Alkoholizm jest jedną z najniebezpieczniejszych i najbardziej podstępnych chorób, jakie dotykają nasze społeczeństwo. Jest to jednocześnie choroba, o której przeciętny Polak tak naprawdę wie bardzo niewiele, a jeśli już, to posiada na jej temat jedynie utarte i błędne przekonania, jak na przykład takie, iż alkoholik to osoba, która jest codziennie pijana.

W naszym społeczeństwie od długiego czasu funkcjonuje przekonanie, że nałóg picia alkoholu wiąże się jedynie ze stanem daleko idącej degradacji - fizycznej, psychicznej i materialnej, która jest wynikiem nadużywania alkoholu przez bardzo długi czas. Stąd też obraz człowieka uzależnionego buduje się nam w taki sposób, iż jest to pijak z rynsztoku, który wszystko stracił, a więc swoje zdrowie, pracę, rodzinę i dom, będący nieustannie pod wpływem alkoholu. Pomimo XXI wieku i ogromnej wiedzy na temat większości chorób, bardzo niewiele osób ma świadomość, iż obraz ten przedstawia alkoholika w końcowym stadium jego choroby, podczas gdy jej pierwsze etapy często są trudne do zaobserwowania z zewnątrz, gdyż osoba taka może bardzo długo normalnie funkcjonować zarówno w pracy jak i w rodzinie. Zatem choroba ta wdziera się w życie podstępem, przez bardzo długi okres czasu ukrywając przed otoczeniem swoje prawdziwe oblicze.

Wprowadzany do organizmu alkohol, nawet w niewielkich dawkach, powoduje podniecenie, euforię, zaburzenia psychosomatyczne, jak również znaczne obniżenie sprawności procesów myślowych, przez co należy on do najczęstszych przyczyn wypadków samochodowych oraz wypadków w pracy. Jak dowiodły badania francuskich uczonych, nawet mała dawka alkoholu osłabia następujące reakcje:

  • reakcje wzrokowe - 20%
  • reakcje słuchowe - 50%
  • powoduje znaczne zmiany stereomotoryczne

Wielu ludzi będących pod wpływem alkoholu zachowuje w taki sposób, w jaki nigdy by się nie zachowali będą w stanie trzeźwości, czego powodem są zakłócenia w moralnej i zdroworozsądkowej ocenie rzeczywistości. Alkohol wielu osobom dodaje odwagi, często skłaniając do brawurowych zachowań, jak na przykład niebezpieczna jazda samochodem czy pokaz siły fizycznej. Z kolei inne osoby będąc w stanie upojenia mogą odczuwać przygnębienie a nawet depresję, jeszcze inne - podniecenie bądź agresję. Efekty alkoholu zależą od jego stężenia we krwi oraz od czynników potęgujących jego działanie, takich jak:

  • zmęczenie
  • stan napięcia
  • stres
  • różne choroby
  • zażywanie leków czy innych używek

Zmęczenie sprawia, iż człowiek staje się znacznie bardziej podatny na alkohol, który sprawia wrażenie likwidacji tego stanu, podczas gdy jest to jedynie efekt znieczulenia. Przedłużający się stres czy znerwicowanie powoduje, iż spożycie nawet niewielkiej ilości alkoholu może prowadzić do rozdrażnienia, irytacji czy nawet agresji. Podatność na alkohol zwiększają również leki i choroba, które to połączenie stanowić może o bardzo niebezpiecznych reakcjach organizmu. Spożywanie z alkoholem jednocześnie kawy i papierosów opóźnia jego spalanie w wątrobie przedłużając przez to stan nietrzeźwości.

Jeśli chodzi o różnice pomiędzy pijakiem i alkoholikiem, trafnie je ujmuje francuskie powiedzenie: "pijak mógłby przestać pić, gdyby chciał, natomiast alkoholik chciałby przestać pić gdyby mógł". Jest tak, ponieważ pijaństwo to zły nawyk, obyczaj, podczas gdy alkoholizm to choroba, nierzadko śmiertelna. Alkoholicy nie są zdolni samorzutnie zerwać ze swoim nałogiem i pomimo tego, iż potrafią oni nie sięgać po alkohol przez kilka dni, tygodni a nawet miesięcy, to jednak zawsze wracają do nałogu.

Nie leczony, alkoholizm prowadzi do śmierci, gdyż nie jest to choroba, którą można tak po prostu wyleczyć bądź powstrzymać. Brak jakichkolwiek działań zmierzających do zerwania z nałogiem - jak na przykład podjęcie odpowiedniej terapii czy przyłączenie się do ruchu AA - prowadzi do nieustannego pogłębiania się alkoholizmu, aż w końcu do śmiertelnego zejścia.

Alkoholizm stanowi o niezwykle intensywnym uzależnieniu emocjonalnym od alkoholu, która to "więź" w kolejnych stadiach choroby jest tak silna, iż przypomina wręcz emocjonalną zależność dziecka od matki. Alkoholizm często określany jest mianem "choroby alkoholowej", ponieważ tak jak przy innych chorobach, także i w tym przypadku organizm nie funkcjonuje prawidłowo, co nie jest zależne od woli człowieka. Do objawów alkoholizmu zalicza się następujące:

  • zmiana tolerancji na alkohol - podwyższona tolerancja ma miejsce, gdy po wypiciu takiej samej ilości alkoholu efekty są dużo słabsze niż kiedyś, dlatego też konieczne jest wypijanie większej ilości, z kolei obniżenie tolerancji występuje, gdy mniejsze dawki alkoholu dają takie same efekty
  • objawy abstynencyjne - gdy dłuższy okres picia zostaje przerwany bądź zmniejszeniu ulega dawka alkoholu, pojawia się nieprzyjemne dolegliwości takie jak:
    • niepokój
    • drażliwość
    • dreszcze
    • drżenie kończyn
    • skurcze mięśniowe
    • poty
    • nudności
    • zaburzenia świadomości
    • majaczenie
  • subiektywne poczucie łaknienia alkoholu - jeśli okres bez picia alkoholu się wydłuża, ma miejsce nieprzyjemne uczucie głodu oraz wewnętrzny przymus napicia się alkoholu, co występuje jednocześnie z poczuciem paniki oraz obawą, że dłuższy czas bez alkoholu nie jest możliwy do przetrzymania
  • koncentracja życia wokół picia - alkohol staje się nieodłącznym wręcz czynnikiem życia codziennego, dlatego też wiele uwagi poświęca się okazjom do wypicia oraz jego dostępności
  • utrata kontroli nad piciem - wypicie pierwszej dawki alkoholu powoduje, iż nie można skutecznie zadecydować o ilości wypijanego alkoholu
  • zaburzenia pamięci i świadomości - picie alkoholu powoduje "dziury pamięciowe", gdzie pewne fragmenty zdarzeń znikają z pamięci i pomimo prób zachowania pozorów normalnego postępowania, coraz więcej rzeczy dzieje się poza świadomością osoby uzależnionej
  • nawroty picia po próbach utrzymania okresowej abstynencji - niektóre osoby uzależnione co pewien czas uświadamiają sobie swój problem, dlatego też staraj się udowodnić innym oraz samym sobie, iż kontrolują swoje zachowanie, jednak te okresy abstynencji zawsze kończą się powrotem do picia

Podstawowym założeniem leczenia alkoholizmu jest kategoryczne zaprzestanie spożywania jakiegokolwiek alkoholu, a więc osoba uzależniona musi stać się abstynentem. Wyróżnia się 4 główne fazy uzależnienia:

  1. picie towarzyskie:
  • alkohol jest spożywany dla przyjemności
  • osoba spożywa alkohol podczas różnych przyjęć i uroczystości
  1. faza ostrzegawcza:
  • "klinowanie", czyli pozbywanie się kaca dzięki alkoholowi
  • alkohol spożywany jest w celu poprawienia nastroju
  • okresowe kłopoty z pamięcią po wypiciu
  • osoba szuka sobie oraz stwarza okazje do picia
  • w sytuacjach towarzyskich dochodzi do upijania się
  • wzrost tolerancji na alkohol
  • zaczyna się regularne picie
  • zdarza się spożywanie alkoholu w ukryciu
  • zdarzają się przypadki "urywanie się filmu"
  1. faza krytyczna:
  • alkoholik zaczyna zaniedbać swoją rodzinę, zaczynają się konflikty w małżeństwie
  • kłamstwa dla ukrycia problemu
  • mają miejsce próby kontrolowania nałogu (nieudane)
  • następują ciągi picia przeplatane okresami abstynenckimi dla poprawy zdrowia
  • następuje obniżenie tolerancji na alkohol
  • obojętna postawa wobec jedzenia
  • osoba spożywająca alkohol zaczyna mieć wyrzuty sumienia oraz poczucie winy
  • przymus porannego picia
  • utrata dotychczasowych zainteresowań
  • wymyślanie usprawiedliwień dla picia
  • występują zachowania agresywne i coraz większe zaburzenia pamięci
  • występuje picie przez południem
  • zaburzenia popędu i życia seksualnego
  • zaczyna się pogarszać stań fizyczny alkoholika
  • zaniedbanie swojego wyglądu zewnętrznego
  1. faza chroniczna:
  • następują długie okresy picia
  • osłabienie zdolności rozumowania
  • picie staje się najważniejszą sprawą w życiu alkoholika
  • ma miejsce degradacja moralna, zawodowa i społeczna
  • następuje rozpad więzi małżeńskiej (rodzinnej)
  • alkoholik ma poczucie bezradności oraz izolacji od świata
  • występują stany lękowe oraz picie obsesyjne
  • mają miejsce otępienie alkoholowe, psychozy, delirium, padaczka alkoholowa
  • występują choroby somatyczne takie jak marskość wątroby czy polineuropatia

Inny podział etapów uzależnienia obejmuje następujące fazy:

  1. faza wstępna - stadium przedalkoholowe
  2. faza ostrzegawcza - stadium wstępne
  3. faza krytyczna - stadium ostre
  4. faza przewlekła - stadium przewlekłe

Faza wstępna - na tym etapie celem picia alkoholu jest uzyskanie ulgi, następuje tutaj wzrost tolerancji na tą substancję. Alkohol nie jest jeszcze spożywany w takich ilościach, by prowadził do znacznego upojenia, jednak daje on pewien rozdaj odprężenia emocjonalnego a nawet błogostan. W tej początkowej fazie szuka się ulgi okazjonalnie, co powoli przeradza się w codzienne picie. Pożądany stan odprężenia wymaga spożycia coraz większej dawki alkoholu, mają miejsce pierwsze amnezje będące powodem przedawkowania (zatrucie ośrodkowego układu nerwowego). Faza wstępna może mieć różny okres trwania, najczęściej jednak wynosi on od kilku miesięcy do dwóch lat.

Faza ostrzegawcza zaczyna się wraz z pojawienie się palimpsestów alkoholowych, czyli luk pamięciowych różniących się od amnezji alkoholowej w taki sposób, iż niewielka ilość alkoholu (około 50 gram czystego spirytusu) powoduje wystąpienie stanu niepamięci lub tylko pamięci niektórych, nieistotnych szczegółów. Luki pamięciowe współwystępują wraz z innymi objawami uzależnienia, a alkohol nie jest już tylko napojem, lecz niezbędnym dla "normalnego" funkcjonowania narkotykiem. Podczas tej fazy obserwuje się:

  • picie potajemne - alkoholik pije w ukryciu przed innymi
  • nieustanne myślenie o alkoholu
  • "chciwość" - alkoholik łapczywie rzuca się na alkohol wypijając bardzo szybko jego pierwsze dawki

W chwili gdy osoba nadużywająca alkoholu zaczyna sobie uświadamiać swój problem, zaczyna mieć z tego powodu wyrzuty sumienia i poczucie winy, zaczyna również unikać wszelkich rozmów na ten temat. Pijący zaczyna ukrywać przed otoczeniem fakt spożywania alkoholu, co robi teraz w ukryciu, gdyż osiągnięcie odprężenia wymagać zaczyna dawek dużo większych, niż jest to przyjęte w społeczeństwie. Osoba taka pije bardzo szybko i ukradkiem, a poczucie winy powoduje powstawanie racjonalizacji jej zachowań. Długość fazy ostrzegawczej (inaczej fazy zwiastunów) trwać może od pół roku nawet do 4 czy 5 lat. Długość tego okresu zależy właściwości fizycznych oraz psychicznych, sytuacji zawodowej, rodzinnej czy zainteresowań.

Faza krytyczna - jej początki zwiastuje podstawowy objaw alkoholizmu, jakim jest utrata kontroli nad piciem, czyli niepohamowany głód alkoholowy - w tym czasie jeden drink powoduje reakcję łańcuchową. Alkoholik cały czas zaprzecza istnieniu problemu przekonując innych i samego siebie, że posiada kontrolę nad sobą, a jedynie różne problemy zmuszają go do takich zachowań. Ponieważ jednak potrafi jeszcze decydować o sięgnięciu po alkohol, mogą się pojawić okresy abstynencji. Wraz z całkowitą utratą kontroli zmienia się sposób picia, stąd też racjonalizacja pijącego oraz podejmowanie różnych strategii odzyskania nad sobą kontroli. Zazwyczaj stara się on przez pewien czas nie pić, zmienia sposób oraz okoliczności picia, miejsce pobytu, pracę. Wysiłki te jednak nie prowadzą do sukcesu, alkoholik przybiera postawę obrażoną, skruszoną bądź też agresywną, a jego życie kręci się już tylko wokół alkoholu. Rozpadają się jego znajomości i rodzina, w tej fazie ma miejsce często pierwsza wizyta w szpitalu spowodowana piciem.

Faza przewlekła ma początek wraz z regularnym piciem porannym, co wcześniej zdarzało się jeszcze stosunkowo rzadko. Cechami charakterystycznymi dla tej fazy są:

  • nasilenie zachowań agresywnych
  • pretensje do otoczenia
  • wyrzuty sumienia
  • rozdarcie między związanymi z alkoholem potrzebami a obowiązkami
  • niskie poczucie własnej wartości
  • fałszywa pewność siebie

Te wszystkie objawy tak bardzo dezorganizują życie alkoholika, iż nie potrafi on już rozpocząć kolejnego dnia bez alkoholu, który daje mu pozorną równowagę. W sytuacji, gdy alkohol jest spożywany już od rana, stan nietrzeźwości utrzymuje się przez cały dzień, co skutkuje znaczącym spadkiem możliwości intelektualnych oraz degradacją moralną alkoholika. W tym okresie pojawiają się pierwsze zmiany fizyczne, a tolerancja na alkohol gwałtownie spada - nie jest już możliwe spożywanie większej ilości alkoholu, gdyż otępienie przychodzi już po niewielkich dawkach. Mają miejsca drżenia, więc nawet w stanie trzeźwości osoba taka nie jest w stanie wykonywać najprostszych zadań, targają nią różne lęki, aż jej system racjonalizacji ulega zniszczeniu - alkoholik poddaje się, co otwiera drogę leczeniu.

Osoby intensywnie pijące męczą różne powikłania chorobowe, który to stan wzmaga niedobór witamin oraz nieprawidłowe odżywanie. Podatność tych osób na różne infekcje, choroby zakaźne, urazy czaszki, wypadkowość czy próby samobójcze jest bardzo duża. Najbardziej działaniu alkoholu ulega ośrodkowy i obwodowy układ nerwowy; w układzie obwodowym występują zapalenia wielonerwowe (polineuropatia) objawiające się zaburzeniem czucia, nerwobólami, co może prowadzić nawet do niedowładów bądź porażeń. Mogą również wystąpić uszkodzenia w pozagałkowej części nerwu wzrokowego, powodując duże problemy ze wzrokiem. Mają tutaj również miejsce zmiany mięśniowe. W obrębie ośrodkowego układu nerwowego pojawiają się zmiany zanikowe móżdżku oraz mózgu, z czym wiąże się padaczka alkoholowa (drgawkowe napady abstynencyjne).

Toksyny i niedobór witamin (głównie B1) powoduje encefalopatię Wernickiego, która to objawia się zaburzeniami świadomości, porażeniem mięśni okołoruchowych, ruchami mimowolnymi i niedowładem kończyn. W układzie pokarmowym do najczęstszych zaburzeń zalicza się przewlekłe zapalenie błon śluzowych jamy ustnej, przełyku, żołądka oraz dwunastnicy, zaburzenia perystaltyki jelit i zaburzenia związane z wchłanianiem. Mogą pojawić się również wybroczyny, nadżerki i krwawienie wynikające z uszkodzenia błony śluzowej. Alkohol ponadto sprawia wytrącenie się substancji białkowych, które zatykając kanaliki trzustkowe wywołują stany zapalne oraz "samotrawienie się" trzustki. W wątrobie mogą wystąpić następujące zmiany:

  • zapalenie
  • stłuszczenie
  • zwłóknienie
  • marskość

Marskość wątroby polega na tym, iż jej miąższ zastępuje bezwartościowa, włóknista tkanka łączna, co dodatkowo zaburza przepływa krwi. To właśnie w wyniku marskości wątroby (w 75%) pojawia się pierwotny rak wątroby. Do objawów tego zaburzenia zalicza się:

  • obrzęki
  • osłabienie
  • płyn w jamie brzusznej
  • spadek wagi
  • żółtaczka
  • żylaki przełyku

Nadużywanie alkoholu ściśle wiąże się również z funkcjonowaniem układu krążenia, gdzie występują najczęściej nadciśnienie tętnicze i kariomiopatia alkoholowa (stłuszczenie oraz powiększenie serca). Częstym objawem alkoholizmu są również zmiany morfologiczne w szpiku kostnym skutkujące nieprawidłowym funkcjonowaniem układu krwionośnego. W obrębie układu hormonalnego mamy do czynienia z następującymi zaburzeniami:

  • u mężczyzn występuje hypogonadyzm i feminizacja - powiększenie się gruczołów piersiowych, zanik zarostu, zmiana typu owłosienia
  • u kobiet ma miejsce zanik jajników oraz maskulinizacja - gruby głos i zarost nad górną wargą

Z powyższymi zmianami wiążą się również zaburzenia miesiączkowanie oraz potencji, bezpłodność bądź wcześniejsze przekwitanie.

Alkoholizm jest przyczyną bardzo wielu schorzeń, dlatego też wymienione w niniejsze pracy zaburzenia stanowią jedynie pewien wycinek tego problemu. Do najczęstszych powikłań należą tutaj jednak depresje i psychozy alkoholowe, jak na biała gorączka, czyli "delirium tremens" objawiająca się ostrą psychozą i groźnymi powikłaniami somatycznymi, trwającymi kilka godzin a nawet kilka dni. Do objawów majaczenia zalicza się zaburzenia świadomości (wyrażające się w braku orientacji czasowej i przestrzennej) oraz omamy i iluzje (słuchowe, wzrokowe czy dotykowe). Drugą najczęściej występującą psychozą alkoholową jest halucynoza alkoholowa (ostra omamica), która przychodzi nagle - osoba taka słyszy grożące czy oskarżające głosy, które czasami nakłaniają ją nawet do popełnienia samobójstwa. Bardzo częste są także halucynacje bądź omamy czuciowe (na przykład odczucie robaków chodzących po ciele).

Alkoholicy stanowią bardzo specyficzną grupę pacjentów, którzy najczęściej sami nie chcą się leczyć zaprzeczając prawdziwości powoli zabijającej ich choroby. Z tego też powodu leczenie takich osób i opieka nad nimi specjalistycznego personelu jest niezwykle trudna. Większość alkoholików staje się pacjentami placówek odwykowych w wyniku silnej presji ich otoczenia, degradacji organizmu czy też konsekwencji prawno -administracyjnych, dlatego też często pozostają w takiej instytucji jedynie przez krótki okres czasu. Dodatkowym utrudnieniem są organizacyjne rozwiązania (lub ich brak) w polskiej służbie zdrowia, takie jak konieczność rejestracji czy krótki czas pracy takich poradni. Powrót do zdrowia alkoholika obejmuje następujące czynniki i fazy:

  • akceptacja stanu abstynencji i stanu trzeźwości
  • odpowiednie spędzanie czasu wolnego
  • całkowita zmiana stylu życia
  • zmiana wartości i ideałów
  • nauka czerpania przyjemności z trzeźwego życia
  • nastawienie się na robienie w życiu czegoś dobrego i pożytecznego
  • odbudowa więzi w rodzinie
  • zaangażowanie się w pomoc innym ludziom
  • stopniowe odzyskiwanie akceptacji i zaufania najbliższych osób
  • odzyskiwanie szacunku dla siebie
  • odbudowa życia seksualnego
  • regularne odżywianie się, sen i odpoczynek
  • skonstruowanie planu pracy dotyczącego udoskonalania swojego życia
  • nauka radzenia sobie ze stresem oraz przezwyciężania trudnych życiowych sytuacji
  • trening praktycznych umiejętności wykorzystywanych w kontaktach z ludźmi
  • trening umiejętności umożliwiających zapobieganie powrotom do picia
  • zdobywanie wiedzy dotyczącej alkoholizmu
  • systematyczne uczestnictwo w grupach AA
  • konstruowanie trzeźwych i pozytywnych relacji z ludźmi
  • odbudowa poczucia własnej wartości i godności
  • nauka poprawnego rozumienia siebie i otoczenia
  • nauka rozpoznawania swojego systemu iluzji i zaprzeczeń
  • rozwój duchowy
  • uznanie faktu własnego uzależnienia oraz nadzieja na wyjście z tego
  • uznanie faktu braku kontroli nad własnym życiem
  • uznanie faktu bezsilności wobec alkoholu
  • świadomość szkód będących wynikiem alkoholu
  • uczestnictwo rodziny w programie pomocy psychologicznej dla rodzin
  • systematyczne uczęszczanie na terapię
  • leczenie schorzeń somatycznych oraz zaburzeń psychicznych
  • detoksykacja