Rodzina jako środowisko wychowawcze

Rodząc się każdy z nas zdany, jest na innych, niezależnie od środowiska, w jakim przyszło mu żyć. Dziecko na początku swojego życia musi pozostawać pod opieką, która najczęściej odbywa się w rodzinie. To właśnie ta podstawowa grupa społeczna, która jest dla nas naturalna, musi zapewnić nam podstawowe potrzeby: jak opieka, wychowanie. Rodzice są pierwszymi osobami, które uczą dziecko jak żyć, od nich, więc zależy w dużej mierze, jakie postawy będzie przyjmować ich potomek w przyszłości. Aby dobrze spełniać swoją rolę każdy rodzic powinien zapoznać się z zasadami dobrego wychowania, oraz uświadomić sobie odrębność dziecko, jako jednostki, jego specyficznych cech, i tylko jemu przypisanych zachowań i potrzeb. Powinien rodzic pamiętać także o tym, że niezależnie od wieku, każde dziecko ma swoje prawa, które otrzymuje w momencie urodzenia każdy człowiek, prawa zwane naturalnymi.

Czym jest proces wychowania:

Aby rodzina jako podstawowe środowisko wychowawcze mogła realizować prawidłowo proces wychowania, musi najpierw posiadać pewną wiedzę teoretyczna na ten temat. Istnieje wiele definicji określających, czym tak naprawdę jest wychowanie, jakie są jego cele i wymogi. Niezależnie jednak od ich autora, sprowadzają się one do określania planowych czynności przez nas podejmowanych w celu wychowania dziecka. W dawnych czasach proces wychowania ograniczał się do zapewniania potrzeb fizjologicznych dziecka - żywienie, oraz tzw. minimum egzystencjalnego, czyli utrzymanie go.

Obecnie, znaczenie wychowania bardzo wzrosło. Stało się osobną nauką - pedagogiką, która ma być zastosowaniem wiedzy przyrodniczej, do świadomego kształcenia człowieka zgodnie z wymaganiami natury i potrzeb społecznych. Istnieją różne definicje wychowania:

• Wychowanie to planowe i metodyczne czynności mające regulować wpływ środowiska przyrodniczego i społecznego, po to, aby zaszły pożądane zmiany w człowieku, pozwalające mu przystosować się do życia społecznego.

• Wychowanie jest oddziaływaniem pokoleń dorosłych na te, które jeszcze nie dojrzały do życia społecznego. Zmierza ona do wykształcenia i rozwinięcia w dziecku pewnej liczby stanów fizycznych, umysłowych i moralnych, jakich oczekuje od niego społeczeństwo polityczne jako całość oraz środowisko specjalne, do którego jest ono przeznaczone

• Wychowanie polega na ciągłym wysiłku narzucania dziecku sposobów widzenia, myślenia i działania, do których nie doszłoby ono spontanicznie

• Wychowanie to rozwijanie zalet moralnych, intelektualnych, artystycznych i fizycznych, które dziecko posiada w stanie potencjalnym. Wychowanie nie ma na celu zmieniania natury ucznia, ale wspomaganie jego rozwoju w harmonii z otoczeniem. Wymaga znajomości potrzeb dziecka, praw, jego rozwoju fizycznego i psychicznego, zależy również od wyobrażenia, jakie się ma o człowieku.

• Proces wychowania, to planowa świadoma działalność ukierunkowana na kształcenie osobowości człowieka, według założonego w różnym stopniu, określonego wzoru, obejmującego wartości poznawcze, moralne, estetyczne i organizacyjno - społeczne. Działalność ta realizowana jest przez rodziców, instytucje oświatowe, środki masowego przekazu oraz samą jednostkę.

Bardziej jednak od suchych definicji, powinniśmy skupić się na celach, jakie mają przyświecać procesowi prawidłowego wychowania. Rodzice powinni pamiętać, że najważniejsze jest wspieranie rozwoju ucznia, i osiąganie takich celów jak: cele moralne, psychiczne, dobro, prawda, miłość. Celem, więc głównym wychowania, będzie doprowadzenie do takiego etapu rozwoju jednostki, aby było to apogeum jego potencjalnych możliwości, z którymi się już urodził. Dlatego też należy szczególną uwagę zwracać na sposób realizacji tych celów, na ustalanie norm i reguł razem z uczniem. W procesie wychowania ważne jest, więc, trzymanie się pewnych ustalonych zasad wychowawczych, sformułowanych przez naukę, jaką jest pedagogika:

• Zasada obecności wychowawców, która bazuje na bezpośrednim kontakcie wychowanka i osoby wychowującej, na pozytywnych interakcjach. Wychowawca powinien, więc umieć stwarzać dobrą sytuację rozwojową dla dziecka, ale przede wszystkim samemu świecić przykładem.

• Zasada uczestnictwa rodziców w wychowaniu, tak samo jak nauczyciel a nawet bardziej potrafią oddziaływać na dziecko, rodzina realizuje pierwszoplanową funkcję, jaką jest niewątpliwie funkcja socjalizacyjna: przekazywanie języka, wzorów kulturowych, norm moralnych i obyczajowych.

• Zasada miłości wychowawczej, która polega na nie tylko instrumentalnym podejściu do wychowania, ale przede wszystkim emocjonalnym, wychowawca musi być równocześnie opiekunem, przyjacielem i wsparciem w trudnych momentach dla dziecka.

• Zasada konsekwencji, która oznacza, że mając na względzie tylko dobro dziecka i dążenie do jego rozwoju poprzez prawidłowy proces wychowawczy, musimy wykazywać się w swoich działaniach konsekwencję, stałość wymagań, oraz cierpliwość.

• Zasada jednolitości, lub inaczej harmonijności, czyli stałe i harmonijne stosowanie restrykcji i zasad ustalonych z dzieckiem, stałość wymagań.

• Zasada umiaru, oznaczająca, że nasze działania musza być tak wyważone, aby nie były ponad siły dziecka, a jednocześnie stanowiły dla niego wyzwanie i wysiłek. Tylko metoda złotego środka można dojść do rozwoju w prawidłowym procesie wychowania.

• Zasada indywidualizacji, czyli traktowaniu dziecko jako jednostki, uwzględnianie jej indywidualności, przypisanych tylko jej cech, zachowań, predyspozycji, talentów czy zainteresowań.

• Zasada wszechstronności, mówiąca o potrzebie rozwoju intelektualnego, moralnego, fizycznego i psychicznego, tak, aby żadna z tych sfer nie była faworyzowana lub zaniedbana, wszystkie te sfery powinny rozwijać się równomiernie, razem się uzupełniając.

• Zasada aktywności dziecka, oznacza, że proces wychowania powinien przede wszystkim skupiać się na rozbudzaniu u dziecka, aktywności własnej, pobudzaniu ekspresji i twórczości, działalności. Może to początkowo przybierać formę ludyczną, czyli zabawową, a następnie wraz z wiekiem przejawiać się we współdziałaniu w czynnościach codziennych. Rodzice powinni pozostawić pewną granicę samoobsługi dla dziecka, tak, aby rozwijało w sobie posługiwanie się różnymi przedmiotami, co rozwija w nim samodzielność, odpowiedzialność i postawy społeczne.

• Zasada samowychowania, co powinno być celem każdego procesu wychowawczego, chodzi o doprowadzenie do sytuacji, w której dziecko będzie na tyle odpowiedzialne, aktywne i miało rozbudzone zainteresowanie poznawcze by samemu kontynuować własny rozwój, dążyć do zdobywania wiedzy, oraz brać pełną i świadomą odpowiedzialność i konsekwencję swoich czynów.

Istnieje wiele określonych przez pedagogów metod, jakimi w procesie wychowania powinna posługiwać się rodzina, które dążą do zapewnienia i realizowania zasad wymienionych powyżej. Także w przypadku tzw. "trudnych dzieci" lub dzieci o wcześniej zaniedbanym procesie wychowania, metody te mogą pomóc nam naprawić błędy i ukierunkować dziecko. Metody powinny sprowadzać się do:

1. Dostrzegania indywidualnych zdolności i nie przemęczania wychowanka nadmierną wiedzą.

2. Stosowanie zasad profilaktycznych, mających zapobiegać sytuacjom zagrożenia, aby nie dopuścić do ich zadziałania.

3. Rozmowy rodzica z dzieckiem, przekonywania i argumentowania mu naszych racji, oraz przedstawiania konsekwencji negatywnych działań dziecka, jakie będzie musiało ponieść. Pozwoli mu to wyciągnąć z takiej rozmowy wniosek i zmieni zachowanie.

4. Dawanie dobrego przykładu dziecku, własnymi postawami, szczególnie tymi dotyczącymi życia codziennego i kontaktów społecznych, umiejętność bycia autorytetem.

5. Metoda oparta na systemie kar i nagród. Dziecko być może w przeszłości nie było dokładnie nauczone i ukierunkowane na to, co jest dobre a co złe. Należy wiec zacząć, ucząc je od początku, poprzez warunkowanie odpowiednich, pozytywnych zachowań. Po każdej dobrej reakcji i działaniu dziecka, na określony przez nas bodziec, należy wzmacniać je przez nagrodę i pochwałę. Natomiast podczas zachowań nagannych, dawać do zrozumienia, że nie jest ono pożądane i akceptowane. Ważne jest by przy takim działaniu wychowawczym pamiętać o konsekwencji i cierpliwości, gdyż proces ten, aby był prawidłowy, musi być przeprowadzony w czasie. Trzeba kierować się zdrowym rozsądkiem w udzielaniu kar czy pochwał, tak, aby jeszcze nie pogorszyć sytuacji. Kara i nagroda jako metoda wychowawcza powinna służyć tylko jako czynnik wspomagający proces wychowania, nie zaś wejść nam w zwyczaj, jako działania najskuteczniejsze i najprostsze. Rodzina powinna pamiętać, że ma to być tylko metoda wychowawcza, której celem nie jest wywarcie presji, bólu czy strachu na dziecku. Kategorycznym zachowaniem jest też siłowe zdobywanie szacunku i autorytety u dziecka, oraz jego poczuciu niższości i małości. Takie działanie nie ma sensu, gdyż opiera się tylko na strachu dziecka, który, po jego wejściu w dorosłość, może się obrócić przeciwko nam. Metoda kar i nagród powinna być ostatecznością, jednak, gdy musimy ją zastosować, musimy zachować pewne reguły, tak, aby metoda ta nie przyniosła niepożądanych skutków:

• • • Nie wolno nam poniżać godności dziecka
    • Nagradzanie osoby, karanie złego postępowania
    • Kara musi być przemyślana i konsekwentna
    • Kara musi oddziaływać tylko raz za jeden czyn
    • Kara musi zostać dziecku wytłumaczona
    • Wysokość kary musi być dostosowana do występku, jakiego dopuścił się wychowanek
    • Kara ma przede wszystkim zmotywować, a nie obudzić strach
    • Nagroda nie powinna wyzwalać niezdrowej rywalizacji dzieci
    • Nie wolno odwoływać obiecanej nagrody, można odwołać kary
    • Stosowanie słabszych kar i nagród, pozostawia pewien margines ich wykorzystania, w przyszłości.

Stosując się do powyższych zasad proces wychowania wspomagany metodą kar i nagród, będzie skuteczny i efektywny.

Wychowywanie w rodzinie:

Wśród czynników środowiskowych najistotniejszy wpływ na rozwój jednostki wywiera podstawowa grupa społeczna, jaką jest rodzina.

Jest to naturalne środowisko, w którym dziecko nabywa pierwszych doświadczeń, rozwija się, uczy, stawia pierwsze kroki w długim procesie socjalizacji. Rodzina jest najpowszechniejszą grupa społeczną i historycznie najstarszą formą życia społecznego, dlatego tez pełni wiele ważnych funkcji w procesie rozwoju dziecka. Są to między innymi: funkcja opiekuńcza, czy socjalizacyjna.

Rodzina powinna dać dziecku miłość, opiekę i zapewnić wszystkie jego potrzeby psychiczne, fizyczne i intelektualne. To w niej dziecko nawiązuje pierwsze więzi emocjonalne z rodzicami, rodzeństwem. Uczy się jak żyć w zgodzie z innymi, jak dostosowywać swoje zachowanie do oczekiwań grupy i jak czerpać z tego korzyści.

Ważnym aspektem jest tu wspomniany już proces socjalizacji, czyli uspołeczniania. Termin ten oznacz nabywanie przez dziecko wartości, obyczajów, norm akceptowanych w społeczeństwie i wymaganych do funkcjonowania w obrębie grupy. Rodzice powinni też pozostawić dziecku repertuar czynności pozwalających na uniezależnienie się od innych i naukę samoobsługi. Już około 2 roku życia dziecko zaczyna aktywnie uczyć się, np. posługiwania przedmiotami codziennego użytku i w tym celu naśladuje dorosłych. Także w toku rozwoju mowy dzieci wzbogacają swój słownik przez wyrazy zasłyszane u dorosłych - warto wiec używać ładnej, poprawnej polszczyzny i mówić do dziecka dużo, ale powoli i wyraźnie. Rodzina powinna, więc zdawać sobie sprawę z ogromnej odpowiedzialności, jaka na niej ciąży. Musi umieć dawać dziecku przykład, być dla niego godnym wzorem do naśladowania.

Oczywiście wpływ na to będzie także miała struktura rodziny i system wychowania potomstwa.

Nie każda rodzina ma to szczęście, że jest rodziną pełną. Obserwuje się coraz większą liczbę rodzin niepełnych - rozwiedzionych, zrekonstruowanych lub wręcz zastępczych. Rodziny takie mają duże utrudnienie w pełnieniu swojej roli. Muszą umieć stworzyć atmosferę rodzinnego ciepła, miłości i zaufania mimo np. nieobecności jednego z rodziców. Równie ważną kwestią jest rozmiar rodziny, jej wielopokoleniowość i wielodzietność. Duża rodzina gwarantuje liczne interakcje z przedstawicielami różnych pokoleń i gwarantuje łatwość w nawiązywaniu kontaktów w przyszłości.

W przypadku rodziny wielodzietnej, plusem będzie wzajemne oddziaływanie na siebie rodzeństwa - dziecko uczy się pewnych form zachowań, co ułatwi wejście w środowisko szkolne dziecka. Jeżeli zaś dziecko jest jedynakiem należy zapewnić mu stały kontakt z rówieśnikami, który nie może zostać zastąpiony nadopiekuńczością, lepszą sytuacją materialną rodziny czy jej nadmiernymi oczekiwaniami wobec jedynaka. Nierzadko w dzieciach-jedynakach kształtowane są przez to negatywne cechy osobowości, które wychodzą na jaw w późniejszym, dorosłym życiu.

Jednym z ważniejszych czynników jest też styl wychowania dziecka przez rodzinę. Chyba najlepszym, ale też najtrudniejszym do zrealizowania i wymagającym od rodziców cierpliwości, konsekwencji i samokontroli jest styl wychowania demokratycznego. Jest to styl powstały w wyniku zestawienia dwóch skrajnie różnych stylów: autorytarnego (opartego na karze i posłuszeństwie) i liberalnego ( pełnej swobodzie). Styl demokratyczny opiera się na przekonaniu ze dziecko posiada pewien zakres praw, zwiększanych wraz z wiekiem, dlatego przyznawany jest mu pewien zakres swobody i możliwość wpływu na sprawy codzienne życia rodzinnego. Środkami do celu wychowawczego nie są kara i nagroda, ale rozmowa i argumentacja. Dziecko wykonuje pewne czynności, ponieważ jest do tego przekonane, a nie przymuszane. Styl ten konsekwentnie realizowany zapewnia wykształcenie w dziecku wielu pozytywnych cech charakteru: jak sumienność i samodzielność.

Rodzina odgrywa zasadniczą role w rozwoju jednostki, a wpływ ten wyraża się przede wszystkim w zaspokajaniu potrzeb i stwarzania warunków do nauki. To rodzina jako pierwsza uznaje dziecko za autonomiczną jednostkę, jego potrzeby samorealizacji, bezpieczeństwa, uznania i szacunku.

Rodzina jest, więc niezmiennie jednym z najważniejszych towarzyszących nam przez całe życie czynników, kształtujących nas i wywierających najsilniejszy wpływ, nawet już w życiu dorosłym.

To naturalne środowisko wychowawcze, w którym każdy z nas, niezależnie od swoich wad, znajdzie akceptację, empatie i miłość.