Zjawiska psychologiczne dotyczą stanów emocjonalnych, procesów i cech psychicznych człowieka a także regulacji jago stosunków z otoczeniem oraz zasad rządzących tymi relacjami. Jednym z negatywnych aspektów natury ludzkiej, wywierających ogromny wpływ na życie w społeczeństwie jest nieśmiałość.

Istnieje bardzo wiele różnych definicji tego pojęcia. Dla każdego człowieka ma ono inne znaczenie. Nieśmiałość może być rozumiana jako odczucie skrępowania w obecności innych ludzi. Inna definicja traktuje nieśmiałość jako rodzaj upośledzenia psychicznego, które może okaleczyć człowieka w takim samym stopniu, jak kalectwo fizyczne, a jego skutki mogą być niszczycielskie. Cecha ta utrudnia poznawanie nowych ludzi, zawieranie przyjaźni, radość z pozytywnych przeżyć, przeszkadza w publicznej obronie własnych praw i wyrażaniu swoich opinii i wartości. Sprawia, że inni nie doceniaj ą naszych mocnych stron, przyczynia się do zakłopotania i nadmiernego przejmowania się swoimi własnymi reakcjami. Nieśmiałość utrudnia precyzyjne myślenie i skuteczne porozumiewanie się. Towarzyszą j ej zazwyczaj takie negatywne stany, jak depresja, lęk czy samotność.

Nieśmiałość, jako zjawisko psychologiczne, oznacza takie procesy psychiczne jak obawa przed ludźmi, szczególnie tymi, którzy z jakiegoś powodu są emocjonalnie zagrażający, na przykład obcych, z powodu ich nowości i nieprzewidywalności, osób posiadających władzę, osób odmiennej płci, które przywodzą na myśl możliwości związków intymnych.

Jak każde zjawisko psychologiczne, nieśmiałość jest bardzo powszechna, szczególnie wśród dzieci i młodzieży. Nie mniej jednak dotyka znacznej części populacji dorosłych.

Nieśmiałość objawia się bardzo różnie. Część osób była nieśmiała tylko w pewnym okresie swojego życia, innym towarzyszy ona nieprzerwanie na co dzień, są to osoby tzw. "chronicznie nieśmiałe" a u niektórych występuje jedynie przed wystąpieniami publicznymi.

Jedna z osób "chronicznie nieśmiałych" tak określiła swoją dolegliwość: "Potrafię normalnie funkcjonować, ale zwalniam się z każdej pracy, w której ktoś na mnie patrzy albo wymaga zbyt częstej interakcji na poziomie pozazawodowym, gdzie nie można się schować za oficjalność. To przysparza kłopotów finansowych, ale ponieważ jestem informatykiem, znajduję zawsze jakieś projekty, które mogę wykonywać w domu. Potem znowu zatrudniani się gdzieś dla higieny, potem znowu zwalniam. Ludzie uważaj ą to za głupieją trochę też. Ale nie mogę znieść innych wokół".

Nieśmiałość jako lęk przed wystąpieniami publicznymi najlepiej oddaje przykład pewnej pani pracującej w zawodzie radcy prawnego. Za każdym razem, gdy ma zabrać głos na sali sądowej, cierpi katusze. Drżą jej ręce, twarz oblewa się czerwienią, czuje suchość w gardle. W głowie kołacze się paniczna myśl o ucieczce, którą za każdym razem musi na nowo przezwyciężać. Podobne cierpienie przeżywał student psychologii prowadzący szkolenia biznesowe dla firm: "Szło mi nieźle, ale tylko ja wiedziałem, jakim kosztem. Stres i ciągłe napięcie, że się wyda i wszyscy zobaczą, że nic nie potrafię. Uczyłem się walczyć z jąkaniem, dygotem rąk, ale w trudniejszych sytuacjach zatykało mnie i wpadałem w panikę. Wyzwoliła mnie z tego dopiero terapia".

Dzieciom nieśmiałym towarzyszy powściągliwość, lęk, kłopoty z nawiązaniem kontaktu z obcymi, także wzrokowego. Mówią zazwyczaj szeptem, w szkole godzą się odpowiadać tylko formie pisemnej, nie podejmują rywalizacji. Odznaczają się brakiem zainteresowań społecznych, ociężałością i nieprzystępnością. W bezpiecznym środowisku natomiast potrafią zachowywać się zupełnie normalnie.

Nieśmiałość, w najgorszym wypadku, może przerodzić się w poważną postać nerwicy, paraliż umysłu, którego efektem może być depresja i który może znacząco wpłynąć na decyzję o samobójstwie.

Nie jest łatwo poradzić sobie z nieśmiałością. Nie ma na to konkretnej kuracji czy recepty. Aby skutecznie się jej pozbyć należy najpierw uwierzyć, że zmiana jest możliwa. Należy przeprowadzić cztery typy zmian- zmiany w: 

  • sposobie myślenia o sobie i swojej nieśmiałości
  • sposobie zachowania
  • istotnych aspektach zachowania i sposobu myślenia innych ludzi
  • pewnych wartościach społecznych.

"Walkę" z nieśmiałością trzeba zacząć od zrozumienia siebie, nawiązania kontaktu za swoim wewnętrznym ,ja" i tym samym zwiększenia świadomości, ja" publicznego, prezentowanego na zewnątrz. Ostatecznym celem tego procesu jest doprowadzenie do stanu, w którym osoba nieśmiała będzie bardziej akceptowała swój wewnętrzny wizerunek, a zarazem inni będą w większym stopniu akceptować jego wizerunek publiczny. Do przezwyciężenia nieśmiałości niezbędna jest cierpliwość i przygotowanie na niepowodzenia, porażki, lęki i wiele innych efektów znajdowania się w pełnym świetle reflektorów. Na podstawie niepowodzeń można się wiele nauczyć, poprzez akceptację ich jako nieuniknionych, ale tymczasowych konsekwencji testowania czegoś nowego.

Następny krok to zrozumienie swojej nieśmiałości, dokonanie diagnozy tego, co dla danej osoby znaczy nieśmiałość. Dzięki zastanowieniu się nad przyczynami, korelatami i konsekwencjami można przygotować grunt pod racjonalny program interwencji, leczenia lub zmiany. Poprzez świadomą analizę natury i aspektów swojej nieśmiałości osoba z tą dolegliwością zaczyna się jej pozbywać, dystansować się od niej dzięki temu, że staje się bardziej zobiektyzowana. Pozwala to przyjąć inną perspektywę wobec tego wewnętrznego strapienia, którego chce ona uniknąć, lub przed którym chce uciec.

Kolejna zmiana to zbudowanie poczucia własnej wartości opartej na porównaniu siebie z innymi ludźmi. Dokonując porównań można uznać niektórych ludzi za "ideał" i naśladować ich, ale nie wolno czynić z nich miary własnego sukcesu, statusu czy osiągnięć. Trzeba jednak być bardzo ostrożnym w swoim wyborze, ponieważ kierując się w porównaniach na niewłaściwych modelach można narazić się na frustrację czy zawiść. Nie należy widzieć sukcesu, osiągnięć, inteligencji, urody jako czegoś, co mamy lub czego nie mamy, ponieważ są one względne, uzależnione od standardów obowiązujących w danym czasie, otoczeniu i społeczeństwie. Trzeba także zdać sobie sprawę z tego, w jakim stopniu w swoim życiu realizuje się scenariusze napisane przez innych ludzi i odnaleźć w sobie dość odwagi, by się im przeciwstawić. Żeby stać się osobą niezależną, z poczuciem własnej spójności, należy uświadomić sobie swoje scenariusze, a następnie samemu pisać, zmieniać lub aktywnie uczestniczyć w pisaniu scenariuszy rządzących własnym życiem.

Według dr Zimbardo, aby zyskać pewność siebie należy przejść piętnaście kroków:

1. "Poznaj swoje słabe i mocne strony i dostosuj do nich swoje cele.

2. Zastanów się, co cenisz, w co wierzysz i jakie chciałbyś, żeby było twoje życie. Weź wykaz scenariuszy, jakie zgromadziłeś i uaktualnij je, zgodnie z przestrzenią psychologiczną, w jakiej się teraz znajdujesz, tak, by pomogły ci zmierzać tam, dokąd chcesz.

3. Odnajdź swoje korzenie. Przeanalizuj swój ą przeszłość i odszukaj ciągłe linie i decyzje, które doprowadziły cię tu, gdzie teraz jesteś. Spróbuj zrozumieć i przebaczyć tym, którzy cię zranili i nie pomogli ci, choć mogli to zrobić. Przebacz samemu sobie błędy, grzechy, porażki i minione chwile zakłopotania. Gdy już odsiałeś z nich wszystkie konstruktywne wartości, pogrzeb na zawsze wszystkie negatywne wspomnienia na swój temat. Zła przeszłość żyje w naszej pamięci tylko tak długo, jak jej na to pozwolimy. Natychmiast przygotuj dla niej nakaz eksmisji. Zrób miejsce dla wspomnień o dawnych, nawet niewielkich sukcesach.

4. Wstyd i poczucie winy mają ograniczoną wartość jako wyznaczniki zachowań w dochodzeniu do pozytywnych celów. Nie pozwól sobie na rozkoszowanie się nimi.

5. Poszukaj przyczyn swoich zachowań nie w defektach swojej osobowości, a w fizycznych, społecznych, ekonomicznych i politycznych aspektach swojej bieżącej sytuacji.

6. Przypomnij sobie, że na każde zdarzenie można patrzeć z różnych stron. 'Rzeczywistość' to nic innego jak zgoda ludzi na to, by nazywać ją w ten sam sposób, a nie tak jak każdy z osobna j ą postrzega. Takie spojrzenie pozwoli ci być bardziej tolerancyjnym w swojej ocenie cudzych intencji i bardziej wspaniałomyślnym w interpretowaniu tego, co wydawać się może odrzuceniem, czy lekceważeniem twojej osoby.

7. Nigdy nie mów o sobie złych rzeczy, a już zwłaszcza nigdy nie przypisuj sobie nieodwracalnych cech negatywnych, takich jak: 'głupi', 'brzydki', 'mało twórczy', 'nieudacznik', 'niereformowalny'.

8. Nie pozwól innym krytykować cię jako osobę. Tylko twoje konkretne działania mogą być oceniane i doskonalone - przyjmuj życzliwie taką konstruktywną ocenę, jeżeli może ci pomóc.

9. Pamiętaj, że czasem porażka i rozczarowanie to 

błogosławieństwo w przebraniu, które sygnalizuje ci, że cele nie były dla ciebie odpowiednie i nie warte włożonego wysiłku. Można w ten sposób uniknąć większego zawodu w przyszłości.

10. Nie próbuj tolerować ludzi, pracy i sytuacji, które sprawiają, że czujesz się nie na miejscu. Jeśli nie możesz ich zmienić lub zmienić siebie tak, żebyś poczuł się więcej wart, zostaw to lub omiń. Życie jest zbyt krótkie by marnować czas na depresje.

11. Wygospodaruj sobie czas na relaks, rozmyślania, na słuchanie samego siebie, na hobby i rzeczy, które możesz robić w samotności. W ten sposób będziesz mógł nawiązać kontakt z samym sobą.

12. Ucz się być zwierzęciem społecznym. Ciesz się energią, jaka emanuje z innych ludzi, niepowtarzalnymi cechami i różnorodnością twoich braci i sióstr. Wyobraź sobie, czego mogą się bać, w jakich sferach brak im poczucia bezpieczeństwa i zastanów się, jak mógłbyś im pomóc. Zdecyduj, czego od nich potrzebujesz i co masz do dania. A potem daj im sygnał, że jesteś otwarty i gotowy się dzielić.

13. Przestań tak bardzo chronić swoje ego. Jest twardsze i bardziej odporne niż ci się wydaje. Można je posiniaczyć, ale nie złamać. Lepiej już żeby zostało od czasu do czasu zranione z powodu jakiegoś nieudanego zaangażowania uczuciowego, niż żeby odrętwiało z powodu izolacji emocjonalnej i zbyt chłodnego stosunku do innych.

14. Wyznacz sobie długofalowe cele w życiu, a także bardzo konkretne, krótkoterminowe podlece. Regularnie oceniaj swoje postępy i jako pierwszy poklepuj się z aprobatą po ramieniu lub szepcz sobie do ucha słowa pochwały. Jeśli nikt inny nie słyszy twoich przechwałek, nie musisz się martwić o to, że nie jesteś zbyt skromny.

15. Nie jesteś przedmiotem, któremu złe rzeczy po prostu się przydarzają, biernym niebytem mającym nadzieję, tak jak ogrodowy ślimak, że nikt na niego nie nastąpi. Jesteś kulminacją milionów lat ewolucji naszego gatunku, kulminacją marzeń twoich rodziców, kulminacją wyobrażenia Boga. Jesteś niepowtarzalną jednostką, która, tak jak aktywny aktor w dramacie życia, może sama wywołać zdarzenia. Jeśli tylko się na to zdecydujesz, możesz zmienić kierunek całego swojego życia. Jeśli ma się wiarę w siebie, przeszkody zmieniają się w wyzwania, a wyzwania w osiągnięcia. Nieśmiałość wtedy słabnie, gdyż zamiast ciągle przygotowywać się na coś i martwić się o to, jak przeżyjesz życie, zapominasz o sobie w miarę jak ono samo cię wciąga i absorbuje".

Należy zacząć budować wiarę w siebie od wykonywania trudnych zadań, rozpoczynając od małych zadań, a następnie atakując poważniejsze cele, Koniecznością jest zaprzestanie wpędzania się w depresję, poprzez mówienie sobie "stop". Zamiast myślenia i mówienia o sobie, jako nieśmiałym, należy zacząć myśleć i mówić o sobie w bardziej konkretnych kategoriach, na przykład reakcjach typowych dla pewnej sytuacji i zastanowić się, co zrobić, żeby kontrolować i zmieniać te reakcje.

Ludzie nieśmiali unikaj ą nawiązywania kontaktów społecznych, nie wiedzące powiedzieć, gdy spotkają kogoś po raz pierwszy, nie umieją zabierać głosu w grupie. Najlepszym sposobem na udzielenie pomocy tym osobom jest trening asertywności. W wyniku treningu ludzie uczą się mówienia o swoich potrzebach, reagowania na potrzeby innych i mają odwagę żyć w harmonii ze swoimi wartościami i ekologią swój ej przestrzeni życiowej. Asertywnym najskuteczniej można się stać przez działanie. Należy zacząć od działań drobnych, takich jak uśmiech czy skinięcie głową na znak powitania. Później, gdy zniknie trema, można spróbować bardziej spontanicznych i improwizowanych działań, jak rozmowa. Aby nauczyć się jak rozmawiać z ludźmi, najlepiej jest zacząć od odgrywania ról. Poprzez odgrywania czegoś na niby, osoby nieśmiałe mogą wyjść ze swojego wrażliwego i wstydliwego , ja" i zabawić się w bycie kimś innym. W ten sposób oni sami nie są wystawieni na ciosy, gdyż to nie ich prawdziwe ,ja" podlega ocenie. Powoduje to zmiany w postawach i wartościach osoby nieśmiałej.

Równie ważna jest aktywność towarzyska i społeczna. Ludzie w grupie zapominając dręczących ich problemach i znaj duj ą satysfakcję we wspólnym działaniu lub rozrywce. Lęk ulega znacznej redukcji, kiedy przebywa się w otoczeniu ludzi lubianych, którzy i nas darzą sympatią. Dlatego należy spotykać się z wieloma ludźmi. Na początku nie liczy się ilość ale jakość, aby dojść do wprawy w jakichkolwiek kontaktach społecznych. Wychodząc na spotkania, należałoby nawiązać interesującą rozmowę. Aby ją rozpocząć należy wybrać taki sposób, który najlepiej pasuje do sytuacji i z którym dana osoba będzie się czuła swobodnie, na przykład komplementowanie kogoś czy wzmianka o pogodzie. Aby podtrzymać rozmowę trzeba komunikować swoje myśli i uczucia na temat tego, co druga osoba powiedziała lub zrobiła.

W przezwyciężaniu nieśmiałości niezwykle ważna jest pomoc rodziców, nauczycieli, a także okazywanie uczuć jak miłość, niepewność, empatia.

Istnieje wiele ośrodków, które pro wadzą terapię dla osób nieśmiałych. Terapeuci używaj ą tam wielu elementów podejścia odwołującego się do modyfikacji zachowań, żeby pomóc małomównym pacjentom przeżyć tremę, lęk przed zabieraniem głosu. Wpajają także pacjentom podstawowe zasady, takie jak posiadanie kontroli nad tym, co się czuje i robi czy asertywność.

Jak wynika z mojej pracy nieśmiałość jest ogromnym problemem dla jednostki, która chce prawidłowo funkcjonować w społeczeństwie. Jednak istnieje bardzo wiele sposobów poradzenia sobie z nią. Trzeba tylko chcieć!