Znamiona barwnikowe są zmianami w obrębie skóry, które mają charakter wrodzony dające o sobie znać częstokroć w późniejszym okresie życia, lecz nie są dziedziczne. Zdarza się, że dają one o sobie znać w okresie dzieciństwa, ale równie dobrze mogą się one pojawić w wieku 20 czy 50 lat. W przypadku wczesnego zdiagnozowania złośliwiejącego znamienia i chirurgicznego usunięcia zmiany w bardzo wielu przypadkach ratuje się ludzkie życie.

Zmiany takie dzielimy na:

  • melanocytowe;
  • komórkowe;

Znamiona barwnikowe- melanocytowe:

Nazwane tak zostały od melanocytu jest to komórka odpowiedzialna za produkcję melaniny (barwnik skóry). Znamiona tego rodzaju można podzielić na naskórkowe należą tu znamiona płaskie i plamy soczewicowate) i skórne.

Znamiona o charakterze płaskim znajdują się w obrębie skóry, charakteryzują się tym, że są ograniczone od otoczenia i nie niosą ze sobą innych dolegliwości. Zmiany tego rodzaju rosną w miarę wzrostu dziecka. Nie powinno się tych zmian wystawiać na działanie czynników zewnętrznych np. ostrego słońca, mrozu, a także nie powinno się ich podrażniać w żaden inny sposób, gdyż mogę zmienić swój charakter i dać początek czerniakowi złośliwemu.

Plamy soczewicowate mogą być wrodzone lub nabyte. Mają one charakter drobnych plamek brązowego koloru (różne odcienie) dość licznie rozsianych na plecach, klatce piersiowej, skórze rąk, twarzy i przedramionach, są nieco większe niż piegi i znacznie bardziej odgraniczone. Zmiany te mogę powstawać w wyniku działania promieni słonecznych (plamy soczewicowate słoneczne); często występują również u osób starszych (plamy starcze, zmiany stałe). Zmiany te mogą występować pojedynczo lub też mogą licznie pokrywać powierzchnię skóry głównie odkrytych części ciała (twarzy, rękach, przedramionach). W większych ilościach pojawiają się w okresie letnim i mają ciemniejszą barwę. Plamy soczewicowate powstające na skutek działania promieni słonecznych mają zdolność stopniowego samoistnego zanikania. Plamy starcze są zmianami o charakterze stałym.

Rozpoznano również plamy soczewicowate złośliwe, są one często przyczyną czerniaka złośliwego. Charakteryzują się one ciemnym zabarwieniem czasami dany obszar jest nieregularnie zabarwiony, są to zmiany wypukłe. Najczęściej spotyka się je na twarzy kobiet starszych. Cechują się wolnym rozwojem jak również tym, iż wywodzący się z nich czerniak ma charakter łagodny.

Rozpoznano również znamiona błękitne (barwa od jasnoniebieskiej do czarnej), które zakwalifikowane są zmian melanocytowych. W przypadku tych zmian komórki barwnikowe umieszczone są głęboko w skórze, zlokalizowane są na twarzy i kończynach. Są to znamiona bezpieczne jedynie niekiedy są przyczyną raka skóry.

Znamiona komórkowe

Ten rodzaj zmian występuje dość często, można rozróżnić trzy rodzaje tych zmian: łączące, skórne i mieszane. Kolorystycznie są zbliżone do odcienia skóry czasami jasnobrunatne, a czasem bardzo ciemne. Posiadają zróżnicowaną powierzchnię od gładkiej poprzez brodawkowatą, aż po zrazikową, bywają płaskie, wypukłe, guzkowate czasami szypułkowate i owłosione. Występują u większości ludzi, rzadko bywają złośliwe groźne bywają jedynie znamiona wypukłe, uszypułkowane i owłosione, a bardzo groźne są znamiona wrodzone i dysplastyczne.

Kiedy posiadamy znamię, które zaczyna powiększać swe rozmiary i zwiększać swoją grubość, a także zabarwienie ( przebarwienia, nieregularne zabarwienie, odbarwienie, zaczerwienienie) lub też występuje obrzęk, odczyn zapalny, krwawienie czy też świąd wówczas powinniśmy skontaktować się z lekarzem i sprawdzić czy nie doszło do rozwoju czerniaka złośliwego.

Wrodzona zmiana barwnikowa ma zazwyczaj spore rozmiary cechuje się również nierównomierną powierzchnią często pokrytą brodawkami, a także owłosioną, zmiany wrodzone często stają się złośliwe. Bywa, że tego rodzaju znamiona pokrywają znaczną część skóry np. tułów.

Znamię Suttona spotykana często u dzieci i młodzieży zwykle w okolicy tułowia, charakterystyczną cechą tego znamienia jest wytworzony wokół niego rąbek skóry pozbawionej barwnika, który w miarę rozwoju poszerza się. Po pewnym czasie obserwuje się spłaszczanie się znamienia aż do jego całkowitego zniknięcia, rąbek skóry przybiera prawidłowe zabarwienie bądź utrzymuje swoją dotychczasową formę.

Znamię Spitz objawia się najczęściej u młodzieży, dawniej nazywane było czerniakiem młodzieńczym. Pojawia się na twarzy sporadycznie na kończynach, ma postać czerwonego bądź sinego obszaru, na którego obrzeżach występują guzki tzw. satelity. Obraz histopatologiczny tej zmiany przypomina obraz czerniaka jednakże nie ma on charakteru zmiany złośliwej.

Zmiany dysplastyczne zazwyczaj są obecne u kilku przedstawicieli danej rodziny, często są liczne, zazwyczaj dużo większe od innych zmian o nieregularnych kształtach i zabarwieniu ( w obrębie jednego znamienia różne barwy). Niekiedy są płaskie, niekiedy wypukłe, a czasem płasko- wypukłe, nie odgraniczają się od środowiska. Można je znaleźć w obrębie całej skóry (także na głowie, w tym miejscu ulegają ciągłym podrażnieniom, przez co stają się niebezpieczne). Nieliczne zazwyczaj pojedyncze znamiona dysplastyczne obserwowane są u 5-8% ludzi białej rasy, zdiagnozowany został również zespół znamion dysplastycznych, tego rodzaju zmiana występuje zazwyczaj u członków rodziny. Znamiona dysplastyczne zlokalizowane są na skórze w obrębie całego ciała, również na skórze owłosionej głowy, w tym miejscu są one bardzo niebezpieczne, gdyż ulegają częstemu drażnieniu, jak również obserwacja ich sprawia duże trudności. Pojawiają się one w różnych okresach życia (od 6miesiąca życia do 30 roku życia i później). Zdarza się, że u niektórych osób zanikają samoistnie jednakże dużo częściej różnicują się w kierunku czerniaka, dlatego należy często je kontrolować, diagnozować ( co 3miesiące do 1 roku), a także chronić przed promieniami słonecznymi.

Piegi, ostudy

Można je określić jako małe plamy barwnikowe, które nie są jednakże znamionami, lecz wykazują pewne podobieństwo do tego rodzaju zmian (szczególnie do zmian soczewicowatych, a także znamion barwnikowych płaskich). Piegi mają wygląd drobnych, brunatnych plamek. Umiejscowione są one w miejscach szczególnie narażonych na promieniowanie słoneczne- twarz, dłonie, ramiona, przedramię. Często występują u osób z jasną karnacją i rudymi włosami. Na słońcu piegi ciemnieją i jest ich więcej. W przeciwieństwie do plam soczewicowatych charakteryzują się zwiększonym zagęszczeniem melanocytów, ilość melanocytów w piegach jest mniejsza niż w otaczającej skórze jednakże melanocyty są większe i mają dużo większą aktywność, a także posiadają większą liczbę wypustek dendrytycznych. Są to zmiany dziedziczne, występujące już wieku dziecięcym i utrzymujące się przez całe życie, a nasilające się wraz z wiekiem.

Ostudy mają postać nieregularnych plam, koloru żółtego lub ciemnobrunatnego, często występują na twarzy u kobiet.

Ostudy mogą być powodowane przez:

  • ciążą ( obserwuje się je w pierwszych miesiącach ciąży, a ustępują po porodzie);
  • zaburzeniami miesiączkowania;
  • stanami zapalnymi jajników;
  • zaburzeniami hormonalnymi związanymi z chorobami tarczycy, nadnerczy, przysadki mózgowej;
  • chorobami wątroby;
  • wyniszczeniem organizmu;
  • lekami (doustna antykoncepcja);

Tego rodzaju zmiany skórne często są wynikiem stosowania w słoneczny dzień kosmetyków zawierających w swym składzie środek światłouczulający.

Usuwanie znamion barwnikowych:

Na wstępnie należy ocenić dane znamię, do jego oceny służy dermatoskop. Nie bez znaczenia jest doświadczenie i wiedza lekarza. Najczęściej likwiduje się taką zmianę ze względów kosmetycznych oczywiście takie znamiona usuwa się chirurgicznie wtedy, gdy podejrzewa się zmianę nowotworową, po wycięciu zmianę poddaje się badaniom histopatologicznym.

Plamy soczewicowate leczy się w gabinecie kosmetycznym, zamrażając je płynnym azotem, w przypadku zmian złośliwych stosuje się chirurgiczne wycięcie zmiany wraz z fragmentem zdrowej skóry.

Nie wskazane jest pobieranie wycinków znamion, należy wyciąć je w całości w raz z marginesem skóry, pobranie wycinka może powodować, że zmiana stanie się złośliwa.

Znamiona typu Spitz powinny zostać usunięte chirurgicznie, przed okresem pokwitania, gdyby jednak zmiana wystąpiła powtórnie również należy ją wyciąć. Również znamiona dysplastyczne powinny zostać wycięte z niewielkim marginesem skóry.

Piegi usuwa się stosując preparaty działające miejscowo są to środki złuszczające, które zawierają rezorycynę, fenol bądź też środki odbarwiające zawierające perhydrol lub rtęć. Zabiegi te często powodują uczulenia, podrażnienia, a także różnego rodzaju odbarwienia.

W wypadku ostud najpierw należy wykluczyć schorzenia, które mogą je powodować, gdyby jednak były wynikiem choroby należy wówczas najpierw wyleczyć daną chorobę, jeżeli ostudy nie są powodowane schorzeniami wówczas można je usuwać tymi samymi metodami, co piegi.

Znamiona barwnikowe komórkowe likwidowane są także ze względów kosmetycznych. Najczęściej usuwane są one chirurgicznie w tych przypadkach nie usuwa się znamienia wraz z marginesem skóry. Po zabiegu materiał poddaje się badaniom histopatologicznym i ocenie lekarskiej. Ze znamion tego typu nie pobiera się wycinków, aby nie uległy one zezłośliwieniu na skutek drażnienia. Duże znamiona wrodzone należy usunąć przed okresem pokwitania, gdyż po okresie pokwitania występuje większe prawdopodobieństwo zezłośliwienia zmiany. Jeżeli zmiana jest olbrzymia czasem istnieje konieczność przeszczepu skóry.

Znamiona typu Spitz powinny zostać usunięte chirurgicznie, przed okresem pokwitania, gdy zmiana pojawi się ponownie należy ją również usunąć.

Zapobiegać piegom i ostudom, możemy unikając nasłoneczniania, a także stosując kremy z filtrem przeciwsłonecznym każdego dnia. Stosując te zabiegi zapobiegamy również nasilaniu się przebarwień.

Czerniak złośliwy (melanoma malignum) należy do grupy nowotworów złośliwych, umiejscawia się on w skórze, pojawia się najczęściej u osób w wieku średnim. Przerzutuje we wczesnym stadium. We wczesnym stadium jest wyleczalny.

Nowotwór ten spowodowany jest przemianą melanocytów, są to komórki barwnikowe, które produkują i magazynują melaninę. Komórki nowotworowe pojawia się również w miejscach, w których komórki barwnikowe występują np. jamie ustnej, odbytnicy, siatkówce oka. Wykazuje on niską podatnością na leczenie. Nowotwór ten jest bardzo złośliwy, gdyż przerzutuje już we wczesnym stadium choroby, a także cechuje się niską podatnością na leczenie.

Czerniak - czynniki ryzyka:

  • drażnienie zmiany;
  • urazy w okolicy zmiany;
  • długotrwała ekspozycja na słońce;
  • obciążenie rodzinne;

Czerniak złośliwy najczęściej atakuje ludzi w średnim wieku, rzadziej występuje u dzieci przed okresem pokwitania. W Europie choroba ta dotyka 10 osób na 100 000 mieszkańców, natomiast w Australii liczba zachorowań waha się w granicach 20- 30 osób na 100 000 mieszkańców. Czerniak złośliwy jest jednym z najczęściej występujących nowotworów, a jego częstość występowania u ludzi rasy białej rośnie z każdym rokiem o około 10%. Nowotwór ten jest wyjątkowo śmiertelny. Naukowcy twierdzą, że czerniak nie jest uwarunkowany genetycznie, lecz czasami odnotowuje się przypadki jego występowania wśród członków jednej rodziny.

Podsumowując czerniak złośliwy najczęściej dotyka osób

  • z obciążeniem rodzinnym;
  • z wrodzonymi znamionami barwnikowymi szczególnie rozległymi;
  • posiadających dużą liczbę znamion;
  • posiadających znamiona dysplastyczne;
  • posiadających jasną karnację poddających się częstemu nasłonecznianiu;
  • u których wcześniej stwierdzono czerniak;

Rozwój czerniaka:

Na wstępie obserwujemy znamię barwnikowe o charakterze wrodzonym, pojawiające się najczęściej w okolicy tułowia często jest ono owłosione i guzkowate. W obrębie takich zmian często dochodzi do rozwoju czerniaka (10-20 % przypadków). Profilaktycznie takie zmiany powinny zostać usunięte przed okresem pokwitania, usunięte chirurgicznie mogę zostać niewielkie znamiona wrodzone, w wypadku dużych znamion przeprowadza się skomplikowane zabiegi chirurgiczne połączone z przeszczepami skóry.

Czerniaki najczęściej rozwijają się ze:

  • znamion płaskich;
  • złośliwych plam soczewicowatych;
  • rzadziej ze znamion błękitnych;

Znamiona barwnikowe dysplastyczne określane jako zespół znamion dysplastycznych występują dość licznie i są znacznie większe od innego rodzaju znamion cechują się nieregularnym kształtem, a także niejednolitym zabarwieniem. Powierzchnia tego rodzaju znamion jest nierównomierna. Znamiona barwnikowe dysplastyczne zlokalizowane są w obrębie całego ciała, jednakże najniebezpieczniejsze występują na skórze odsłoniętej i skórze owłosionej głowy. Ludzie, u których występują tego rodzaju znamiona powinni unikać przebywania na słońcu i przebywać pod stałą kontrolą dermatologa. Jeżeli z jakiś powodów znamię wzbudza obawy, to powinno ono zostać usunięte chirurgicznie.

W przypadku płaskich znamion niebezpieczne są zmiany silnie wybarwione, o czarnym (prawie czarnym) zabarwieniu, płaskie lub lekko wypukłe, nie posiadające na swej powierzchni włosów (rzadko zmiany owłosione ulegają złośliwieniu).

Również skóra niezmieniona może zostać dotknięta czerniakiem, gdyż zawiera ona wiele rozproszonych melanocytów, które produkują ziarna melaniny powodujące zabarwienie skóry.

Klasyfikacja czerniaków:

  • czerniak wywodzący się z plam soczewicowatych jest to zmiana wyjątkowo łagodna występująca u osób starszych;
  • czerniak pochodzący z plam soczewicowatych ulokowanych na kończynach występuje na paznokciach (również pod płytką paznokciową), rośnie w wolnym tempie (ok. 3 lata);
  • czerniak rozwijający się powierzchownie rośnie wolno ( do kilku lat), występuje u osób w wieku średnim;
  • czerniak guzkowy szybko się różnicuje (od kilku miesięcy do 2 lat), posiada owrzodzenia;
  • postać bezbarwnikowa posiada niewielką ilość barwnika, czyli zbudowany jest z komórek słabo zróżnicowanych. Ale o zwiększonej złośliwości. Złe rokowanie.

Stopień złośliwości ocenia się według skali Clarka (skala od I - V), stopień pierwszy ma postać najłagodniejszą (zmiana dotyczy naskórka). Ocenia się rodzaj nowotworu i głębokość naciekania.

Czerniak należy do nowotworów, które przerzutują. Komórki nowotworowe do innych narządów dostają się drogą naczyń krwionośnych, a także naczyniami chłonnymi. Przerzuty mogą być miejscowe, bądź odległe.

Do przerzutów miejscowych zalicza się przerzuty:

  • satelitarne zlokalizowane w otoczeniu guza;
  • tranzytowe zlokalizowane w miejscu przebiegu naczyń chłonnych;
  • przerzuty do węzłów chłonnych znajdujących się w pobliżu guza;

Przerzuty odległe dotyczą: płuc, wątroby, kości, mózgu. Nawet już początkowe przerzuty mogą dotyczyć narządów wewnętrznych, dlatego też tak ważnym jest problem wczesnego rozpoznania choroby.

Czerniak jest nowotworem szybko postępującym o charakterze przewlekłym. Największa liczba przerzutów pojawia się najczęściej w końcowym okresie pierwszego roku choroby bądź w drugim roku od rozpoznania choroby, również rozpoznano przerzuty późne występujące w ciągu 5- 10 lat od czasu zdiagnozowania nowotworu. Zdarzyły się również przypadki samoistnego zaniku potwierdzonych przerzutów.

W przypadku tego nowotworu priorytetową sprawą staje się profilaktyka, a także wczesne rozpoznanie choroby.

Wczesne rozpoznanie czerniaka i wycięcie chirurgiczne dobrze rokuje (90-100% przypadków wyleczenia), jednakże należy pamiętać o tym, że w przypadku tego nowotworu często dochodzi do wznowy choroby i przerzutowania, dlatego należy kontrolować stan swego zdrowia i regularnie odwiedzać gabinet lekarza.

Dobre rokowanie dotyczy czerniaków wywodzących się z plam soczewicowatych, a także czerniaków powierzchownie szerzących się. Źle rokują znamiona guzkowe, bezbarwnikowe, a także te, które rozwinęły się w czasie ciąży i połogu.

Niepokój u osób posiadających znamiona powinny wzbudzić następujące objawy:

  • zwiększenie się rozmiarów znamienia;
  • zmiana kształtu;
  • zmiana granic znamienia;
  • zmiana zabarwienia;
  • świąd;
  • pieczenie w obrębie zmiany;
  • pojawienie się nowego ogniska barwnikowego na obszarze dotąd niezmienionej skóry cechującego się występowaniem w jego obrębie komórek dysplastycznych, a także asymetrią, nieregularnym kształtem, nieostrymi granicami, nieregularnym zabarwieniem, nadżerką.

Każda zmiana skórna dotycząca znamienia barwnikowego powinna zostać skonsultowana z lekarzem specjalistą. Zmiana może być oceniona przy pomocy diaskopu, jednakże ostateczną informacje o charakterze zmiany daje badanie histopatologiczne. Ze zmian barwnikowych nie należy pobierać wycinków ze względu na to, że biopsja może podrażnić znamię i doprowadzić do przemiany łagodnej zmiany nowotworowej w złośliwy nowotwór. Lekarz podejmuje decyzję o rodzaju badania, jakie należy przeprowadzić. Każdą usuniętą zmianę należy poddać badaniu histopatologicznemu, które ma na celu zidentyfikowanie rodzaju komórek występujących w obrębie znamienia. Niekiedy ocenę histopatologiczną wykonuje się śródoperacyjnie wyniki badania pomagają ustalić, z jakim marginesem skóry należy usunąć zmianę. Znamion barwnikowych nie należy poddawać zabiegom krioterapii, a także nie wolno stosować do ich leczenia lasera ze względu na to, że po takich zabiegach nie można przeprowadzić badania histopatologicznego usuniętej zmiany.

Podjęto próby leczenia immunologicznego i genowego czerniaków, może ten sposób leczenia okaże się skuteczniejszy niż dotychczas stosowane metody. Terapia genowa mogłaby pomóc zlikwidować to schorzenie zanim pojawią się jakiekolwiek objawy tej choroby.

Usunięcie całego znamienia wraz z fragmentem okalającej skóry nie prowadzi do przemiany nowotworowej, a także do powstania przerzutów. Jeżeli po chirurgicznym usunięciu znamienia u chorego dochodzi do powstania przerzutów, to oznacza to, że usunięta zmiana była czerniakiem, którego komórki przeniknęły do naczyń limfatycznych, a także do krwiobiegu jeszcze przed zabiegiem. Leczenie chirurgiczne czerniaków polega na usunięciu chirurgicznym całej zmiany wraz z marginesem skóry, a także w koniecznych przypadkach na usunięciu okolicznych węzłów chłonnych. W przypadku zaawansowanych zmian nowotworowych, którym towarzyszą przerzuty do leczenia włącza się cytostatyki. Po wyleczeniu pacjenci są nadal obserwowani przez ok. 10 lat.