Reanimacja: ogół czynności ratowniczych, których efektem jest przywrócenie funkcji trzech życiowo ważnych układów: oddechowego, krążenia i nerwowego.

Resuscytacja:ogół czynności ratowniczych, których efektem jest przywrócenie funkcji układu oddechowego i układu krążenia lub jedynie funkcji układu krążenia

Śmierć kliniczna: ogół odwracalnych zmian zachodzących w organizmie w wyniku nagłego zatrzymania krążenia (NZK) i oddychania z utratą przytomności, które w przypadku nie udzielenia pomocy mogą prowadzić do śmierci biologicznej.

Ośrodkowy system nerwowy (OUN) jest układem najbardziej wrażliwym na niedotlenienie. Jeśli niedotlenienie trwa 3-5 min. w warunkach normotermii nieodwracalnie zanika wówczas czynność kory mózgowej. Wykazano, że hipotermia (tj. temperatura ciała poniżej 35oC) może zmniejszyć destruktywny wpływ niedotlenienia na komórki nerwowe i tym samym wydłużyć czas ich działania w warunkach beztlenowych.

Objawy śmierci klinicznej:

  • brak świadomości
  • zatrzymanie akcji serca
  • zatrzymanie oddychania
  • brak reakcji źrenic na światło, źrenice sztywne, poszerzone
  • blade, sine zabarwienie skóry
  • obniżone lub brak napięcia mięśniowego

Pomiar tętna

W czasie udzielania pierwszej pomocy nie ma konieczności oceny tętna. Obecność akcji serca można potwierdzić stwierdzając inne, łatwiejsze do oceny oznaki zachowanego krążenia takie jak poruszanie się, kaszel czy oddychanie. Natomiast w celu oceny szybkości akcji serca najczęściej dokonuje się oceny tętna na tętnicy szyjnej, promieniowej bądź udowej. Czynność tę wykonujemy przykładając opuszki palców (nie kciuka!!!) w miejscu przebiegu badanej tętnicy. Na podstawie częstotliwości tętna możemy stwierdzić:

  • tachykardię- gdy akcja serca jest miarowa i szybsza niż 120/min
  • bradykardię- gdy akcja serca jest miarowa i wolniejsza niż 60/min.

Akcja reanimacyjna

Kolejność czynności reanimacyjnych wyznacza algorytm ABC. Kolejne litery odnoszą się do kolejno wykonywanych zabiegów:

A (ang. airways) - oznacza sprawdzenie i utrzymanie drożności dróg oddechowych

B (ang. breathing) - oznacza ocenę obecności oddechu i jego zapewnienie przez sztuczną

wentylację

C (ang. circulation) - oznacza ocenę obecności akcji serca i jej zapewnienie przez masaż

pośredni

D (ang. drugs) - oznacza zastosowanie leczenia środkami farmakologicznymi

Śmierć i umieranie

Śmierć jest zespołem objawów, które decydują o przejściu ze stanu życia w martwotę.

Umieranie jest procesem zdysocjowanym co oznacza, że nie następuje ono od razu a śmierć jest poprzedzona przez cały szereg zmian zachodzących w organizmie, które składają się na proces umierania. Początkowo dochodzi do postępującej utraty funkcji życiowych: tj. oddychania, krążenia i świadomości. Jest to okres zaniku czynności. Gdy funkcje te zanikną osoba umierająca wchodzi w okres śmierci klinicznej. Jeśli warunki fizjologiczne są sprzyjające i pomoc udzielona jest szybko w czasie 3-5 min. wtedy zmiany te mogą zostać odwrócone. O tym, w jakiej kolejności dochodzi do umierania poszczególnych tkanek i układów decyduje ich zapotrzebowanie na tlen. Najszybciej umierają tkanki wysoko wyspecjalizowane, które ze względu na zachodzące w nich liczne przemiany metaboliczne, do prawidłowego funkcjonowania potrzebują stałego dopływu tlenu.

Rys. Proces umierania

Ze względu na poziom zapotrzebowanie na tlen tkanki i narządy wykazują:

  • niski metabolizm tlenowy (niskie minutowe zużycie tlenu); do tej grupy zaliczamy: tkankę kostną, chrzęstną, rogówkę, powięzi i skórę.
  • wysoki metabolizm tlenowy ( wysokie minutowe zużycie tlenu); do tej grupy zaliczamy: OUN, wątrobę, nerki, serce.

Z tego właśnie względu tkanki różnią się stopniem tolerancji czasu braku dostawy tlenu. Im mniejszy metabolizm tlenowy tym większa odporność na brak perfuzji. Dla wątroby i nerek okres ten wynosi ok. 1 h, dla serca ok. 45 min. dla rdzenia przedłużonego i jego ośrodków ok. 20-30 min.

W zależności od tego na jakim etapie umierania zostanie rozpoczęta akcja resuscytacyjna jej efekty będą się różnić:

  • całkowity efekt reanimacji, w którym uzyskamy powrót świadomości jest możliwy do osiągnięcia, jeśli pomoc zostanie udzielona przed upływem 2 minut od wystąpienia objawów;
  • stan resuscytacji wyższego stopnia, w którym uda się przywrócić samodzielny oddech i akcję serca, prawidłowe funkcjonowanie narządów wewnętrznych oraz zostaną zachowane pewne prawidłowe odruchy, natomiast ze względu na śmierć kory mózgowej nie uda przywrócić się świadomości, jest możliwy do osiągnięcia jeśli pomoc zostanie udzielona w 6-7 minucie trwania objawów. Jest to tzw. stan odkorowania.
  • stan resuscytacji niskiego stopnia, w którym uda się przywrócić jedynie wydolne krążenie, a ze względu na uszkodzenie pnia mózgu i kory mózgowej brak będzie samodzielnego oddechu i przytomności, oraz nie będą zachowane podstawowe odruchy (połykanie, kaszel), jest możliwy do osiągnięcia jeśli pomoc zostanie udzielona w 20- 30 minucie trwania objawów. Jest to tzw. stan odmóżdżenia, wymagający ciągłego stosowania respiratora i szerokiej farmakoterapii. Odłączenie od aparatury podtrzymującej życie jest równoznaczne ze śmiercią.

Właśnie ze względu na ryzyko nieskuteczności działań resuscytacyjnych na późniejszych etapach umierania, zabiegi resuscytacyjne u ludzi umierających podejmuje się jedynie w okresie zaniku czynności i śmierci klinicznej.

Akcję resuscytacyjną przeprowadza się w celu:

  • zatrzymania toczącego się procesu umierania
  • cofnięcia zmian, które nastąpiły w przebiegu procesu umierania
  • tymczasowego zastąpienia funkcji życiowo ważnych układów
  • przywrócenia samodzielnej i spontanicznej funkcji życiowo ważnych układów
  • umożliwienia ponownego odzyskania świadomości.

Dla funkcjonowania organizmu konieczna jest prawidłowa funkcja trzech głównych życiowo ważnych układów: oddechowego, krążenia i nerwowego. Wypadnięcie funkcji jednego z nich jest stanem bezpośredniego zagrożenia życia i może prowadzić do śmierci. Z tego względu wyróżniamy trzy podstawowe mechanizmy śmierci, których pierwotną przyczyną jest odpowiednio:

  • zatrzymanie oddechu - wydarzeniem rozpoczynającym proces umierania jest bezdech, w drugiej kolejności, po około 6-8 minutach, dochodzi do zatrzymanie krążenia, następnie po kilkudziesięciu sekundach od zatrzymania krążenia dochodzi od utraty funkcji OUN; rokowanie w przypadku natychmiastowego udzielenia pomocy jest dobre.
  • zatrzymanie krążenia - wydarzeniem rozpoczynającym proces umierania jest NZK, w drugiej kolejności, po kilkudziesięciu sekundach dochodzi do całkowitej utraty funkcji OUN w tym również do zatrzymania oddechu; rokowanie w przypadku natychmiastowego udzielenia pomocy jest niepewne
  • utrata funkcji OUN- wydarzeniem rozpoczynającym proces umierania jest wypadnięcie funkcji OUN, które pociąga za sobą błyskawiczne zatrzymanie krążenia i oddechu; rokowanie w przypadku natychmiastowego udzielenia pomocy jest złe- praktyczny brak efektu reanimacji.

Na skuteczność akcji resuscytacyjnej mają wpływ:

  • potencjalna możliwość podjęcia funkcji życiowych przez organizm: odnosi się do konstytucji zdrowotnej pacjenta sprzed zdarzenia bezpośredniego zagrożenia życia, określającej potencjalną możliwość kontynuacji życia sprzed wypadku;
  • warunki fizjologiczne: odnoszą się do podatności serca i układu oddychania na stymulację, oraz do ryzyka wystąpienia zatorowości naczyń mózgowych, płucnych i sercowych, która uniemożliwia skuteczne przeprowadzenie sztucznej wentylacji i masażu serca.
  • czas jaki upłynął do czasu podjęcia działań resuscytacyjnych;
  • umiejętności ratownika: odnoszą się do prawidłowego przeprowadzania akcji resuscytacyjnej, właściwego sposobu masażu serca, odpowiedniego zabezpieczenia drożności dróg oddechowych i tamowania krwotoków oraz zapobiegania wstrząsowi.

Zator: obecność materiału zatorowego w świetle naczynia, które zamyka jego światło uniemożliwiając prawidłowy przepływ krwi. Przyczyną zatoru mogą być m.in.: zakrzepy (oderwane skrzepliny, które powstają wewnątrz naczyń lub jam serca w wyniku patologicznie zachodzącego procesu wykrzepiania), bakterie oraz materiał tłuszczowy.

Przedłużanie się akcji resuscytacyjnej jest złym czynnikiem rokowniczym i wiąże się najczęściej z zaistnieniem poważnych zmian sercu, które dotyczyć mogą samego mięśnia sercowego, układu przewodzącego oraz naczyń wieńcowych. Z drugiej strony przedłużający się masaż serca sam w sobie może przyczynić się do powstania obrażeń w sercu takich jak np.:

  • przerwanie ciągłości włókien mięśniowych
  • wynaczynienie krwi do mięśnia sercowego
  • zerwanie nici ścięgnistej
  • pęknięcie mięśnia brodawkowatego

Wraz z wydłużaniem się czasu masażu wzrasta ryzyko wystąpienia tych obrażeń, które mogą sprawić, że serce nie będzie zdolne do podjęcia efektywnej pracy.

Śmierć biologiczna: zespół objawów świadczących o nieodwracalnym zatrzymaniu przemian metabolicznych we wszystkich komórkach organizmu, świadczące o uogólnionej martwocie.

Wyróżnia się:

  • śmierć z przyczyn naturalnych: kiedy przyczyną zgonu jest starość lub zmiany chorobowe takie jak zawał mięśnia sercowego, udar mózgu
  • śmierć gwałtowną inaczej nienaturalną: kiedy przyczyna zgonu jest działanie czynników zewnętrznych np.: urazów mechanicznych, trucizn.

Agonia: okres poprzedzający śmierć; kilkugodzinny lub kilkudniowy czas, w którym postępuje upośledzenie funkcji układu krążenia, oddychania, oraz OUN, objawiające się zamroczeniem, osłabieniem odruchów i obniżeniem percepcji.

Znamiona śmierci biologicznej:

  • blade zabarwienie powłok
  • stężenie pośmiertne (sztywność pośmiertna)
  • plamy opadowe
  • obniżenie temperatury ciała
  • zmętnienie rogówki
  • wysychanie powłok
  • gnicie powłok
  • przemiana tłuszczowo- woskowa są to tzw. późne znamiona śmierci pojawiające się 
  • strupieszenie najpóźniej

Przyczynę śmierci można ustalić na podstawie sekcji zwłok, która wykonywana jest w przypadku niejasnych okoliczności zgonu dla celów naukowo-poznawczych (można od niej odstąpić na życzenie rodziny), oraz w każdym przypadku podejrzenia śmierci zbrodniczej.

Śmierć mózgowa/ mózgu/ pnia mózgu: stan równoznaczny ze śmiercią osobniczą, w którym nieodwracalnemu uszkodzeniu uległ pień mózgu i brak jest chwytnego działania OUN, objawiający się brakiem reakcji na bodźce, brakiem samoistnego lub będącego reakcją na bodźce ruchu mięśni, brakiem samodzielnego oddychania oraz brakiem odruchów głębokich i pochodzących z pnia mózgu, a w którym często oddech podtrzymywany jest przez respirator natomiast układ krążenia nadal pełni swoją funkcję zaopatrując narządy w krew. Po odłączeniu od respiratora dalsze życie jest niemożliwe, a osoba w takim stanie uznawana jest za zmarłą i kwalifikowana jako dawca organów.

Do orzekania śmierci mózgowej powoływana jest komisja, w skład której wchodzą: lekarz anestezjolog, neurolog bądź neurochirurg i lekarz sądowy. Rozpoznanie śmierci mózgowej opiera się na regulowanej prawnie procedurze, na którą składa się:

  • Stwierdzenie, że:
    • chory znajduje się w stanie śpiączki,
    • stosowana jest sztuczna wentylacja,
    • przyczyna śpiączki jest rozpoznana,
    • istnieją uszkodzenia struktury mózgu,
    • uszkodzenia mózgu są nieodwracalne;
  • Wykluczenie
    • zatrucia i działania leków (np. narkotyków, środków nasennych),
    • stanu hipotermii wywołanej działaniem czynników zewnętrznych,
    • występowania zaburzeń metabolicznych i endokrynologicznych,
    • występowania drgawek i prężeń
    • że pacjentem jest dziecko do 7 dnia życia
  • Stwierdzenie braku odruchów z pnia mózgu i bezdechu po wykonaniu w/w czynności, przeprowadzane dwukrotnie w odstępie trzech godzin. Stwierdza się brak:
    • reaktywności źrenic na światło
    • odruchu rogówkowego
    • reakcji gałek ocznych w próbie kalorycznej
    • reakcji ruchowych na stosowane bodźce bólowe
    • odruchu kaszlu i odruchu wymiotnego
    • odruchów oczno-mózgowych
    • samodzielnego oddychania (bezdech)

Utrata przytomności: stan braku reakcji na bodźce zewnętrzne, w którym reakcja na bodźce wewnętrzne może być zachowana, osłabiona lub nie występować wcale. W zależności od stopnia upośledzenia odpowiedzi na bodźce wyróżniamy:

      • utratę przytomności, w której zachowane są odruchy obronne,
      • utratę przytomności, w której zniesione są odruchy obronne,
      • utratę przytomności, której towarzyszą zaburzenia oddychania.

 

Rys. Kliniczny podział stanów utraty przytomności

Przymglenie świadomości: stan spowolnienia czynności psychicznych, w którym percepcja bodźców jest osłabiona, występuje opóźnienie lub brak odpowiedzi na zadawane pytania, chory traci orientację co do czasu, miejsca i ludzi go otaczających.

Omdlenie (łac. syncope): stan nagłej, krótkotrwałej, samoczynnie ustępującej utraty przytomności, będący objawem chwilowego niedotlenienia mózgu, wynikającego z zaburzeń regulacji układu krążenia występujących na skutek działania czynników takich jak:

  • stres i emocje (przewlekłe zakażenie, silny ból, duży wysiłek, widok krwi)
  • stany chorobowe (niedożywienie, anemia, kolka wątrobowa i nerkowa)
  • stany przeciążenia organizmu (ciąża, nadmierne zmęczenie, okres dojrzewania)
  • niedobór tlenu w powietrzu wdychanym.

Omdlenie często poprzedzone jest objawami prodromalnymi, do których zaliczamy:

  • przyspieszenie oddechu i głębokie westchnięcia
  • zblednięcie
  • wystąpienie potów lub/i ślinotoku
  • zawroty głowy i uczucie oszołomienia
  • zaburzenia widzenia
  • spadek napięcia mięśniowego
  • odbijania

Do objawów omdlenia zaliczamy:

  • spadek napięcia mięśniowego
  • chwilowy brak odruchów i reakcji na bodźce
  • zwolnienie i spłycenie oddechu
  • zwolnienie akcji serca nawet do 30/min.
  • obniżenie ciśnienia tętniczego krwi średnio do około 80/40 mmHg
  • bladość powłok gł. twarzy
  • nieprawidłowa reakcja źrenic na światło
  • czasem mimowolne oddanie moczu, ruchy drgawkopodobne

Patogeneza: za przyczynę omdleń uznaje się zaburzenia w regulacji szerokości światła naczyń krwionośnych. W wyniku poszerzenia naczyń zaopatrujących mięśnie i narządy wewnętrzne, dochodzi do redystrybucji o krwi w te rejony ciała, czemu nie towarzyszy kompensacyjne przyspieszenie akcji serca, a często ulega ona dodatkowemu zwolnieniu. Mózg nie jest wówczas odpowiednio ukrwiony, co powoduje utratę przytomności. Zaburzenia te wynikają najczęściej z niewydolności współczulnej części układu autonomicznego, której towarzyszy nadmierna aktywność przywspółczulna nerwu błędnego.

Pierwsza pomoc w omdleniach:

  • jeśli jest nie przytomny ocenić obecność oddechu i krążenia i jeśli ich brak podjąć akcję reanimacyjną;
  • gdy oddech i krążenie są obecne, ułożyć chorego na wznak odchylić głowę do tyłu i w bok unieść nogi do góry;
  • chory nadal nie odzyskuje przytomności, a obecny jest oddech i akcja serca, ułożyć go w pozycji bocznej ustalonej i udać się po pomoc:
  • jeśli chory jest przytomny i siedzi wykonać kilka głębokich skłonów, kładąc jedną rękę na przeponie chorego a druga umieszczając na karku;
  • obejrzeć dokładnie chorego i sprawdzić czy nie ma krwotoku;
  • rozluźnić odzież, zapewnić dopływ świeżego powietrza i spokój;
  • po odzyskaniu przytomności unikać gwałtownej pionizacji.

Śpiączka (łac. coma): stan bezpośredniego zagrożenia życia charakteryzujący się zupełnym brakiem reakcji na bodźce oraz całkowitym zniesieniem odruchów. Może być objawem chorób:

  • chirurgicznych np.: urazy czaszkowo-mózgowe, wylew krwi do mózgu, guzy mózgu
  • metabolicznych np.: zatrucia, hipoglikemia, stan septyczny, mocznica, marskość wątroby, skrajne wyniszczenie.

Dla prawidłowej oceny urazów głowy kluczowe znaczenia ma sprawdzenie czy z nosa i uszu nie wycieka krwista lub surowicza wydzielina. Obecność takiego wycieku może sugerować obecność złamania podstawy czaszki.

Śpiączka cukrzycowa : śpiączka będąca powikłaniem źle leczonej cukrzycy, obawiająca się podwyższonym poziomem cukru we krwi i wystąpieniem kwasicy ketonowej. Do objawów towarzyszących lub poprzedzających wystąpienie śpiączki cukrzycowej zaliczamy:

  • wzmożone pragnienie i uczucie suchości w jamie ustnej
  • wielomocz
  • ogólne osłabienie
  • zapach acetonu w wydychanym powietrzu
  • objawy odwodnienia w postaci obniżonej sprężystości skóry i napięcia gałek ocznych
  • objawy kwasicy: przyspieszony oddech zwany oddechem Kussmaula, tzw. "oddech gonionego psa", obniżenie napięcia mięśniowego, osłabienie odruchów, bóle brzucha, którym mogą towarzyszyć wymioty

Pierwsza pomoc w śpiączce cukrzycowej:

  • pacjenta nieprzytomnego ułożyć w pozycji bocznej ustalonej i jak najszybciej przetransportować do szpitala

Napad epileptyczny (padaczkowy): napad drgawek, będący objawem epilepsji (padaczki), charakteryzujący się nagłym wystąpieniem zaburzeń świadomości oraz często współistniejących zaburzeń ruchowych, czuciowych i psychicznych.

Epilepsja (padaczka): choroba, na którą składa się zespół objawów klinicznych, pod postacią nawracających napadów padaczkowych, wynikających z zaburzeń funkcji mózgu, które polegają na nagłych, niekontrolowanych wyładowaniach w obrębie grup neuronów tworzących ognisko padaczkorodne. W zależności od umiejscowienia, siły oraz obszaru patologicznych wyładowań neuronalnych napady padaczkowe mogą przybierać różnorodne formy. Często poza przemijającymi napadami, w przebiegu epilepsji obserwuje się stale utrzymujące się objawy uszkodzenia funkcji mózgu.

Stan epileptyczny (padaczkowy): stan ciągłej aktywności drgawkowej trwającej ponad 30 min. lub występowanie kolejno po sobie dwóch napadów padaczkowych między którymi nie doszło do całkowitego ustąpienia zaburzeń.

Stan padaczkowy: ciągła aktywność drgawkowa, trwająca dłużej niż 30 minut, lub co najmniej dwa napady, pomiędzy którymi nie nastąpiła pełna normalizacja zaburzeń.

Kliniczny podział padaczek:

  • objawowe : o ustalonej przyczynie
  • idiopatyczne: o nieznanej przyczynie (70%)

Czynniki mogące wyzwolić napad padaczkowy:

  • gwałtowne doznania zmysłowe i czuciowe
  • nadużywanie alkoholu
  • brak snu
  • pewne leki
  • gorączka

Patogeneza: istnieje wiele czynników mogących prowadzić do powstania padaczki, ich cechą wspólną jest to, że wszystkie powodują powstanie w mózgu ogniska padaczkorodnego, będącego źródłem patologicznych wyładowań. Najczęściej nie udaje ustalić się przyczyny powstania takiego ogniska a wśród znanych przyczyn wyróżnia się:

  • urazy mózgowo-czaszkowe i ich powikłania: blizny, torbiele, krwiaki
  • guzy mózgu
  • zapalenie opon mózgowo rdzeniowych i ropnie mózgu
  • przebyte w okresie płodowym infekcje np. kiła, różyczka
  • przebyte w okresie płodowym urazy i niedotlenienie
  • uraz i niedotlenienie okołoporodowe
  • stwardnienie rozsiane

Objawy pojawiają się w różnym czasie od momentu zadziałania czynnika uszkadzającego np. nawet kilka lat po urazie głowy.

Pierwsza pomoc w napadzie padaczkowym:

  • zabezpieczenie chorego przed upadkiem i dodatkowymi urazami
  • utrzymanie drożności dróg oddechowych ( odgięcie głowy do tyłu)
  • nie ograniczać ruchów drgawkowych chorego
  • nie wkładać żadnych przedmiotów do ust
  • po ustaniu napadu ułożyć chorego nieprzytomnego w pozycji bocznej ustalonej i obserwować obecność oddechu i akcji serca

Postępowanie w chorym nieprzytomnym:

  • Ocena oddychania i drożności dróg oddechowych: Gdy stwierdzamy brak oddychania (bezdech), jest to wskazaniem do zastosowania sztucznej wentylacji. Jeśli oddech jest charczący, wówczas podejrzewać należy częściową niedrożność dróg oddechowych wywołaną np.: zapadaniem się języka (jego nasada zbliża się do tylnej ściany gardła uniemożliwiając dopływ powietrza do położonych poniżej dróg oddechowych). W celu udrożnienia dróg oddechowych należy ułożyć chorego na wznak samemu uklęknąć tak by głowa chorego znalazła się między naszymi kolanami. Następie jedną ręką przytrzymując żuchwę, a druga umieszczając na czole chorego odgiąć jego głowę ku tyłowi. Taka pozycja uniemożliwia zapadanie się nasady języka. Inną przyczyną niedrożności może być obecność ciała obcego w jamie ustnej np.: protezy zębowej, wymiocin, dużej ilości śliny. Rozchylając usta, przy pomocy palca wskazującego wymiatamy widoczne ciała obce. Gdy ciało obce tkwi poniżej strun głosowych wówczas konieczne jest natychmiastowe wezwanie karetki. Stwierdzenie hipowentylacji (częstości oddechów poniżej 10/ min.) również może wymagać wspomożenia oddechu pacjenta.

Pacjentów nieprzytomnych z zachowanym oddechem i akcją serca układamy w pozycji bocznej ustalonej, dzięki której:

    • zapobiegamy niedrożności dróg oddechowych
    • umożliwiamy swobodny odpływ wydzielin z jamy ustnej na zewnątrz
    • zapewniamy pacjentowi stabilne ułożenie
    • zmniejszamy niebezpieczeństwo ucisku na ważne sploty nerwowe

Ułożenie pacjenta zmieniamy przekładając go na drugi bok po upływie ok. 40 min.

  • Ocena krążenia: Parametrami określającymi wydolność układu krążenia są zabarwienie powłok skórnych, wartości ciśnienia tętniczego krwi (RR) i tętna. W sytuacji gdy tętno ulega przyspieszeniu, staje się słabo napięte (nitkowate), ciśnienie tętnicze się obniża, a skóra jest zimna i pokryta kroplami potu wówczas podejrzewać możemy wstrząs, którego przyczyną może być np. krwotok wewnętrzny. Pomoc w takiej sytuacji polega na natychmiastowym wezwaniu pomocy medycznej a w czasie oczekiwania na ich przybycie chorego należy ułożyć płasko z uniesionymi kończynami. Znaczne obniżenie ciśnienia do wartości ok. 70-80 mmHg może być spowodowane środkami farmakologicznymi. Natomiast przy wysokich wartościach ciśnienia, którym towarzyszą dodatkowe objawy zanurzeń świadomości, można podejrzewać wylew krwi do mózgu.
  • Ocena funkcji nerwowych: W tym celu posługujemy się najczęściej, poza oceną stanu świadomości, badaniem odruchów nerwowych. Do tego celu można wykorzystać ocenę obecności:
  • odruchu rzęskowego: badając go potrącamy rzęsy obu powiek; fizjologicznie powoduje to zamkniecie oczu lub mocniejsze zaciśnięcie powiek jeśli oczy są już zamknięte. Brak tego odruchu świadczy obserwuje się w stanach głębokiej nieprzytomności.
  • reakcji na ból: uciskać pięścią mostek lub uciskając placami gałąź żuchwy w okolicy stawu skroniowo-żuchwowego, obserwujemy występnie reakcji obronnej i/lub grymasu twarzy.
  • odruchu z tylnej ściany gardła: drażnimy przy pomocy szpatułki okolicę podniebienia miękkiego i nasady języka, jeśli nie wystąpi reakcja w postaci skurczu mięśni podniebiennych oznacza to, że pacjent pozbawiony jest ważnych reakcji obronnych; należy ułożyć go w pozycji bocznej ustalonej.

Choremu nieprzytomnemu należy zabezpieczyć również komfort cieplny np. przykryć, zdjąć mokre ubrania. Nie należy stosować rozgrzewających tylko miejscowo grzałek i termoforów ani też nacierać środkami alkoholowymi. Przez rozszerzenie naczyń takie zabiegi mogą prowadzić do dodatkowej utraty ciepła.

W celu pełnej oceny sytuacji należy również zebrać dokładny wywiad od świadków zdarzenia: zapytać o to czy chory zażywał jakieś środki farmakologiczne, czy na coś choruje, jak doszło do utraty przytomności. Jeśli ustalimy, że zażył jakieś substancje chemiczne, wówczas należy zabezpieczyć wymiociny w celu ich późniejszego zbadania.

Złamanie:pourazowe zniszczenie prawidłowej struktury kości, związane z przerwaniem jej ciągłości, do którego dochodzi na skutek działania siły przekraczającej wytrzymałość kości zdrowej lub też wcześniej zmienionej patologicznie (np. przez rozrost nowotworowy).

Podział złamań:

  • złamania otwarte: odłamy kostne naruszają ciągłość tkanek miękkich i skóry powodując powstanie rany
  • złamania zamknięte: odłamy kostne nie naruszają ciągłości tkanek miękkich i skóry
  • złamania śródstawowe: złamanie obejmuje staw, przebieg szpary złamania może być poprzeczny, skośny, spiralny lub zawierać drobne odłamy kostne.

U dzieci zwykle nie dochodzi do przerwania okostnej a złamania opisywane są jako złamania podokostnowe o typie "zielonej gałązki".

Złamanie zmęczeniowe: złamanie dotyczące najczęściej kości długich kończyn dolnych, związane z powtarzającym się w czasie działaniem sił, systematycznie obniżających wytrzymałość kości"; lokalizują się w przy nasadach kości w miejscu chrząstki wzrostowej kości; dotyczyć mogą tancerzy, wojskowych, sportowców. Zniszczenie płytki wzrostowej u dziecka może prowadzić do niedorozwoju kości i skrócenia kończyny.

Objawy złamania:

  • ból w momencie złamania, nasilający się przy ruchach i ucisku;
  • ograniczenie lub całkowita utrata funkcji kończyny;
  • zniekształcenie obrysów kończyny i obrzęk w miejscu złamania;
  • obecność ruchów patologicznych wynikających z przemieszczania się odłamów kostnych względem siebie, czemu może towarzyszyć tarcie odłamów;
  • podbiegnięcia krwawe w tkankach miękkich, okostnej, stawach.

W zależności od tego czy złamanie obejmuje pełen przekrój kości czy tylko jego część mamy do czynienia odpowiednie z pęknięciem lub nadłamaniem. Jeśli dojdzie do wzajemnego przesunięcia się odłamów kostnych mówimy o złamaniu z przemieszczeniem odłamów. Jeśli pozostają one we właściwym wówczas złamanie opisujemy jako bez przemieszczenia odłamów. Te ostatnie występują najczęściej u dzieci, ponieważ występująca w tym wieku gruba okostna, zabezpiecza odłamy przed przemieszczeniem.

Złamania otwarte mogą być powikłane przez uszkodzenie naczyń krwionośnych lub pęczków nerwowych. Stwarza to niebezpieczeństwo kalectwa a nawet amputacji.

Kości ludzi starszych zwykle zmienione przez osteoporozę, wykazują większą podatność na złamania, a ich miejsca są dość typowe i lokalizują się najczęściej w obrębie:

  • szyjki kości udowej
  • trzonów kręgów (złamania kompresyjne)
  • nasady dalszej kości promieniowej.

Złamania kompresyjne kręgów niosą ze sobą niebezpieczeństwo urazu rdzenia kręgowego, co spowodować może porażenie kończyn dolnych oraz mięśni pęcherza moczowego i zwieraczy odbytu.

Pierwsza pomoc w złamaniach:

  • unieruchomienie kończyny w celu zmniejszenia obrzęku i tempa jego narastania bez korygowania ustawienia kończyny
  • ograniczenie ruchów kończyny; sprawdzanie tarcia odłamów i możliwości wykonania patologicznych ruchów jest niedopuszczalne
  • uniesienie kończyny powyżej poziomu serca, ewentualne zastosowanie okładów z lodu
  • podanie doustnego środka przeciwbólowego
  • utrzymanie pierwotnego unieruchomienia do czasu uzyskania fachowej pomocy; wyjątek stanowi sytuacja, kiedy powoduje ono niedokrwienie i nadmierny ucisk kończyny.

Zasady unieruchamiania: W przypadku złamania kości długich unieruchamiamy zawsze dwa sąsiadujące z kością stawy. W tym celu możemy wykorzystać dostępne w danym momencie materiały takie jak: deski, sztachety, kije, szaliki, ręczniki itp. Unieruchamiając złamanie, pamiętamy by nie korygować patologicznego ułożenia kończyny. W przypadku złamań otwartych ranę przykrywamy jałowym gazikiem i unieruchamiając kończynę pozostawiamy to miejsce do wglądu.

Krwotok: wynaczynienie pełnej krwi poza układ krążenia spowodowany przerwaniem ciągłości jego ścian, spowodowane urazem lub samoczynnym pęknięciem zmienionego przez proces chorobowy naczynia.

Podział krwotoków pod względem źródła krwawienia:

  • tętnicze (krew wypływa pulsując zgodnie z akcją serca, żywoczerwona)
  • żylne (krew wypływa jednostajnym strumieniem, ciemnoczerwona)
  • miąższowe (krew sączy się kroplami, pokrywając całą powierzchnię rany, źródłem są naczynia włosowate)
  • sercowe

Podział krwotoków pod względem lokalizacji krwawienia:

  • krwotoki zewnętrzne: miejsce krwawienia widoczne jest na powierzchni ciała, krew wydostaje się z rany lub naturalnych otworów ciała (wymioty, krwiomocz)
  • krwotoki wewnętrzne: krew wynaczynia się do naturalnych jam ciała (czaszki, otrzewnej), nie jest widoczna na powierzchni ciała.

Na powierzchni możemy obserwować:

  • drobne punktowe wybroczyny tzw. petechiae;
  • podbiegnięcia krwawe czyli siniaki;
  • krwiaki czyli wylewy krwi do tkanek miękkich ograniczone ścianą, powstałą w wyniku rozpierającego działania krwiaka;
  • ogniska krwotoczne czyli wylewy krwi do tkanek miękkich ze współistniejącym zniszczeniem ich struktury.

Krwotoki jeśli nie są śmiertelne mają zdolność do samoograniczania się. Jest to możliwe dzięki obniżeniu się ciśnienia tętniczego krwi, odruchowemu obkurczenia się naczynia w miejscu krwawienia oraz wytworzeniu zakrzepu. Zagrożenie stwarzane przez krwotoki zależy od:

  • rodzaju naczynia- bardziej niebezpieczne są krwotoki tętnicze niż krwotoki żylne;
  • miejsca krwawienia- bardziej niebezpieczny jest mały krwotok punktowy do mózgu niż duży krwotok podskórny;
  • szybkości utraty krwi- bardziej niebezpieczna jest szybka utrata krwi, ponieważ organizm nie ma czasu przystosować się do nowych warunków

Największym zagrożeniem życia w przypadku krwotoku jest rozwinięcie się wstrząsu, który można rozpoznać gdy:

  • tętno wynosi > 140/min.
  • ciśnienie skurczowe wynosi < 70 mmHg

Pierwsza pomoc w krwotokach:

  • ułożenie chorego w pozycji poziomej;
  • uniesienie krwawiącej kończyny powyżej serca;
  • bezpośrednie uciśnięcie krwawiącej rany przez jałową tamponadę z gazików (nie stosować waty ani ligniny);
  • założenie opaski uciskowej na tętnicę zaopatrująca miejsce krwawienia lub jej dociśnięcie do twardego podłoża kości ;
  • jeśli mamy do czynienia z amputacja urazową- założenie opaski uciskowej bezpośrednio powyżej miejsca odcięcia, tak by zachować ukrwienie jak największej ilości tkanek i skóry.

Krwotok z nosa- przyczyny:

  • urazy,
  • nadciśnienie tętnicze,
  • samookaleczenie,
  • obecność w nosie ciała obcego,
  • obecność w nosie polipów,
  • stany zapalne w obrębie nosa,
  • zażywanie leków wydłużających czas krzepnięcia np. aspiryny,
  • drażniące działanie substancji chemicznych (farby drukarskie).

Pierwsza pomoc w krwotoku z nosa:

  • uspokojenie chorego
  • uciśnięcie skrzydełek nosa
  • ułożenie w pozycji siedzącej i pochylenie głowy do przodu (odchylanie głowy do tyłu jest przeciwwskazane ze względu na możliwość zachłyśnięcia krwią)
  • okład z lodu na kark i czoło
  • wykonanie tamponady nosa: do otworów nosowych wkładamy zwitki bandaża zabezpieczając ich końce, przyklejając je na zewnątrz do twarzy, tak bandaż nie cofnął się do gardła.

Oparzenie:obrażenie, dotyczące najczęściej skóry i błon śluzowych, powstałe na skutek działanie na organizm wysokiej temperatury lub innego promieniowania.

Przyczyny oparzeń i ich skutki

  • działanie wysokiej temperatury → oparzenia termiczne
  • działanie substancji chemicznych (stężone kwasy i zasady) → oparzenia chemiczne
  • działanie energii elektrycznej → oparzenia energią elektryczną
  • działanie promieniowania jonizującego → oparzenia popromienne

Oparzenie może powodować powstanie zmian jedynie miejscowych lub być przyczyną zaburzenia pracy całego organizmu w postaci choroby oparzeniowej. Zleży to od wysokości temperatury i czasu jej działania na organizm.

Stopnie oparzeń:

I° - zaczerwienie, rumień

II° - pęcherze wypełnione płynem surowiczym ze współistniejącym obrzękiem i

zaczerwienieniem podłoża, bardzo bolesne

III° - martwicze zniszczenie tkanek, brak pęcherzy, bezbolesne

IV° - zwęglenie tkanek

Bardzo istotne jest dokładne określenie rozległości i stopnia oparzenia, gdyż decyduje ono o rodzaju leczenia i rokowaniu. Za oparzenia ciężkie uważa się:

  • w przypadku dzieci i osób >65 r.ż. oparzenia obejmujące > 10% powierzchni ciała;
  • w przypadku osób dorosłych oparzenia obejmujące > 15% powierzchni ciała.

Do oparzeń lekkich zalicza się zmiany I° i II°, nie przekraczające 1-2 % powierzchni ciała (tzw. oparzenie domowe).

Pierwsza pomoc w oparzeniach:

  • zdjęcie ubrania, i biżuterii;
  • chłodzenie przez dziesięciominutowe zanurzenie w zimnej wodzie a następnie stosowanie zimnych okładów;
  • opatrzenie pęcherzy sterylnym opatrunkiem, przekłuwanie pęcherzy jest przeciwwskazane;
  • podanie doustnego środka przeciwbólowego;
  • miejscowe zastosowanie leków typu "Panthenol", stosowanie alkoholowych roztworów do przemywania jest przeciwwskazane.

Choroba oparzeniowa: wywołane ciężkim oparzeniem zaburzenie pracy całego ustroju, które może prowadzić do śmierci. Objawy rozwijają się stopniowo: pierwszy etap to faza wstrząsu , kiedy dochodzi do spadku objętości krwi, w wyniku przesączu osocza na zewnątrz z powierzchni oparzonej rany. Następnie dochodzi do zaburzenia równowagi wodno-elektrolitowej, co skutkuje nagłym spadkiem ciśnienia tętniczego krwi i zmniejszeniem perfuzji nerek. Prowadzi to do dalszego pogłębiania się wstrząsu, zatrzymania diurezy i uszkodzenia wielonarządowego, które przy braku stosownego leczenia prowadzi do śmierci.

Pierwsza pomoc przy zapaleniu się odzieży na człowieku:

  • przewrócenie ratującego się ucieczką poszkodowanego na ziemię;
  • owinięcie płonącej osoby przy pomocy koca, płachty lub innego materiału o dużej powierzchni;
  • zduszenie ognia przez przetoczenie poszkodowanego po podłożu;
  • zapewnienie choremu pozycji leżącej w celu uniknięcia wdychania przez nią oparów, dymu i gorącego powietrza unoszących się nad nim;
  • po ugaszeniu ognia- zapewnienie spokoju i komfortu cieplnego, nie jest zalecane zdejmowanie z poszkodowanego tkaniny, której użyto do zduszenia ognia;
  • wnikliwa obserwacja chorego w kierunku wystąpienia oparzenia dróg oddechowych, co objawiać się może wystąpieniem trudności w oddychaniu, kaszlu, chrypki, krwioplucia lub sinicy;
  • w zależności od możliwości szybkiego transportu i dostępnych środków: podanie tlenu, odessanie wydzieliny z dróg oddechowych, a w przypadku nasilonego obrzęku dróg oddechowych wykonanie tracheotomii.

Oparzenie prądem charakteryzuje się powstaniem bardzo głębokich zniszczeń w obrębie tkanek, które może penetrować nawet do kości. Miejsce oparzenia jest dobrze odgraniczone od otaczającej go skóry i niebolesne, ponieważ zniszczeniu uległy zakończenia czuciowe. Oparzenia prądem wysokonapięciowym cechują się tendencją do stałego poszerzania się strefy martwiczej, co wynika z wykrzepiania śródnaczyniowego spowodowanego działaniem prądu. Dodatkowo zmiany w obrębie ściany naczyń, sprawiają, że stają się one kruche i mało elastyczne, co stwarza ryzyko wystąpienia zagrażających życiu krwotoków tętniczych, nawet po kilkunastu dniach po porażeniu przez prąd.

Pierwsza pomoc w porażeniu prądem:

  • odłączenie poszkodowanego od źródła prądu;
  • ocena obecności oddechu i akcji serca;
  • w przypadku zatrzymania oddechu wykonanie kilkunastu oddechów ratowniczych metodą usta-usta;
  • w przypadku zatrzymania oddechu i akcji serca natychmiastowe podjęcie akcji reanimacyjnej, ze względu na dobre rokowanie zatrzymania akcji serca spowodowanego porażeniem prądem, akcję reanimacyjną należy podjąć nawet jeśli od wypadku minął już dość długi okres czasu;
  • wezwanie karetki zaopatrzonej w defibrylator ze względu na duże ryzyko wystąpienia migotania komór.

Oparzenie promieniami jonizującymi wywołane jest działaniem promieni rentgenowskich lub innego rodzaju promieniowania emitowanego przez pierwiastki promieniotwórcze. Dla tych oparzeń charakterystyczne jest występowanie okresu utajenia objawów zadziałania na organizm promieniowania jonizującego, które wynosi zwykle kilka dni. Odczyny popromienne opisywane są w stopniach:

I°- wystąpienie rumienia i obrzęku, o największym natężeniu ok. 10.-14. dnia po zadziałaniu

promieniowania

II° - współwystępowanie rumienia, obrzęku i pęcherzy w kilka dni po pojawieniu się

objawów

III°- wystąpienie ostrych objawów stanu zapalnego, silnych bólów okolicy oparzonej oraz

gorączki; wynikające z zadziałania dużej dawki promieni.

Pierwsza pomoc w oparzeniach promieniami jonizującymi:

  • unikanie moczenia i nasłoneczniania zmian rumieniowych;
  • leczenie dermatologiczne i chirurgiczne uszkodzeń popromiennych skóry.

Niedrożność dróg oddechowych: zlokalizowana w dowolnym odcinku przebiegu dróg oddechowych ich częściowa lub całkowita obturacja, upośledzająca lub zupełnie uniemożliwiająca wymianę gazową w płucach, w efekcie prowadząca do śmierci z uduszenia.

Przyczyny niedrożności oddechowej:

  • zapadnięcie się nasady języka na tylną ścianę gardła,
  • opadnięcie żuchwy,
  • nagromadzenie krwi, śluzu, śliny lub wymiocin w obrębie dróg oddechowych,
  • obrzęk krtani,
  • skurcz krtani i/lub oskrzelików.

U osób nieprzytomnych leżących na wznak dochodzi do zapadania się języka na tylną ścianę gardła oraz do opadania żuchwy. Przygięciowe ułożenie głowy w dodatkowy sposób nasila niedrożność dróg oddechowych. Opadający na tylną ścianę gardła język może spowodować całkowitą niedrożność dróg oddechowych. Wówczas konieczne jest udrożnienie dróg oddechowych, a następnie przeprowadzenie sztucznej wentylacji płuc. Gdy stan całkowitej niedrożności dróg oddechowych trwał dość długo i towarzyszyły mu bardzo osłabione ruchy klatki piersiowej, wówczas uzyskanie drożności dróg oddechowych i wykonanie pierwszego wdechu może wywołać bezdech. Zjawisko to związane jest z nagłym wzrostem utlenowania krwi oraz spadkiem prężności dwutlenku węgla, które powodują obniżenie się ciśnienia tętniczego krwi. W przypadku częściowej niedrożności dróg oddechowych, ruch powietrza powoduje powstanie rzężeń i charczeń.

Metody udrożnienia dróg oddechowych:

  • bezprzyrządowe:
    • odgięcie głowy do tyłu z jednoczesnych przytrzymaniem żuchwy
    • usunięcie ciał obcych z jamy ustnej
    • rękoczyn Esmarcha: tzw. wyluksowanie żuchwy: po uchwyceniu w okolicy kątów żuchwy należy wysunąć ją tak, żeby zęby dolne umieścić przed górnymi.
  • przyrządowe:
  • rurka ustno-gardłowa
  • rurka nosowo-gardłowa
  • maska krtaniowa
  • intubacja
  • tracheotomia

Metody sztucznej wentylacji:

  • bezprzyrządowe:
    • metoda usta-usta: klęcząc z boku, po odchyleniu głowy ku tyłowi i szczelnym zamknięciu przewodów nosowych, swoje usta szczelnie przykładamy do ust osoby ratowanej i wdmuchujemy powietrze, obserwując ruchy klatki piersiowej, która powinna się wyraźnie unieść;
    • metoda usta-nos: swoje usta szczelnie przykładamy do nosa osoby ratowanej;
    • metoda usta- usta-nos : swoje usta szczelnie przykładamy do usta i nosa osoby ratowanej.
  • przyrządowe
  • wentylacja samorozprężającym się workiem Ambu z maską twarzową

Sposób wykonywania masażu pośredniego serca:

  • dłonie ułożyć na środku klatki piersiowej, ręce wyprostować w łokciach
  • wykorzystując ciężar własnego ciała uciskać klatkę piersiową na głębokość 4-5 cm z częstotliwością około 100/min
  • po wykonaniu 30 uciśnięć klatki piersiowej wykonaj dwa oddechy ratownicze; stosunek uciśnięć klatki piersiowej do oddechów ratowniczych wynosi 30/2
  • wykonywanie defibrylacji ręcznej w postaci jednorazowego uderzenia w mostek nie jest zalecane.