Franciszek Bacon (1561-1626), myśliciel żyjący w Wielkiej Brytanii jest uważany za pierwszego, obok Kartezjusza nowożytnego filozofa. Autor dzieł takich jak: "Novum Organom" (1620, wyd. pol. 1955), "Nowa Atlantyda|" (1627, wyd. pol. 1954), "Eseje" (1597, wyd. 3 poszerzone 1625, wyd. pol. 1959). Co prawda nie stworzył pełnego systemu filozoficznego, jednak jako pierwszy w jasny i przejrzysty sposób wyłożył poglądy swoich poprzedników. Bacon jest typowym przedstawicielem swoich czasów; w swoich pismach zawiera ideały i dążenia charakterystyczne dla epoki odrodzenia.

Filozof twierdził, że człowiek, dzięki rozwojowi nauki jest w stanie opanować przyrodę. Wiedza została przez niego podzielona według władz umysłu; wyróżnił wiedzę teoretyczną, która jest domeną rozumu. Obejmuje ona teologię a także nauki przyrodnicze i nauki o człowieku. Istnieje także wiedza historyczna, będąca domeną pamięci, która obejmuje dzieje religii, historię społeczną oraz historię naturalną. Poezja to domena wyobraźni.

Bacon stwierdził, że najlepsza drogą dochodzenia do wiedzy jest metoda indukcji eliminacyjnej, która ma wykrywać formy różnych rzeczy i zjawisk. Polega ona na wnioskowaniu od szczegółów do form złożonych, do ogółu. Wiedza ma charakter praktyczny, dużą rolę w ustalaniu faktów posiada eksperyment.

Filozof stworzył teorię idoli, której zadaniem miało być wykrycie oraz przeanalizowanie złudzeń umysłu, czyli czynników deformujących wiedzę ludzką. Złudzenia, które mogą być nabyte lub wrodzone, stoją na przeszkodzie w poznaniu, zaciemniają umysł nie pozwalając na jasny wgląd w rzeczywistość. Aby mogła być zastosowana metoda indukcji umysł powinien uświadomić sobie istnienie tych złudzeń, a następnie oczyścić się z nich.

Bacon był zwolennikiem mechanicyzmu w przyrodzie, czyli twierdził, że świat jest wielkim mechanizmem sterowanym określonymi i stałymi prawami. Dopuszczał istnienie duszy oraz świata nadprzyrodzonego. W kwestiach naukowych okazywał się amatorem a jego wiedza była słaba i nie ugruntowana, tak że w wielu książkach jest nazywany "dyletantem naukowym". (Nie uznawał kopernikowskiej teorii, uznawał Andy za najwyższe góry świata.)

Filozof postulował o przeprowadzenie trzech reform, przede wszystkim reformy wiedzy, a także położenie nacisku na rozwój nauk oraz zmianę warunków życia. O reformie wiedzy myśliciel pisał: "Postawa, na której się oprze reforma nauki, nie spoczywa ani w metafizyce, ani w grubym empiryzmie, lecz

w prawowitym związku między władzą poznania empirycznego i rozumowego". Bacon krytykował Arystotelesa oraz jego metodę, którą uważał za bezowocną, nie wzbogacającą życia ludzkiego. Już podczas studiów opowiedział się przeciwko scholastycznemu arystotelizmowi, który tłumaczył rzeczywistość na podstawie teologicznej koncepcji celowości. Do takiego rozumowania przyczyniły się ówczesne wynalazki, druk, proch strzelniczy oraz kompas, które zmieniły obraz świata w stopniu o wiele większym, niż mogłaby to uczynić jakaś doktryna filozoficzna. "Powiem najprzód o dwu, olbrzymich halach (...). Można tam zobaczyć posąg waszego Kolumba, który pierwszy odkrył Indie Zachodnie; następnie posąg pierwszego budowniczego okrętów; waszego zakonnika, który pierwszy wynalazł proch strzelniczy i broń palną; wynalazcy muzyki, pisma (...), każdemu tedy bardziej zasłużonemu wynalazcy wznosimy posąg (...), oddajemy mu chwałę, wielbimy Go (...)." Bacon doszedł do wniosku, iż filozofia dotychczas stanowiła jedynie pustą, abstrakcyjną myśl, która nie miała odniesienia w rzeczywistości. Zarzucał swoim poprzednikom ograniczenie rozważań filozoficznych do tych, które zapoczątkował Arystoteles oraz jemu podobni. Dziwił się, że filozofowie, choć bystrzy i tworzący

z polotem nie potrafili wyjść poza ciasny krąg myślenia mającego źródła w filozofii arystotelesowskiej.

Bacon głosił idee postępu, twierdził, że nauka ma dynamiczny charakter i nieustannie się rozwija. Filozof postulował o stworzenie warunków umożliwiających postęp wiedzy, gdyż rozwój nauki przyczynia się do rozwoju człowieka i świata. Przeciwstawiał się historiozoficznym poglądom Platona oraz Arystotelesa oraz myśli stoickiej, twierdzącej, że świat podlega prawu cykliczności to jest procesowi następowania po sobie w stałym rytmie cykli, ciągłego upadania się i odradzania się świata, w tym rzeczywistości ludzkiej. Bacon zaś twierdził, że cywilizacja nieustannie się rozwija, dzięki ciągłemu postępowi nauk. Wynika z tego, że człowiek nie jest niewolnikiem losu, ale że ma nad nim kontrolę i oddziałuje na niego, właśnie dzięki rozwojowi nauk.

Bacon postulował także o zrewolucjonizowanie warunków życiowych. Twierdził, że wiedza powinna mieć odbicie w rzeczywistym życiu i winna powodować utylitarne, czyli pożyteczne dla społeczeństwa działanie. Praktycyzm powinien być celem wszelkich nauk, każde naukowe twierdzenie powinno być uzasadnione faktami, dowodami z różnorakich źródeł. Powinno się nauce przywrócić jej potęgę, winna mieć oparcie w znajomości przyrody i możliwościach wszechstronnego działania. Owocami ulepszenia warunków życiowych byłaby nauka, rozwój potęgi myśli a w końcu wyższy poziom materialny. Nowe odkrycia oraz wynalazki byłyby gwarancją rozwoju, uniemożliwiałyby upadek, który był konieczny w cyklicznej historiozofii Platona i Arystotelesa. Postępująca nauka warunkowałaby dostatek oraz szczęście ludzkości.

Cytaty: (z "Esejów")

"O prawdzie" - "Prawda, która sama jest tylko własnym sędzią, uczy, iż poszukiwanie prawdy (które jest niby jej zaletą), poznanie prawdy (które jest niby z nią obcowaniem) i przeświadczenie o prawdzie (które jest niby jej poślubieniem) jest najwyższym dobrem natury ludzkiej"

"O śmierci" - "Pragnienie zemsty odnosi zwycięstwo nad śmiercią; miłość ma ją w pogardzie; sława do niej dąży; zmartwychwstanie szuka w niej ucieczki; strach ją przyspiesza", "Śmierć ma też i to, że otwiera drogę do dobrej sławy i gasi zawiść. Kto był kochany za życia, będzie kochany i po śmierci "

"O małżeństwie i życiu bezżennym" - "Kto ma żonę i dzieci, ten dał zakładników losowi"; "Najbardziej częstą przyczyną życia bezżennego jest wolność, w szczególności u pewnych ludzi o charakterze egoistycznym i kapryśnym, którzy są tak wrażliwi na wszelkie skrępowanie, że niewiele brakuje, iżby pasy i podwiązki uważali za więzy i pęta"; "Ludzie nieżonaci są najlepszymi przyjaciółmi, najlepszymi przełożonymi, najlepszymi sługami, lecz nie zawsze poddanymi. Albowiem skorzy są do ucieczki; niemal wszyscy zbiegowanie są tego wolnego stanu"

"O miłości" - "Wszak żaden pyszny człowiek nigdy nie myślał o sobie tak dobrze, jak myśli człowiek kochający o osobie kochanej"; "Miłość małżeńska rozpładza rodzaj ludzki; miłość przyjacielska go doskonali, ale miłość rozpustna obniża go i upadla"; "Zarówno chwile powodzenia, jak i przeciwności rodzą miłość i czynią ją bardzo gorącą, co pokazuje, że jest ona dzieckiem szaleństwa"

"O przesądzie" - "Przesądem jest unikanie przesądów, gdy ludzie uważają, że czynią najlepiej, gdy oddalają się jak najbardziej od przesądów przyjętych tradycyjnie"

"O ambicji" - "Ambicja jest podobna do gniewu, który jest usposobieniem, co czyni człowieka aktywnym, wytrwałym, rześkim i ruchliwym"