Nieprzystosowanie społeczne, zachowania dewiacyjne – w ujęciu Bronisława Urbana i jego książki

Badania i raporty sporządzone końcem XX wieku udowadniają, że wszystkie kraje począwszy od tych rozwijających się jak i już rozwiniętych spotykają się z problemem przestępczości i zachowań dewiacyjnych wśród młodzieży. Pod pojęciem dewiacja kryje się zachowanie jednostki bądź grupy, które przez społeczeństwo postrzegane jest i definiowane jako odstępstwo od normy. Można, więc powiedzieć, że jest to postępowanie odmienne niż przewiduje norma. Przestępczość rozumiana jest natomiast jako czyn społecznie szkodliwy.

Rozwój przestępczości w krajach jest tak szybki, że decyduje on o zmianach dotyczących form dewiacyjnych w całym społeczeństwie. Problem przestępczości w tym kradzieże, wandalizm, przestępstwa seksualne, napady i pobicia, oszustwa, narkomania, porwania czy zabójstwa są w ówczesnych czasach głównymi problemami społecznymi. W Polsce najbardziej widocznym przestępstwem obecnie jest narkomania wśród młodzieży. Przestępczość wśród młodzieży jest bardziej rozumiana, kiedy możemy przyrównać ją do form dewiacyjnych na całym świecie. Dane, które dotyczą przestępczości na całym świecie zbierane są przez dość długi czas a opracowywanie ich wymaga żmudnych długich dni.

Dane, które pochodzą z końca lat 80 i początków lat 90, udowadniają, iż najbardziej powszechnym przestępstwem w tym przedziale czasowym są kradzieże. Druga połowa lat 80 charakteryzowała się tym, że kradzieże stanowiły 70% przestępstw, natomiast w latach 90 liczba ich zmniejszyła się jedynie o 10%. W tych latach inne rodzaje przestępstw typu napady zwiększyły się z 12% do 18%, natomiast rozboje z 5% do 6%. Wzrosły także o jeden procent przestępstwa związane z defraudacją. Zabójstwa nie zmieniły swojej pozycji.

Jak wynika z danych, przestępczość związana z narkomanią zwiększyła się dwukrotnie. Nie chodzi tu jednak o samo zjawisko narkomanii.

Zauważone zostały w tym przedziale czasowym głównie dwie tendencje dotyczące rozwoju przestępczości.

-zwiększyło się tempo wzrostu przestępstw związanych z życiem i zdrowiem, osiągając wyższy poziom niż tradycyjnie najpowszechniejsze przestępstwo przeciwko własności;

-największy wzrost tempa przestępstw, które związane są z narkomanią. Dane te powinny wpłynąć na projektowanie działań profilaktycznych oraz resocjalizacyjnych.

Zachowania dewiacyjne wśród młodzieży można rozpatrywać w wymiarze światowym. Ważne jest jednak zauważenie pewnych uwarunkowań związanych z krajem. Wśród przyczyn powstawanie zachowań dewiacyjnych jest szybkie temp rozwoju cywilizacji. W Hawanie w roku 1990 na Kongresie ONZ, który był poświęcony zapobieganiu przestępczości, członkowie zgodnie wymienili kilka przyczyn powstawania zachowań dewiacyjnych zaliczając je do ogólnych uwarunkowań społecznych i ekonomicznych:

-sytuacja rodzinna związana z ubóstwem, złymi warunkami mieszkalnymi, nieprawidłowo funkcjonująca rodzina;

-urbanizacja;

-bezrobocie;

-zmiany w wartościach moralnych;

-wpływ mass mediów;

-źle funkcjonujący system opieki społecznej;

-źle funkcjonujący system szkolny;

-wzrost grup etnicznych i religijnych.

Ogólna przestępczość w ostatnich 50ciu latach ogromnie się zwiększyła. Podobne zjawisko ma się do wzrostu przestępczości wśród młodzieży. Lata 70-te charakteryzowały się ustabilizowaniem przestępczości młodzieży w krajach Europy zachodniej. Jednak zauważono, że spadek przestępczości gdzie głównymi sprawcami byli chłopcy zaowocował w wzrost popełnianych przestępstw przez dziewczyny. Zachowania, które są powszechnie niezgodne z uznawanymi w społeczeństwie normami zmieniają się, czasami nie mając nawet odbicia w kodeksie karnym. Typy zachowań nowych, niepożądanych w społeczeństwie wynikają z degradacji społeczeństwa. Mowa tutaj o ludziach żyjących i obfitujących w dobra konsumpcyjne a także o porzucaniu tradycyjnych wartości związanych z kulturą europejską. Najbardziej popularnym typowym zachowaniem dewiacyjnym wśród młodzieży jak już wspomniano jest narkomania. Widoczne stają się także prócz przestępstw typu chuligaństwo i wandalizm pewne zachowania odchodzące od normy związane ze sportem, mowa tutaj o wyczynach kibiców na stadionach. Zdarza się również, że niektóre postawy wynikają jedynie z cwaniactwa i chęci zabawy w celu zaimponowania kolegom. Za szczególnie niebezpieczne akty przemocy uznaje się postawy młodzieży i uprzedzenia do mniejszości religijnych oraz etnicznych.

Przestępczość wśród nieletnich w siedemdziesiątych latach wynosiła 17% w stosunku do ogólnej przestępczości. Już ten procent wydaje się duży a w kolejnych latach jeszcze się podniósł. Od roku 1990 nadal rośnie przestępczość wśród młodzieży. Przede wszystkim wzrasta ilość bójek, pobić czynów związanych z uszkodzeniem ciała i zdrowia. Można zauważyć jedynie spadek ilości kradzieży. Przytoczone dane nie dają się jednak stosować do przestępstw, które są związane z narkomanią. Możemy jedynie opierać się na wynikach badań, jakie zostały przeprowadzone w krakowskich szkołach podstawowych i szkołach średnich. Badania wykazały, że 10% uczniów szkół podstawowych miało jakikolwiek kontakt z narkotykami, natomiast, jeśli chodzi o szkoły średnie procent ten wzrasta powyżej 20. Badania udowodniły także, że najbardziej narażona młodzież na kontakt ze środkami odurzającymi jest w szkołach zawodowych, gdzie wśród młodzieży zanotowana duże spożycie alkoholu. Również zauważono, że granica wieku młodzieży, która ma konflikty z prawem obniżyła się. Starano się zbadać pewne mechanizmy postępowania młodzieży. Udowodniono, że motywacja do popełniania przestępstw leży w agresji młodzieży. Przestępczość, która wynika z agresji jest bardzo trudna do przeciwdziałania. Dzieje się tak, dlatego że agresje jest bardzo trudno usunąć. Wykryto pewną zależność występowaniem agresji u dzieci i młodzieży a przestępczością. Badania przeprowadzone przez badaczy z Toronto udowadniają, że ogromne znaczenie ma moment pojawienia się zachowań agresywnych u dzieci. Jeśli pierwsze zaburzenia i agresja pojawia się młodszym wieku wtedy prawdopodobieństwo wystąpienia zachowań antyspołecznych w przyszłości jest o wiele większe a agresja trudniejsza do usunięcia. Aspołeczne jednostki w sytuacjach niepewności reagują złością i agresją. Rozwijanie się zachowań antyspołecznych prowadzi od dziecka trudnego, poprzez niedostosowanego społecznie po dziecko przestępcze. Według Marii Grzegorzewskiej dziecko niedostosowane społecznie charakteryzuje się czynną brawurą, stałymi konfliktami z otoczeniem, negatywnym stosunkiem do regulaminów i do własnych czynów, nieumiejętnością zżycia się z grupą, brakiem wiary w wyjście z trudnych sytuacji, wagarowaniem, włóczęgostwem, szantażami i kradzieżami.

Pedagogika resocjalizacyjna należy do pedagogiki specjalnej, która na dzień dzisiejszy jest najbardziej zaniedbana. Bardzo ważne są działania profilaktyczne mające na celu korygowanie zaburzeń u dzieci trudnych i niedostosowanych społecznie. Jednak, choć jest to problem bardzo poruszany mało realizowany w praktyce. Założenia pracy resocjalizacyjnej powinny opierać się na rozwijaniu wiary we własne siły i stwarzanie wizji lepszego życia, rozbudzanie pozytywnego stosunku do nauki i pracy, kształtowanie korzystnych warunków rozwoju oraz pracą nad zmianą stosunku dziecka do własnego postępowania. Psychologia humanistyczna zaznacza, że człowiek ze swej natury jest dobry. Ta dobroć ukazuje się w momencie samorealizacji. Wychowanek, który potrzebuje pomocy ze strony instytucji i specjalistów powinien zostać obdarzony zaufaniem i jak każdy inny powinien być traktowany podmiotowo oraz ze zróżnicowanym podejściem. Pedagogika dialogu, która zakłada traktowanie wychowanka podmiotowo a wszelkie czynności wychowawcze na zasadzie partnerskich stosunków daje możliwość poznanie jednostki ze wszystkimi jej problemami. Poprzez dialog możliwe jest oddziaływanie na wychowanka oraz wpłynięcie na jego stosunek do samego siebie i otoczenia. Niedostosowany społecznie uświadamia sobie, że nie jest jedynie winien swojej sytuacji. Przyczyny niewłaściwych zachowań mogą być wynikiem niekonsekwencji w wychowaniu przez rodziców, złym, niestabilnym systemem wymagań jak i brakiem jednolitej postawy. Aby zapobiec niewłaściwemu zachowaniu dziecka, należy podjąć działania kompleksowe. Dialog jest o wiele bardziej przydatny przy działaniach profilaktycznych niż w resocjalizacyjnych.

Resocjalizacja łączy się z działaniami, które mają na celu przywrócenie jednostki do prawidłowych zachowań. Działania profilaktyczne natomiast koncentrują się na jednostkach potencjalnie zagrożonych, aby nie dopuścić do powstawania dewiacyjnych zachowań. Profilaktyka bada przyczyny powstawania zaburzeń i eliminuje takie warunki, które niekorzystnie wpływają na jednostkę. Bardzo cenny jest kontakt i doświadczenie danej jednostki, dzięki czemu jest możliwość bezpośredniego poznania. Profilaktyka zakłada również działania podejmowane przez jednostki, specjalistów, instytucje a także czynności młodzieży. W Polsce działa około 4 tys. organizacji pozarządowych, pozarządowych, z czego większość znajduje się w większych miastach a zakres ich pomocy dotyczy zaledwie 10% potrzeb.

Powstawanie zachowań dewiacyjnych jest związane z czasem. Stany dewiacyjne mogą ujawniać się podczas całego życia. Ich przyczyny bywają także najróżniejsze a objawy nie zawsze są dostrzegalne. Pomoc nie zawsze przychodzi na czas, jednostka jest już w stadium dużego niedostosowania bądź przestępczości, a pomoc jest jedynie w resocjalizacji. Profilaktyka stosowana do zapobiegania przestępczości ma pewną wadę gdyż obejmuje swoim zasięgiem jedynie młodzież, która pochodzi ze środowisk zdemoralizowanych, natomiast całkowicie ignoruje jednostki, które potrzebują interwencji mimo odpowiednich warunków wychowawczych. Instytucje prowadzące działania zapobiegawcze mają mały wachlarz rozeznania potrzeb i możliwości działania. Zachowanie ludzkie determinowane jest kilka czynników jednocześnie. Badania diagnostyczne powinny zostać przeprowadzane wśród dzieci rozpoczynających naukę szkolną, a działania profilaktyczne powinny koncentrować się na lepszym przygotowaniu młodzieży do podejmowania w przyszłości zawodu.

.