania. Wtedy cel wychowania ideologicznego stanie się równocześnie bieżącym celem życia dla tych pokoleń.

Stawiając te cele kierowano się procesem urabiania wychowanka, w taki sposób by rozwijał się dla potrzeb określonego celu a nie własnego swobodnego rozwoju. Urabianie w każdym przypadku jest inne, jego rodzaj zależy od posiadanego czasu na realizację celu, jest ostrzejsze, im jest potrzebny krótszy czas na pełne wykonanie założonego celu. Różne systemy pedagogiczne wysuwają ideologiczne cele wychowawcze wiążąc je z obrazem bardziej doskonałego społecznego życia całej ludzkości, lub z obrazem państwa lub narodu. Pedagogika socjalistyczna należy do koncepcji ideologicznej. Cele jej są wyprowadzane z filozofii dialektycznego materializmu oraz historycznego. Założeniami aksjologicznymi (aksjologia nauka zajmująca się wartościami, badaniem istoty wartości, ustalaniem kryteriów oraz norm wartościowania, a także konkretnymi systemami wartości.) owej filozofii są następujące tezy:

1) człowiek jest najwyższą wartością;

2) materialny świat jest jedynym światem człowieka, ponieważ jest historycznie ukształtowany;

3) najwyższymi dobrami dla człowieka w jego życiu są rozwój i szczęście, najważniejsze jest dobro każdej jednostki, ponieważ jest to ogólne szczęście oraz rozwój człowieka, rozwój oraz szczęście w dużej mierze zależą od ogólnego kształtu warunków społecznego życia. To są normy określające istoty świata oraz człowieka, a także jego miejsce na świecie. Patrząc w stronę marksistowskiej teleologii pedagogicznej, widać, iż prace twórców ideologii marksistowskiej dostarczają zauważalnych wskazówek, odnośnie tego, jak można oraz należy zajmować się teleologią pedagogiczną. Marksistowska myśl pedagogiczna głosiła tezę na temat zajmowania się ścisłym uwarunkowaniem celów wychowawczych poprzez społeczną ideologię, przez dążenia polityczno - ustrojowe konkretnych sił społecznych. Owa teza zawarta jest w fundamentalnym twierdzeniu dla marksistycznej teleologii pedagogicznej związanej z klasowo - historycznym uwarunkowaniem celów wychowawczych. Marksistyczna koncepcja o stanowieniu celów wychowawczych ze świadomością przyjmuje jako zależności współistnienia ideologii oraz celów społecznych podstawą metodologiczną. Znaczy to, iż podejmuje ona wybory celów wychowawczych poprzez przyjęcie za wyjściowy punkt uzgodnionej ideologii społecznej, mianowicie społecznego ideału socjalistycznego. Docelowym punktem owych dążeń jest forma życia społecznego, zbudowana na demokratycznych zasadach, sprawiedliwości oraz równości społecznej. Wyborem naczelnej wartości, będącej podstawą dla wyprowadzania wychowawczych celów, jest charakter równocześnie klasowy i uniwersalny.

Marksizm opowiada się za klasami pracującymi oraz ich dobru, a wszelkie interesy traktuje za wskazówkę dla ideologii społecznej. Z drugiego punktu widzenia uznaje istnienie nie pracujących klas, a więc traktowanych jako pasożytnicze, za niepotrzebne , w konsekwencji rozwija programy związane z realizacją takie formy społecznego życia, w których klasy takie przestałyby istnieć. Celami wychowania w myśl pedagogiki socjalistycznej jest kreowanie człowieka jako jednostki produkcyjnej w danym społeczeństwie. Człowiek staje się jednostką miary oraz częścią przyrody istniejącą dla innych ludzi, jego osobowa tożsamość była sprowadzana do kategorii społecznego produktu. Człowiek jest materiałem do pracy, swoją istotę uzyskuje dzięki temu, co istnieje poza nim, czyli dzięki całokształtowi stosunków społeczno - ekonomicznych. Podstawowymi przesłankami mówiącymi o stanowieniu celów wychowawczych w ideologicznej koncepcji zawarte są w dążeniach polityczno - ideowych w społeczeństwie. Rzeczywistym oraz jedynym światem dla człowieka jest taki, w którym może on żyć oraz działać, świat rzeczywisty opierający się na zjawiskach materialnych, a także świat osób i stosunków interpersonalnych. W myśl tej koncepcji tylko do materialnego świata można odnosić wszystko, czego powinien dokonać w swoim życiu człowiek. W innym przypadku tworzą się te cele wychowawcze, które zostały wywiedzione z obrazu idealnego państwa i narodu. Owe obrazy bywają tworzone w oparciu o różne koncepcje dotyczące przyszłości państwa lub narodu, tak więc między innymi na zmierzaniu narodu do uzyskania niepodległości, na realizację programu o samostanowieniu narodu, na podnoszeniu go w sposób gospodarczy, kulturalny, na uzyskiwaniu poprzez państwo mocarstwowej pozycji. Pojawia się idea mówiąca o wychowaniu państwowym, która wyprowadza cele wychowawcze z politycznych państwowych dążeń. Bardzo często bywała ona myślą ograniczonej grupy osób, które poprzez agitację, łączoną często z zachowaniami terrorystycznymi pragnęli rozbudzać w różnych sferach szacunek dla wyznawanych przez siebie wartości. Wychowanie państwowe przybierało szczególną postać w nacjonalistycznych ( nacjonalizm to ideologia, która wywyższała swój naród ponad inne. Jest przeciwne do internacjonalizmu), państwach faszystowskich (faszyzm to kierunek polityczny, o skrajnie nacjonalistycznym charakterze, cechujący się totalitaryzmem i brakiem demokracji. Powstał po pierwszej wojnie światowej). W skrajnej formie występowało to Niemczech i we Włoszech. Oba te państwa charakteryzowały się skrajnym nacjonalizmem, głosząc szowinizm narodowy (szowinizm to skrajny nacjonalizm charakteryzujący się uwielbieniem dla własnego narodu, a także negatywnym stosunkiem do innych narodów), który był połączony z ekspansją terytorialną i zagładą innych narodów. Faszyzm jest ideologią, które nie zna ludzkiej moralności, uznaje tylko taką narodową moralność, która określa, iż moralne jest tylko to, co daje siłę oraz potęgę narodowi. Jedyną osobą, która decyduje o tym co jest słuszne dla danego narodu jest wódz, który posiada bezwzględną oraz dyktatorską władzę. Państwa faszystowskie pragnęły wychowywać młodzież dla własnego ustroju wysnuwały takie cele wychowawcze, które były wyprowadzane z ideologii skrajnego nacjonalistycznego państwa. Łączyły się z budzeniem przeświadczenie o wyższości własnego kraju nad innymi. Sympatykiem tej ideologii w Niemczech E. Krieck, we Włoszech G. Gentile.

Podczas omawiania koncepcji ideologicznej powinno się wspomnieć również o indoktrynacji. Poprzez indoktrynację powinno się uważać urabianie świadomości osób według wzorów głoszonych przez określoną doktrynę (doktryna to ogół spójnych twierdzeń z dziedziny określonej wiedzy, jest właściwa danemu myślicielowi, filozofowi lub szkole; doktryna może być: filozoficzna, społeczna itd.), a także kształtowanie więzi ideowej z grupą. Czasem indoktrynacja może mieć ukryty sens i służyć przez to interesom danej zbiorowości do realizowania ich zamiarów i potrzeb. W rzeczywistości można spotkać różne rodzaje indoktrynacji poprzez urabianie świadomej postawy osób poprzez jedną lub inną ideologię społeczno - ekonomiczną, na przykład; komunizm lub kapitalizm.

Ponieważ pojęcie indoktrynacji ma pejoratywne zabarwienie (pejoratywne oznacza negatywne, ujemne, złe) i określa się poprzez nie oddziaływanie ideologii konkurencyjnej, a na własne wpływy mówi się wychowanie lub kształcenie. Dopatruje się możliwych różnic w indoktrynacji, dlatego można generować, iż w przyszłości może stopniowo zatracać na znaczeniu, lecz zapewne będą istnieć jej zwolennicy.

Ad. 4. teologiczna koncepcja mówiąca o wyprowadzaniu celów wychowawczych. Celem dla teologicznego wychowania na przykład chrześcijańskiego jest tworzenie postaw mających na uwadze światopoglądowy charakter, opartych na religii i wierze głoszonej przez osobę Chrystusa. W procesie wychowawczym wychowawca zmierza do doskonalenia zachowania wychowanka poprzez naśladowanie postawy Chrystusa. Etyka kościoła katolickiego, etyka religijna, oparta jest na religii i prawie natury, które jest wspólne wszystkim ludziom niezależnie od przekonań religijnych. Jednocześnie jest dostępna w bardzo ważnym moralnie, głosie sumienia ludzkiego. Etyka opierająca się na teologii moralnej posiada charakter teologiczny oraz głosi, iż jest ostateczny cel życia człowieka, który jest Dobrem Nieskończonym. Celem chrześcijańskiego wychowania jest wewnętrzna zmiana człowieka poprzez pozbawienie rozdarcia duchowego przeciw instynktom i popędom. Każdy człowiek potrzebuje życia wyższego, miłości do przekraczającego ludzkie myślenie Dobra. Kształtowanie moralnego charakteru powinno odbywać się na drodze religijnego wychowania. W poglądach W. Foerstera widać bardzo wyraźne porozumienie moralnego wychowania z religijnymi wartościami. Idealnym charakterem jest poleganie na wewnętrznym samym określaniu siebie, własnej stałości i wytrwałości woli oraz poświęcaniu się dla drugiego człowieka w imię miłości. Ideałem wychowania, wyrażającym się w duchowej osobowości opierającej się na religijnych wartościach powinno być również wychowanie społeczne i państwowe. Ludzie powinni być wychowywani w duchu chrześcijańskiej moralności, ponieważ bez zachowywania norm moralnych w politycznej działalności świat nie uniknie katastrofy.

Sympatycy teologicznej koncepcji głoszą, iż społeczną sprawiedliwość powinno budować się jedynie na fundamencie miłości bliźniego, a nadrzędnym celem wychowania powinno być osiąganie ideału moralności chrześcijańskiej i religii, zadaniem powinno być kształtowanie obywatelskiego i moralnego charakteru. W wielu religiach wychowanie powinno być jest pomocne człowiekowi podczas realizowania jego człowieczeństwa i podczas nadania życiu człowieka końcowego sensu, który mógłby być rozumiany jako zjednoczenie się z Bogiem przez miłości do bliźniego. Uczestniczenie człowieka już w wieku najmłodszych lat w różnych religijnych praktykach jest istotnym elementem procesu wychowania. Istotnym z punktu widzenia wychowywania są wspólne dla wielu religii etyczne zasady związane z postępowaniem człowieka w relacji do drugiego człowieka, do siebie oraz do przyrody. Różne religie w latach swojego rozwoju kształtowały więcej wspólnych nakazów, przepisów oraz zakazów postępowania. W czasie rozwoju ludzkości oraz coraz większego wyróżniania się i komplikowania społecznego życia większą rolę zaczęło odgrywać sumienie jednostek dokonujące wyborów postępowania właściwego dla każdej sytuacji.

Poniżej ukazane są czterech wielkie religie świata, judaizmu (Judaizm to monoteistyczna religia wyznawana przez Żydów. Istotne są wiara w Jahwe, przyjście Mesjasza. Żydzi uważają się za naród wybrany przez Jahve), hinduizmu (Hinduizm to monoteistyczna religia, która czci jednego Boga pod różnymi postaciami min: Wiszu, Siwy), buddyzmu (Buddyzm to religia monoteistyczna, oparty na nauce Budda, przez Muzułmanów nazywanego Prorokiem Islam wywodził się z religii judaizmu oraz chrześcijaństwa. Koran zawiera nauki dla Muzułmanów)

W religii judaistycznej edukacja dziewcząt i chłopców różni się od siebie, chociaż współcześnie zauważa się istotne zmiany na tym tle w szczególności w zmianie roli kobiety. Trzynastoletni chłopiec może w synagodze czytać fragmenty Tory (Tora to inaczej Pięcioksiąg czyli pięć pierwszych ksiąg Starego Testamentu, których autorstwo przypisywane jest Mojżeszowi przechowywany w synagodze, zawiera prawa społeczne i religijne) oraz może uczestniczyć w publicznym życiu. Gmina jest miejscem gdzie żyje społeczność żydowska, która wybiera rabina, czyli osobę spełniającą religijne, wychowawcze i sądownicze obowiązki. Szczególnie istotne dla Żydów jest wychowane w myśl nakazów etycznych znajdujących się w Talmudzie (Talmud to zbiór pism rabinów, zawarte są w nim nowe wykładnie praw zawartych w Pięcioksięgu, tradycje ustną, komentarze oraz przypowieści, przepisy rytualne. Znane są dwie redakcje Talmudu: babilońska oraz palestyńska ), gdzie najistotniejszym jest nakaz miłości do drugiego człowieka oraz nakaz dobrych uczynków. W wychowaniu najważniejsze są trzy cnoty: bogobojność, mądrość oraz skromność. Wychowanie winno uświadamiać wierzącemu Żydowi, iż każda z dziedzin życia jest poprzez religijne przepisy uświęcona.

W religii islamskiej każdy muzułmanin wychowywany jest aby spełniać pięć podstawowych założeń religijnych: wiara w Boga oraz w Mahometa, modlitwa pięć razy podczas dnia, post, jałmużna, przynajmniej raz w życiu pielgrzymka do Mekki (Mekka to miasto położone w zachodniej części Arabii Saudyjskiej, miejsce narodzin Proroka. Obecnie znajduje się w nim Meczet, Mekka jest celem pielgrzymek wszystkich muzułmanów z całego świata. Podobnie jak w religii judaistycznej, wychowanie zarówno dziewcząt jak i chłopców przebiega w odmienny sposób. Miejscem kobiety dom. Z kolei mężczyzna zaangażowany jest w polityczne i społeczne życie, a także uczestnictwo w wojnach. Hinduizm opierał się na systemie kastowym, który polegał na przynależności do kast w zależności od urodzenia. Współcześnie zostały zniesione, jednak w praktyce ciągle mają ogromne znaczenie. Hindusi w celu rozwijania siebie od wielu wieków praktykują jogę. Celem wychowania jest wyzbywanie się pragnień związanych z zadowalaniem zmysłów, dążenie do uwalniania się od posiadania własności, dążenie do osiągania prawdziwego spokoju. W buddyzmie wymagane jest życie w zgodzie z każdą żywa istotą oraz nie wyrządzanie jej krzywdy. To pierwsze prawo słynnego w dekalogu buddyjskim, który zabrania: brania udziału w niegodziwych namiętnościach, kłamstwa, picia napojów podniecających, tańca, zabawy przy muzyce oraz udziału w teatralnych przedstawieniach, otrzymywania srebra i złota. Wychowanie w buddyjskiej tradycji przeciwstawia się chęci posiadania własności prywatnej oraz pragnieniu władzy. Kieruje uwagę na zajęcia wykluczające nicnierobienie, polegania na własnej osobie oraz nie marnotrawienie bogactwa czerpanego z natury. W takim duchu organizowane jest życie klasztorne.

Wymienione wyżej koncepcje zmierzające mają za zadanie wychowanie oraz przygotowanie wychowanka do odnalezienie swojego miejsca w społeczeństwie. Każda z tych teorii ma określony cel.

Pojawiają się nowe cele wychowawcze, które zmierzają w nowym kierunku mając za zadanie zwiększenia podmiotowej roli jednostki. Współczesny ideał wychowawczy stara się kłaść nacisk na rozwijanie w człowieku wszechstronnych zainteresowań, zamiłowanie do wolność, charakteryzującego się wysoką świadomością odpowiedzialności za siebie i innych ludzi dookoła, szanującego własną godność oraz innych. Treści które wychowawcy chcą przekazywać swoim podopiecznym podczas procesu wychowania oraz kształcenia winny być w taki sposób dobrane, by służyły tworzeniu ideału wychowania. Zmierzanie ku nowemu modelowi człowieka ułatwia realizację niektórych zadań, na przykład: uwrażliwienie ucznia na różnorakie procesy etyczne i moralne, uświadamianie młodemu człowiekowi konieczności ciągłemu zdobywaniu wiedzy oraz doskonaleniu własnych umiejętności, wyzwoleniu chęci współodpowiedzialności za współczesną kulturę.Ważne jest wychowanie w duchu patriotycznym, a także uświadomienie jak istotne w stosunkach interpersonalnych są otwartość i szacunek dla ludzi. Razem z upadkiem socjalizmu w naszym kraju upadł także socjalistyczny ideał wychowawczy. Obecne przemiany zmuszają wychowawców do kształtowania w podopiecznych nowych relacji międzyludzkich w społeczeństwie. Są to zmiany, które zmuszają do zmiany kierunków w wychowaniu. Pojawiły się nowe prądy społeczne, idee oraz sytuacje polityczne. W obecnym czasie konieczne jest wychowywanie ku wartościom takim jak: szacunek dla Polski, patriotyzm, wolność, niezależność, te wartości powinny się stać podstawą do kreowania pożądanego wizerunku człowieka.

Obecnie kiedy Unia Europejska otworzyła swoje granice dla Polaków trzeba zadać sobie pytanie: jakie są cele wychowania młodego człowieka? W sytuacji kiedy wielu wykształconych ludzi wyjeżdża z kraju, w celu znalezienia lepiej płatnej pracy, potrzebna jest refleksja nad tym zjawiskiem.