Demokracją, w dzisiejszym ujęciu, nazywamy zwierzchność ludu opartą, nie o bezpośrednie głosowanie nad różnymi sprawami, ale o wybieranie swoich przedstawicieli. W związku z tym, rodzi się pytanie, czy władza przedstawicielska i związane z nią mechanizmy, rzeczywiście działają w interesie ogółu społeczeństwa. Trudności dotyczą na przykład ułożenia konstytucji w duchu demokracji i liberalizmu. Wielu uczonych wskazuje na fakt, iż demokracja - w czysto politycznym wymiarze- niewiele znaczy, o ile nie jest poparta ogólną potęgą państwa, zwłaszcza na polu gospodarczym.
Demokrację, z języka greckiego (demokratia), tłumaczy się jako ludowładztwo ( demos-lud, kratos- władza). Takie pojęcie władzy ludu, jak i mu pokrewne, wiążą swój początek z Atenami. Prekursorem idei państwa demokratycznego był w 594 roku p . n .e. -solon, który przeprowadził reformę prowadzącą do uwolnienia chłopów od długów i dokonał klasowego podziału ludzi ze względu na posiadany majątek. Demokracji ateńskiej nie można jednak w żaden sposób porównać ze współczesną, albowiem w tej pierwszej praw obywatelskich pozbawieni byli metojkowie, niewolnicy, a nawet kobiety. Pełnoprawny obywatel był mężczyzną zapisanym w jednej z gmin attyckich i pochodził ze związku Ateńczyka i Atenki. Nie istniał taki mechanizm, jak przedstawicielstwo w parlamencie, toteż - teoretycznie- każdy obywatel mógł zabrać głos, podczas obrad. Jednak najczęściej, przemawiali politycy z doświadczeniem i specjalnie wyedukowani oratorzy. Jeśli jakiś polityk uchodził za niebezpiecznego dla demokracji, wówczas, stosowano wobec niego sąd skorupkowy (ostracyzm), który gasił wszelkie bunty w zarodku. Zgromadzenie Ludowe stanowiło najwyższy organ władzy ludu, zaś nieustannie funkcjonującym organem była rada złożona z członków wybieranych losowo. Rada stanowiła organ administracyjny państwa. Jej główne zadania to: wydzierżawianie robót publicznych, kontrola dochodów i wydatków państwa, sprawowanie opieki nad armią i budową okrętów, przyjmowanie sprawozdań od wyższych rangą urzędników, przygotowanie porządku dziennego i wniosków na Zgromadzenie Ludowe. Wszystkie urzędy sprawowane były przez obywateli w drodze głosowania. Jedynie strategowie, wybierani byli w sposób kolegialny. W Atenach realizowała się też demokracja kulturalna, co wyrażało się w dostępie ludności do podstawowej edukacji, a to w zasadzie przyczyniło się do minimalizacji analfabetyzmu. To w państwie ateńskim, w sposób najbardziej pełny uwidoczniła się starożytna idea demokracji.
Demokracja nie jest pojęciem jednowymiarowym. W związku z tym, demokracja z V wieku p. n. .e., a demokracja dzisiaj- to dwie nieporównywalne ze sobą formy ustrojów państwowych. Czym jest więc w istocie demokracja, jak ją odczytywać. Wiele na ten temat dowiadujemy się z książki autorstwa Giovanniego Sartoriego pod tytułem "Teoria demokracji", w której można odnaleźć wiele znaczeń słowa "demokracja". Nieprawidłowo określona definicja może powodować, że : "grozi nam odrzucenie czegoś, co niewłaściwie określiliśmy i otrzymanie w zamian czegoś czego byśmy nie chcieli". Jego spostrzeżenia, że ; "demokracja stała się obecnie nazwą cywilizacji, czy też raczej politycznego produktu finalnego - cywilizacji zachodniej"- są jak najbardziej słuszne. Aby demokracja zachowała swą demokratyczność, należy ja powiązać z tym, czy większość może zamieniać się w mniejszość i odwrotnie? Sta, dla odpowiedniego funkcjonowania demokracji, niezbędne jest wspomnienie zasady ograniczonej większości. Współczesne formy demokracji są bardzo od tej zasady uzależnione, podobnie jak od przepisów wyborczych i sprawowania władzy w formie przedstawicielskiej. Lud rządzący dochodzi do głosu w czasie wyborów. Władza, pochodząca z wyborów, gwarantuje demokrację, zaś same wybory stanowią odzwierciedlenie opinii publicznej. To informacja, powoduje wytworzenie się opinii publicznej. W jej tworzeniu, ogromną rolę pełnią tzw. "przywódcy opinii", którzy stanowią od pięciu do dziesięciu procent całego społeczeństwa. Są to ludzie dobrze poinformowani, którzy z żywym zainteresowaniem śledzą wydarzenia w polityce. Istotę demokracji stanowi, niczym nieograniczony, dostęp do informacji. Każdy człowiek ma prawo do posiadania i dzielenia się swoimi poglądami z innymi, a nawet do ich weryfikacji. Niemniej, to właśnie mnogość zdań na dany temat wywołuje konflikty. Demokratyczna forma ich rozwiązywania sprowadza się do rządów większości.
Demokracja, w starożytnych Atenach, miała charakter bezpośredni, a więc ogół obywateli brał udział w podejmowaniu ważnych decyzji. Taka forma demokracji nie jest realna w dzisiejszym świecie, toteż pozostaje nam demokracja pośrednia. Jej niewątpliwa zaleta polega na wieloetapowym procesie dokonywania wyborów politycznych.
We współczesnym świecie występują pewne formy demokracji bezpośredniej. Są to:
1. referendum powszechne, czyli głosowanie całego społeczeństwa wyrażające jego opinie na konkretny temat;
2. plebiscyt- powszechne głosowanie ludzi mieszkających na określonym terytorium w sprawie przynależności państwowej do tego terytorium,
3. zgromadzenie-zwoływane, aby podjąć konieczną uchwałę.
W Polsce piętnastego i szesnastego stulecia, można mówić o rządach szlachty- była to tzw. demokracja szlachecka. Z kolei, pod koniec XIX wieku ( zarówno w Europie, jak i obu Amerykach) wytworzyła się pośrednia demokracja burżuazyjna, w której władza obywateli opierała się na ciałach ustawodawczych, utworzonych na drodze wyborów. Istniała też wówczas, demokracja bezpośrednia w postaci referendum. Europejskie państwa demokratyczne, odwołują się do zasad przyjętych w tym kręgu cywilizacyjnym, na przestrzeni dziejów. Państwo demokratyczne jest więc państwem prawa, które opiera się na zasadzie suwerenności narodu i podziału władzy. O państwie demokratycznym, nie mogłoby być mowy, jeśli nie uwzględniałoby ono norm zwyczajowych ( np. racjonalność, tolerancja). Kręgosłup państwa demokratycznego zbudowany jest z czterech wartości : wolności, sprawiedliwości, równości i porządku. Stanowią one istotę funkcjonowania całego systemu demokratycznego. Rządy o takim charakterze, mogą przybierać różne postaci. Wyróżnić więc można system parlamentarny, prezydencki oraz formę konwentu.
Demokracja jest więc ustrojem politycznym, w którym władza należy do obywateli. Ci z kolei, dysponują prawem uczestniczenia w szeroko rozumianym życiu politycznym. Do elementarnych regulacji prawnych w dzisiejszych systemach demokratycznych, należy konstytucja zwana ustawą zasadniczą, a dalej: ustawy szczegółowe i rozporządzenia z mocą ustawy, normy prawne, prawa wyborcze oraz akty wykonawcze do danych ustaw.
Władza rządu jest współcześnie uszczuplona przez klasyczną zasadę Monteskiusza o trójpodziale władzy ( na władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą). Egzekutywa jest wyraźnie oddzielona od legislatywy. Do zadań pierwszej z nich należy wykonywanie ustaw, które uchwala druga z tych władz. Z kolei, władza sądownicza o niezawisłym charakterze nadzoruje pracę dwóch pozostałych władz. Stanowi to rodzaj sformalizowanego zabezpieczenia, znanego jako "kontrola i równowaga" ( check and balance).
Aby system demokratyczny mógł się uformować w nowoczesnym kształcie, nie zastąpione są takie jego elementy jak: zasady trójpodziału władzy, rozwój gospodarczy na wysokim poziomie, co składa się na odsetek wyedukowanych obywateli, stanowiących istotne ogniwo w procesie dokonywania politycznych wyborów. Ważnym czynnikiem jest także tolerowanie odmiennych poglądów ( powinny mieć to na uwadze zwłaszcza elity rządzące); niezbyt zaznaczone rozłamy społeczne, mogą prowadzić do antagonizmów, które mogą okazać się nie do rozwiązania metodami demokratycznymi.
Powszechność w uzyskaniu informacji jest niezbędnym elementem funkcjonowania państw demokratycznych. Wielkie zagrożenie dla systemu wiąże się z zafałszowywaniem danych. Filarem decydującym o stabilnej pozycji tegoż systemu jest istnienie społeczeństwa obywatelskiego. W takim społeczeństwie, państwo i jego instytucje zamieniają się rolami, aby tym pełniej aktywować swoich obywateli i brać w opiekę ich interesy. Rezultatem tworzenia się społeczeństwa o takim charakterze jest pluralizm, tak w świecie polityki, ekonomii, jak i kultury. W takim modelu społeczeństwa, każdy człowiek bez względu na rasę, czy grupę etniczną ma zapewnione równe prawa.
Na koniec, pragnęłabym podzielić się moją refleksją na temat demokracji w Polsce. Trudności z odbudowaniem polskiej demokracji wynikają z braku równowagi między istotnymi elementami, w oparciu o które buduje się nowoczesne państwo. Są to : wybory oparte na wolności i demokratyczności, samorządność terytorialna (gminy), dobrowolne zrzeszanie się obywateli (także rodzin).
Godne podkreślenia jest, iż Platon widział w demokracji uosobienie wolności, ale jednocześnie wskazywał na absurdalność owej wolności i innych atrybutów demokracji. Podkreślał, że nadmiar wolności prowadzi do samowoli obywateli. Ustrój demokratyczny uznał za tak łagodny i tolerancyjny, że : "nawet skazani na śmierć lub wygnanie mimo wyroku kręcą się po mieście, a nikomu to nie przeszkadza".
Demokracja stała się w naszych oczach tworem idealnym, toteż w sytuacji, kiedy rzeczywistość nie przystaje do ideału, zwykliśmy mniemać, że demokracji nie ma. Tymczasem ona istniała i istnieć będzie, a myślenie o tej formie rządów ma postać czysto życzeniową, stąd nasze rozczarowanie demokracją rzeczywistą. Pamiętać jednak należy, że wielu myślicieli minionych epok, potrafiło- w sposób krytyczny, a przez to bardziej prawdziwy- patrzeć na demokrację.
