Jedną z ciekawszych teorii powszechnych w myśleniu średniowiecznych o muzyce jest uznanie jej za odbicie naturalnego ładu wszechświata, którym według pitagorejczyków rządziła liczba. Również muzykę według tej starożytnej szkoły filozoficznej, dało się opisać za pomocą cyfr, proporcji. Ustalono stosunek liczbowy wyrażający poszczególne interwały. Poznawanie jakiegokolwiek systemu i rządzących nim zależności, praw- było jednocześnie poznawaniem wszechświata. Stąd też wziął się pogląd średniowiecznych, klasyfikujący muzykę jako jedna z dziedzin nauk ścisłych. Na średniowiecznych uniwersytetach muzyka zajmowała wysoką pozycję- wykładano ją w ramach quadrivium, obok algebry, geometrii i astronomii.
Ze starożytności średniowiecze przejęło również teorię ethosu, zgodnie z którą muzyka miała widocznie oddziaływać na człowieka, wpływać na jego wybory i zachowanie. Starożytni za pomocą muzyki skłaniali swych niewolników do wytężonej pracy. Pełniła ona również funkcję wychowawczą. Ze względu na bogate i różnorodne oddziaływanie muzyki- podkreślano konieczność słuchania jedynie odpowiednich melodii.
Jednym z ważniejszych podziałów, jaki za starożytnymi wprowadził w średniowieczu Boecjusz był ten, zgodnie z którym wyróżniamy:
- musica mundana, która jest muzyką sfer niebieskich, harmonią tak naturalną, że przyzwyczajeni do niej- nawet jej nie słyszymy;
- musica humana, która miała się wyrażać przez jedność psycho- fizyczną człowieka, w doskonałej harmonii jego duszy i ciała;
- musica instrumentalis, która jest muzyką w dzisiejszym tego słowa rozumieniu, muzyką słyszalną, wykonywaną przez głos lub instrumenty.
Dzieło Boecjusza- "De consolatione philosophiae"- stało się też podstawowym podręcznikiem nauczania muzyki przez wiele lat.
SOLMIZACJA
Ważnym dokonaniem było stworzenie systemu solmizacji przez toskańskiego mnicha- Guidona z Arezzo. Uniwersalne nazwy dla kolejnych stopni skali zapożyczył z hymnu do świętego Jana, nazywając dźwięki pierwszymi sylabami każdego kolejnego wersu hymnu. Nazwa siódmego stopnia pochodzi z tytułu hymnu- Sancte Iohannes.
Dźwięk B dzielono wówczas na dwa rodzaje- mollis i durrum, miękkie i twarde- obniżone( czyli b) lub nie- wówczas był to dźwięk h.
NOTACJA
Cheironomiczna.
Nie precyzowała wysokości dźwięku, linie i punkty miały oznaczać ruch ręki dyrygenta i orientacyjny kierunek linii melodycznej. W praktyce- uczono się melodii na pamięć. Do tego rodzaju notacji dodano też litery, które miały wprowadzać pewne niuanse wykonawcze- dynamiczne i agogiczne.
Neumatyczna.
Pozwalała na precyzyjne określenie wysokości dźwięku. Powstała przez udoskonalenie notacji cheironomicznej- znaki wskazujące kierunek linii melodycznej przeniesiono na dwie linie, "c" lub "f", co pozwalało odczytać dokładną wysokość dźwięku i zależności między kolejnymi składnikami melodii. Zapis takiej melodii wykonywany był następująco:
C ---------------------------------------------------
F ---------------------------------------------------
gdzie linię c oznaczano kolorem żółtym, zaś f- czerwonym. Z czasem pojawiła się jeszcze linia koloru niebieskiego, oznaczająca dźwięk g. Z czasem liczba linii wzrosła do czterech.
Literowa.
Melodię do kolejnych sylab tekstu podpisywano nazwami literowymi. Ten rodzaj notacji przyczynił się do rozwoju muzyki wielogłosowej.
Menzuralna.
Notacja menzuralna miała duże znaczenie dla rozwoju muzyki wielogłosowej. Przede wszystkim pozwoliła na różnicowanie i usamodzielnienie poszczególnych głosów kompozycji. Dała możliwość wprowadzenia wielu figuracji i kombinacji głosów. Najstarszy okres rozwoju tego rodzaju muzyki przypada na czasy Ars Antiqua- około XIII wieku.
W notacji menzuralnej sposobem na oznaczenie czasu trwania dźwięku stał się kształt nuty. System oparty na dwóch wartościach- londze i brevis- poszerzono o dodatkowe, wprowadzając: maximę- która była nutą najdłuższą, dwa razy dłuższą od longi, Brevis była wartością stanowiącą połowę longi.
Pierwszą miarą rytmu był takt trójdzielny, później wprowadzono takt parzysty. Muzyka menzuralna nie posługiwała się kreską taktową.
SKALE
|
I.
|
dorycka
|
d- e- f- g- a- h- c¹- d¹
|
|
II.
|
hypodorycka
|
A- H- c- d- e- f- g- a
|
|
III.
|
frygijska
|
e- f- g- a- h- c¹- d¹- e¹
|
|
IV.
|
hypofrygijska
|
H- c- d- e- f- g- a- h
|
|
V.
|
lidyjska
|
f- g- a- h- c¹- d¹- e¹- f¹
|
|
VI.
|
hypolidyjska
|
c- d- e- f- g- a- h- c¹
|
|
VII.
|
miksolidyjska
|
g- a- h- c¹- d¹- e¹- f¹- g¹
|
|
VIII.
|
hypomiksolidyjska
|
d- e- f- g- a- h- c¹- d¹
|
CHARAKTERYSTYKA CHORAŁU GREGORIAŃSKIEGO
- śpiew monodyczny (jednogłosowy);
- wykonywany przez chór męski;
- śpiewany a capella;
- rytmika swobodna;
- melodia utrzymana w systemie octoechos;
- teksty w języku łacińskim.
Sam przymiotnik "gregoriański" pochodzi od imienia papieża Grzegorza I Wielkiego, którego pontyfikat przypada na lata 590- 604, a który zrobił najwięcej dla unifikacji melodii chorałowych- dopasowując konkretne melodie do odpowiednich tekstów, co zapobiegało tworzeniu zbyt dużej liczby melodii do stałych śpiewów kościelnych i nadmiernej różnorodności śpiewów w obrębie różnych gmin chrześcijańskich.
POLIFONIA
Jej początki datuje się na IX wiek. Głównymi ośrodkami rozwoju polifonii w średniowieczu były:
- szkoła St. Martial;
- szkoła Notre Dame, gdzie działali dwaj pierwsi kompozytorzy znani z imienia: Leoninus i Perotinus;
- ars nova to czas działalności Philippe de Vitry, Guillame de Machaut;
- szkoła angielska: działa tutaj John Dunstable;
- szkoła burgundzka: jej najwybitniejszymi przedstawicielami są Gilles Binchois i Guillame Dufay.
TRUBADURZY
Trubadurzy byli wędrownymi śpiewakami, chodzili od zamku do zamku, by kolejnym możnowładcom prezentować swoje utwory. Ich kompozycje pełne są fantazji i zmyślonych historii, których słuchanie odprężało mieszkańców dworu. Utrzymane były zazwyczaj w formie ronda, ballady, madrygału, virelai, oparte na skalach modalnych. Wykonywane- przez głos solowy z towarzyszeniem instrumentalnym: lutni, fletu prostego, szałamai oraz innych instrumentów, w tym również perkusyjnych. Początek działalności trubadurów przypada na około 1100 rok.
