Opera jest dziełem w 4 aktach. Autorem libretta jest Francesco Maria Piave. Tekst powstał na podstawie utworu Król się bawi Victora Hugo.

Osoby występujące w operze:

- książę Mantui - tenor

- Rigoletto, błazen książęcy - baryton

- Gilda, jago córka - sopran

- Sparftucile, bandyta - bas

- Magdalena, jego siostra - alt

- Giovanna, służąca Rigoletta - mezzosopran

- hrabia Monterone - bas

- hrabia Ceprano - bas

- dworzanie Marullo i Borsa - baryton i tenor

- paź - mezzosopran

- dowódca straży - bas

- panie, panowie, dworzanie, straż

Czas i miejsce akcji: Mantua ok. XVI w

Akt I. W pałacu księcia Mantui odbył się przyjęcie. Książe rozmawia z dworzanami oraz śpiewa pełną temperamentu balladę Questa o Quella. W pieśni tej przedstawia się jako młodzieniec, który bez skrupułów pragnie jedynie zabaw i uciech. Niedawno obiektem jego działań była córka hrabiego Monteterone, śliczna hrabina Ceprano. Tymczasem pokraka-błazen Rigoletto, który nie cieszy się sympatią dworu, naśmiewa się głośno z księcia Ceprano. Radzi księciu by ten, jeśli nie chce mieć kłopotów, ma go zgładzić lub wtrącić do więzienia. Hrabia planuje zemstę i składa propozycję dworzanom, by porwali dla księcia piękną i cudowną pannę, która mieszka w ustronnym domku, zaś do niej codziennie wymyka się Rigoletto. Ceprano jest przekonany, że dziewczyna to kochanka Rigoletta. Atmosfera balu psuta jest przez wypowiedzi starego hrabiego Monterone, który w pełnej powadze rozmawia z księciem i żąda zadośćuczynienia za porwanie córki. Rigoletto drwi z jego postępowania, w skutek czego obrażony hrabia Monterone przeklina Rigoletta i jego księcia. Książe postanawia wtrącić Rigoletta do więzienia, ale rzucone przekleństwo wstrząsa twardego do tej pory sercem błazna. W ten sposób budzą się w nim lęki i przeczucia nadchodzącej katastrofy.

Akt II. Jest wieczór. Rigoletto wraca do swojego domu, który mieści się w ustronnym miejscu na obrzeżach Mantui. Ciągle przypominają mu się słowa starego księcia. Wtem Spartfucile, który jest płatnym mordercą ofiarowuje mu swoje usługi. Rigoletto nie chce jednak o tym słyszeć. Zastanawia się czy jego ostry język nie może zranić bardziej, niż ostrze sztyletu? Lecz po chwili znowu narastają w nim lęki i strach. Do źródła niepokoju i troski należy jego córka Gilda, która chowana jest z dala od ludzi i której strzeże jak oka w głowie nie pozwalając jej, chociaż na moment wyjść z domu (poza niedzielą). Rigoletto nie ma pojęcia, że podczas tych niedzielnych wyjść jego córka pokochała pewnego młodzieńca. Rigoletto, słyszy jakieś kroki za murem. Postanawia wybiec z domu, a w tym samym czasie ukradkiem wchodzi do domu książę przebrany za mieszczanina. To on jest miłością Gildy. Stojąc w ukryciu dowiaduje się, że jest on córką błazna. Gdy Rigoletto odchodzi, książę wychodzi z krzewów. Podaje się za ubogiego studenta i wyznaje jej swoje uczucie. To wyznanie zdobywa serce Gildy, która i tak jest już zakochana. Żegnając się ze swoim ukochanym będąc pełna miłości. Śpiewa wtedy arię Caro nome. Wtedy pojawiają się dziwne szmery i kształty cieni. Do dworzanie przybyli by porwać Gildę. Rigoletto pomogą im, bowiem przekonany jest, że to chodzi o hrabinę Ceprano, która mieszka w pałacu naprzeciwko. Zakrywa więc twarz maską i sam podtrzymuje drabinę. Po chwili słyszy krzyk swojej córki i już wie, że padł ofiarą podstępu.

A k t III. Książę nie ma pojęcia jak czeka go niespodzianka ze strony dworzan. Gdy dowiaduje się, że Gilda zniknęła myśli, że to ktoś inny jest sprawcą porwania. Chce wymierzyć karę zuchwalcowi, bowiem robi mu się żal, gdy pomyśli o młodej dziewczynie. Śpiewa wtedy arię Parmi veder le lagnme. Na krótko jednak książę staje się szlachetną osobą. Gdy służba informuje go, że porwana dziewczyna znajduje się w jego pałacu i jest nią rzekoma kochanka Rigoletta, książę czym prędzej śpieszy do swojej ofiary. Wtedy to do pałacu przybywa Rigoletto i śpiewa piosenkę La ra, la ra. Pod maską humoru ukrywa swoje prawdziwe uczucia szukają swojej córki. Nie zostaje jednak wpuszczony do książęcych apartamentów. Teraz to dworzanie naśmiewają się z błazna, który do tej pory szydził z nich i drwił. Po chwili Rogoletto wyznaje, że nie jest to jego kochanka, a córka. Niestety nie robi to na nich większego wrażenia. Rigoletto próbuje wpłynąć na nich to szantażem, to znów groźbą. Śpiewa arię Cortigiani. W pewnym momencie drzwi komnaty otwierają się i wybiega z nich jego córka. Groźna mina Rigoletta zmusza dworzan do opuszczenia komnaty. Córka przytulając się do ojca opowiada mu w jaki sposób się zakochała i jak została porwana (aria Tutte le leste al tempio). Pełna wstydu nie kończy swej historii. Ojciec wiedząc już wszystko z trudem hamuje swój gniew. Wtem do komnaty wchodzi hrabia Monterone. Ubolewając, że na darmo przeklinał, bowiem jego hańba nie będzie pomszczona. Gdy Rigoletto to słyszy poprzysięga zemstę za dwojga i śpiewa pełną złości i pasji pieśń.

Gilda, która jest wciąż zakochana w księciu prosi ojca, by zaprzestał swojej zemsty. Ojciec jest jednak nieubłagany i przysięga uwodzicielowi rychłą śmierć.

Akt IV. Książe przebywając w domu Spartfucila zaleca się jego siostry, młodej i uroczej Magdaleny. Pijąc wino śpiewa jak to zmienne są serca kobiet (La donna e mobile). Nie ma pojęcia, że Rigoletto opłacił mordercę

i ten za 200 skudów zamierza go zabić. Rigoletto przyprowadza w to miejsce swoją córkę, by ta na własne oczy przekonała się, że książę nie jest nic wart. Obie pary: książę i Magdalena oraz Rigoletto i Gilda śpiewają kwartet Bella liglia dell'amore. Rigoletto oddalając się nakazuje Gildzie, by w męskim ubraniu udała się do Werony. Książę upity winem kładzie się spać i udaje się na pokoiku na piętrze. Wtem nastaje burza i morderca szykuje się do wykonania zadania. Młoda Magdalena prosi jednak brata, by ten nie wykonywał wyroku na przystojnym młodzieńcu. Spartfucile długo się waha. Ale postanawia jednak nie zabijać księcia. Szuka tylko innej osoby, która mogłaby zamiast księcia stracić życie.

Słysząc to Gilda chce się poświęcić dla kochanka i udaje podróżnego pukając do drzwi. Wchodzi do wnętrza pokoju. Nadchodzi Rigoletto, który trzyma worek z ciałem ofiary otrzymany od mordercy. Jest przepełniony zadowoleniem. Po chwili jednak słyszy radosny śpiew księcia. Rigoletto pełen zdumienia otwiera worek

i rozpoznaje w nim swoją córkę. Umierając tłumaczy ojcu, dlaczego się przebrała i po co to uczyniła. Ogromna rozpacz nie może zahamować śmierci jego córki (duet Lassu in cielo). Gilda jest martwa, zaś ojciec wykrzykuje zdanie "Spełniło się przekleństwo" i opada na ziemię obok ciała martwej córki.