- Dwudziestolecie międzywojenne jest epoką, której czas trwania zamknięty jest pomiędzy dwiema wojnami światowymi. Symboliczny początek tego okresu to moment zakończenia pierwszej wojny światowej, natomiast koniec wyznacza rok 1939 i wybuch drugiej wojny światowej. W tych klauzulach czasowych zamyka się nie tylko bardzo ważny czas dla historii Polski i świata, ale również okres dynamicznych i znaczących przemian w kulturze i sztuce. Wpływ na to miały po części traumatyczne wydarzenia wojenne, ale także trwające już od XIX wieku odkrycia naukowe i ogólny postęp technologiczny i rozwój cywilizacyjny. Wszystkie te czynniki ukształtowały nowoczesny projekt artystyczny dwudziestolecia międzywojennego, z którego wyłoniły się wielkie indywidualności życia literackiego i artystycznego, ale także wykształciły się prądy w sztuce, które po dziś dzień są żywotne i interesujące.
- Wydarzenia historyczne, które mogły odcisnąć się piętnem na twórczości artystów tego okresu to:
- 11 listopad 1918 - Polska odzyskuje niepodległość;
- marzec 1918 - Julian Tuwim na łamach czasopisma "Pro Arte et Studio" debiutuje wierszem zatytułowanym "Wiosna", który wzbudził wiele kontrowersji swoją brutalnością i wulgarnością, opierającą się miejscami o pornografię i jednocześnie dyskusji przynosząc autorowi rozgłos;
- październik 1922 - Benito Mussolini organizuje tak zwany Marsz na Rzym, w wyniku którego zostaje mianowany premierem rządu faszystowskiego Włoch;
- 30 grudzień 1922 - utworzenie Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich;
- 1929 - 1933 - wielki kryzys gospodarczy, który objął kraje europejskie i Stany Zjednoczone Ameryki Północnej;
- 30 stycznia 1933 - Adolf Hitler zostaje mianowany kanclerzem Trzeciej Rzeszy Niemieckiej;
- 13 marca 1938 - przyłączenie Austrii do Niemiec, tzw. Anschluss Austrii;
- 1938 - 1939 - rozbiór Czechosłowacji przez Hitlera;
- 1 wrzesień 1939 - rozpoczyna się druga wojna światowa w wyniku ataku Polski przez Niemców.
- Słynni literaci dwudziestolecia międzywojennego:
- Debiutujący jeszcze w okresie Młodej Polski, a obecnie dojrzewający artystycznie: Leopold Staff, Bolesław Leśmian, Stefan Żeromski.
- Debiuty literackie:
- Skamandryci: Jan Lechom, Julian Tuwim, Jarosław Iwaszkiewicz, Kazimierz Wierzyński, Antoni Słowiński;
- Twórcy awangardowi: Julian Przyboś, Józef Czechowicz, Witold Gombrowicz, Stanisław Ignacy Witkiewicz "Witkacy", Bruno Schulz;
- Futuryści: Bruno Jasieński, Aleksander Wat, Anatol Stern, Tytus Czyżewski;
- Niezrzeszeni: Konstanty Ildefons Gałczyński; Władysław Broniewski;
- Pisarki: Zofia Nałkowska, Maria Dąbrowska, Maria Kuncewiczowa;
- Poetki: Kazimiera Iłłakowiczówna, Maria Pawlikowska- Jasnorzewska.
- Nowe trendy w literaturze:
- Powieść strumienia światłości - typ powieści, w którym narracja przebiega na podstawie monologu wewnętrznego, jest chaotyczna i nieuporządkowana, pełna skojarzeń i przemyśleń;
- Powieść - parabola - ma charakter moralistyczny, niesie ze sobą jakąś treść dydaktyczną (Franz Kafka);
- Symultanizm - technika narracyjna w prozie, polegająca na przedstawianiu niezależnych względem siebie zdarzeń dziejących się w tym samym czasie, lecz w odległych miejscach, w sposób podkreślający ich równoczesność (np. powieści J. Dos Passosa, Jamesa Joyce'a);
- Introspekcja - przeniesiony z psychologii na grunt literatury proces oznaczający obserwowanie, badanie i analizowanie przeżyć psychicznych, procesów świadomości;
- Liryzm wizualny - trend w poezji polegający na pisaniu wierszy w sposób graficzny, tak aby układ wersów i strof prezentował jakiś wygląd graficzny;
- Awangarda - zespół tendencji i trendów w sztuce, odrzucający dotychczasowe style, kreujący własny świat, nienaśladujący rzeczywistości, szukający odrębnego języka wyrazu. Przedstawiciele: Guillaume Apollinaire, Blaise Cendrars.
- Dadaizm - prąd w literaturze i sztuce, który opowiadał się za całkowitym odrzuceniem klasycznych form i autorytetów sztuki, na rzecz wolnych, często obrazoburczych działań artystycznych. Reprezentanci: A. Breton, L. Aragon, T. Tzara, P. Éluard, a w Polsce Tytus Czyżewski, Stanisław Młodożeniec;
- Nadrealizm, zwany inaczej surrealizmem: ruch w sztuce, zapoczątkowany w Paryżu w 1924 roku. Surrealiści uważali, że rzeczywistość nie jest najważniejsza, dlatego przedstawiali wszystko to, co ich zdaniem było ukryte pod płaszczem rzeczywistości. Dlatego też ich dzieła ukazywały zwykłe przedmioty, ale zawsze zdeformowane, powykrzywiane, a w literaturze jest to strumień obrazów i łamigłówka skojarzeń. Przedstawiciele: Luis Aragon, Paul Eluard, Andre Breton.
- Neoklasycyzm: twórcy tego prądu nawiązywali do kultury i form klasycznych oraz do antycznych pierwowzorów. Stąd w poezji neoklasycystów obserwujemy szczególna dbałość o zgodność formy z tradycyjnymi zasadami tworzenia poezji. Wiersze ich były wzbogacone o niebanalne podteksty, ukryte znaczenia, niekonwencjonalną grę słów, refleksje filozoficzne, płynne brzmienie. Znakomitymi neoklasycystami są Paul Valery oraz Thomas Stearns Eliot.
- Futuryzm: za kreatora tego ruchu uważa się F. T. Marinettiego. Głosił on idę stworzenia nowej sztuki, która będzie sztuką przyszłości, bez żadnych norm i nakazów, które są tworami tradycji i przeszłości. Należy je bezwarunkowo odrzucić i patrzeć jedynie w przyszłość.
- Polskie grupy poetyckie dwudziestolecia międzywojennego:
- SKAMADER - do grona poetów skupionych w tej grupie należeli: Julian Tuwim, Jan Lechoń, Kazimierz Wierzyński, Antoni Słonimski. I inni: Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Kazimiera Iłłakiewiczóna czy Stanisław Witlin. Najważniejszym hasłem głoszonym przez tą grupę poetycką była "programowa bezprogramowość". Objawiało się to tym, że nie stworzyli oni żadnego manifestu teoretycznego. Zafascynowani byli codziennym życiem zwykłego człowieka, który stał się bohaterem ich poezji. Język ich był potoczny, a poeta też był "człowiekiem z tłumu".
- FUTURYŚCI - idee futuryzmu opisane wyżej znalazły odzwierciedlenie w poezji. Język tej poezji miał odzwierciedlać dynamizm, stąd liczne skróty, metafory, uboga warstwa językowa, oparta w przeważającej większości na zasadach dźwiękonaśladowczych, niż znaczeniowych. W Polsce najwybitniejszymi reprezentantami tego kierunku byli Tadeusz Peiper i Julian Przyboś. Chociaż obok nich wymienia się również uważanego za prekursora poezji futurystycznej na gruncie polskim Jerzego Jankowskiego, a także Anatola Sterna, Aleksandra Wata. Tytus Czyżewski, Franciszek Młodożeniec i Bruno Jasieński założyli w Krakowie Klub Futurystów nazwany Katarynka.
- AWANGARDA KRAKOWSKA: w jej skład wchodzili Tadeusz Peiper, Julian Przyboś, Adam Ważyk. Swoje manifesty opisujące sztukę awangardową ("Miasto, Masa, Maszyna", "Punkt wyjścia", "Metafora teraźniejszości") publikowali w ukazującej się w latach dwudziestych "Zwrotnicy". Przez postulat "Miasto, Masa, Maszyna", zwany "3xM" wyrażał się podziw i zainteresowanie dla środowiska miasta, bohaterem wierszy miał być człowiek z "masy społecznej" - tzn. zwykły człowiek, niczym się niewyróżniający się z pośród innych, maszyna natomiast to przykład wspaniałej konstrukcji oraz symbol nowych czasów.
- DRUGA AWANGARDA: określenie uogólniające dla kierunków i grup poetyckich, które wzorowały się na ideach Awangardy Krakowskiej. Różniły się jednak od swego pierwowzoru podziwem dla tematyki wiejskiej, co znajduje odzwierciedlenie w ich poezji - pełnej opisów pejzaży, skojarzeń z pogranicza jawy i snu;
- KWADRYGA: należało do niej jedenastu poetów, chociażby: Konstanty Ildefons Gałczyński, Stanisław Dobrowolski, Lucjan Szenwald, Władysław Sebuła. Poeci skupieni w tym towarzystwie literackim krytycznie ustosunkowywali się do działalności literackiej zarówno "Awangardy krakowskiej", jak i "Skamandra". W swoich wierszach opisywali głównie stany katastroficzne i apokaliptyczne, jednak zabarwione były one często groteskową nutą.
- ŻAGARY: zorganizowana w Wilnie grupa, której trybuną było pismo wydawane w latach 1931-34 pod właśnie taką nazwą. Do jej grona zaliczali się poeci: Cz. Miłosz, J. Puttrament, J. Zagórski, A. Rymkiewicz, T. Bujnicki. W ich utworach odnajdujemy poczucie nadchodzącego niebezpieczeństwa, zbliżającej się apokalipsy, którą będzie wojna. Ich wiersze cechowały się katastroficzną wizyjnością oraz refleksją nad stanem kultury, których w ich mniemaniu nie był najlepszy.
- Nowe trendy w sztuce:
- Kubizm jest to kierunek w sztukach plastycznych, głównie malarstwie i rzeźbie, który rozwinął się we Francji na początku XX wieku. Dla kubistów najważniejsze były formy geometryczne i zasada, że obiekt malarski zostaje rozbity na szereg osobnych płaszczyzn, oglądanych w różnym oświetleniu, które następnie są przedstawiane obok siebie na płótnie. Wśród najsłynniejszych kubistów wymienia się takich malarzy jak Pablo Picasso, czy Georges Braque.
- Surrealizm, zwany inaczej nadrealizmem: jest to ruch w sztuce, który swój początek ma w 1924 roku w Paryżu. Surrealiści uważali, że rzeczywistość nie jest najważniejsza, starali się pokazać, że istnieją jeszcze wyższe stadia, na które może wejść umysł ludzki. Przedstawiali wszystko to, co ich zdaniem było ukryte pod płaszczem rzeczywistości. Dlatego też ich dzieła ukazywały zwykłe przedmioty, ale zawsze zdeformowane, powykrzywiane. Do najważniejszych należeli Salvador Dali oraz Andre Breton.
- Awangarda: jest to termin, którego używa się do określania nowych i eksperymentatorskich dzieł w sztuce - takich, które odrzucają dotychczasowe formy wyrazu. Awangarda to zjawisko, które pojawiło się na początku XX wieku (około roku 1910) i dało początek wielu późniejszym kierunkom w sztuce. Twórcy awangardowi odrzucali dotychczasowy dorobek kultury, dotychczasowe style i konwencje, odchodzili od naśladowania rzeczywistości. Zamiast tego stale poszukiwali nowego języka wyrazu, nowych form, oryginalnych rozwiązań ideowych i artystycznych.
- Abstrakcjonizm - jest to kierunek we współczesnych sztukach plastycznych, który charakteryzuje się wyeliminowaniem wszelkich przedstawień mających bezpośrednie odniesienie do form lub przedmiotów obserwowanych w naturze. Malarze abstrakcyjni szukali nowych form. Malarstwo to pragnęło wyzwolić się od tematu, odjeść od rzeczywistości, zrezygnować z naśladowania natury. Prekursorem abstrakcjonizmu był Wassil Kandinsky.
