Pojęcie "romantyzm" w odniesieniu do muzyki zostało użyte po raz pierwszy przez Ernsta Theodora Amadeusa Hoffmanna, niemieckiego pisarza, krytyka muzycznego, kompozytora, dyrygenta i malarza.
Epoka wczesnego romantyzmu w muzyce obejmuje lata 1810-1828. Najważniejszymi cechami tego okresu były:
- dominująca rola subiektywizmu i emocjonalizmu,
- przedstawianie w dziełach literackich, obrazach, a także w muzyce, emocji konkretnego bohatera,
- bardzo silne związanie muzyki z innymi dziedzinami sztuki, zwłaszcza z literaturą,
- wykorzystanie na wielką skalę muzyki programowej - takiej, która wyraża treści pozamuzyczne,
- podporządkowanie formy utworu wyrażanym treściom,
- kierowanie się twórców własnymi przeżyciami, emocjami, uczuciami czy namiętnościami i eksponowanie ich w muzyce,
- dominująca rola liryki wokalnej jako syntezy słowa i muzyki, która wykorzystana została również na gruncie muzyki czysto instrumentalnej (np. "Pieśni bez słów" F. Mendelssohna-Bartholdy'ego),
- zwrócenie się kompozytorów w kierunku rodzimego folkloru, wykorzystywanie ludowych pieśni i tańców na gruncie muzyki artystycznej, co dało podwaliny pod powstanie szkół narodowych,
- powiększanie składu orkiestry symfonicznej,
- zainteresowanie się twórców przeszłością muzyki, nawiązywanie do stylów minionych epok.
