1. Opowiadanie jako forma wypowiedzi

Opowiadanie, to fabularna, jednostkowa forma wypowiedzi, przedstawiająca zdarzenia w ich przyczynowo - skutkowym oraz chronologicznym powiązaniu. Wyróżnia się następujące rodzaje opowiadania:

  • odtwórcze → jest to opowiadanie przekazane własnymi słowami na temat przeczytanych bądź usłyszanych wydarzeń
  • twórcze:

A. → opowiadanie na podstawie przeczytanej książki i polega na stwarzaniu nowych zdarzeń powiązanych z poznaną postacią literacką w taki sposób, by uzupełniały one napisaną fabułę dzieła

B. → opowiadanie przedstawiające doświadczenia ucznia, sytuacje, których świadkiem, bądź uczestnikiem

C. → opowiadania fikcyjne, czyli zupełnie wymyślone przez ucznia

  • z dialogiem → to opowiadanie zawierające wkomponowaną rozmowę postaci (bohaterów); np. opowiadanie powstałe na podstawie "Powrotu taty" może być przykładem opowiadania z dialogiem
  • opowiadanie proste → dla klas od I do III; nauczyciel powinien zwracać uwagę na logiczne połączenia treści następujących po sobie zdań, gdzie jedno zdanie powinno wynikać z drugiego
  • opowiadanie złożone → poziom klas III; charakteryzuje się dynamiką i barwnością
  • barwność z użyciem dialogu → są to ćwiczenia polegające na rozróżnianiu mowy niezależnej i zależnej, jak również gromadzące czasowniki bliskoznaczne, wprowadzające przytaczane w opowiadaniu słowa
  • opowiadania z użyciem opisu
  • opowiadania z zastosowaniem opisu i dialogu

2. Wskaźniki komunikatywności opowiadania

  • EKSPLIKATYWNOŚĆ → ukazuje, w jakim stopniu dane opowiadanie zawiera wyczerpujące relacje na temat zdarzeniach wraz z głównym wątkiem i wątkami uzupełniającymi (opowiadanie mało eksplikatywne oznacza brak logiki)
  • STOPIEŃ KOMPLETNOŚCI STRUKTURALNEJ → wskazuje, czy w narracji zdarzenia stwarzają fabularną, spójną całość, czyli czy w opowiadaniu są zawarte następujące elementy: rozwinięcie, zawiązanie i rozwiązanie akcji; czy opowiadanie ujmuje te same postaci bohaterów, czy jest tożsame i spójne
  • STOPIEŃ NIEZALEŻNOŚCI TEKSTU OPOWIADANIA OD KONTEKSTU, SYTUACJI OPOWIADANEGO PRZEZ AUTORA → wskaźnik ten mówi, iż sposoby prezentowania zdarzeń mają być jasne i zrozumiałe dla odbiorcy (czytelnika), bez względu na kontekst sytuacyjny

3. Źródła treści

Źródłami treści opowiadań mogą być:

    • literatura
    • doświadczenia lub wyobraźnia nimi zainspirowana
    • konkretny materiał (np. spostrzeżeniowy)
    • różne obrazki oraz historyjki obrazkowe (ćwiczenia typu: jakie zdarzenie przedstawia dany obrazek? nadawanie obrazkom tytułów oraz kreowanie planu opowiadania)
    • drama
    • utwory muzyczne

4. Narracja

Narracja → odnosząca się do wyjątkowych i niecodziennych zdarzeń, jest opowiadaniem serii zdarzeń, mających miejsce w przeszłości albo przedstawionych tak, jakby faktycznie zaistniały w przeszłości; wydarzenia te mogą być również umiejscowione w rzeczywistości fikcyjnej, mogą być także na bieżąco relacjonowane; narracja udziela odpowiedzi na pytania: co się wydarzyło? gdzie? kiedy? komu?

Struktura narracji składa się z trzech elementów, które stanowią makrostrukturę (całość):

  1. wstęp
  2. rozwinięcie
  3. zakończenie

Oprócz wyżej wymienionych, trzech głównych elementów, narracja zawiera następujące poziomy szczegółowe:

  • EKSPOZYCJA → czyli przedstawienie warunków, miejsca, czasu i zdarzeń, które poprzedzają główny wątek, jak również prezentacja głównych bohaterów
  • KOMPLIKACJA → jest właściwym już ciągiem zdarzeń, gdzie pojawiają się sytuacje niecodzienne, niezwykłe, tworzące odpowiedni dramatyzm i napięcie opowiadania
  • ROZWINIĘCIE → to część opowiadania, która zawiera konsekwencję przedstawionych we wcześniejszym punkcie działań i zdarzeń; stanowi efekt postępowania podmiotu, który stara się znaleźć jakieś wyjście z niecodziennej i trudnej sytuacji
  • OCENA ORAZ MORAŁ → czyli podsumowanie poprzednich treści

Wyróżnia się następujące wymiary tekstu narracyjnego:

  1. linia narracji → czyli ciąg występujących po sobie zdarzeń i zmian w przedstawianej rzeczywistości (tzw. świat przedstawiony w opowiadaniu)
  2. pole narracji → obejmuje następujące zabiegi:

-ujmuje stany rzeczywistości i sytuacje, które wybiegają poza granice chronologii (np. tło)

-wzbogaca wiedzę dotyczącą detali, szczegółów i motywów działania

-stanowi perspektywę zewnętrzną, czyli dodatkowe informacje, zdarzenia w tle; oraz perspektywę wewnętrzną - czyli refleksje, emocje i odczucia bohaterów opowiadania

Linia oraz pole narracji mogą być zarówno spójne jak i rozbieżne, od czego zależą cechy tekstu literackiego, takie jak spójność, komunikatywność i ekspresywność (emocje autora).