Krótka rozprawa między trzema osobami: panem, wójtem a plebanem - streszczenie szczegółowe

Utwór jest napisany w formie dialogu satyrycznego między trzema postaciami: Panem (szlachcicem), Wójtem (przedstawicielem chłopów) i Plebanem (księdzem, reprezentującym duchowieństwo). Bohaterowie dyskutują o bieżących problemach społecznych, odsłaniając konflikty klasowe, hipokryzję, nadużycia władzy kościelnej i świeckiej oraz ogólną niesprawiedliwość społeczną w XVI-wiecznej Rzeczypospolitej.

Pan otwarcie krytykuje duchowieństwo, oskarżając księży o chciwość, rozpasanie, zaniedbywanie obowiązków religijnych i wyzysk wiernych. Zwraca uwagę na niski poziom nabożeństw, gdzie księża więcej dzwonią niż śpiewają, a msze są krótkie i niedbałe.Wskazuje na skorumpowanie duchowieństwa, które bardziej interesuje się bogactwem niż duszpasterstwem.

Wójt zgadza się z Panem, dodając, że chłopi są wykorzystywani przez plebanów, którzy zabierają dziesięciny i inne daniny, obiecując odpusty i zbawienie. Krytykują również przesądy religijne i kult świętych, wskazując, że często sprowadzają się one do zabobonów i materialnych korzyści dla Kościoła.

Pleban stara się bronić swojej grupy społecznej, argumentując, że Kościół pełni ważną rolę w społeczeństwie. Twierdzi, że ofiary i dziesięciny są konieczne, ponieważ księża muszą utrzymywać świątynie, odprawiać msze i zapewniać wiernym zbawienie. Próbując odpierać zarzuty, jednocześnie potwierdza niektóre z nich, nie dostrzegając hipokryzji w swoich słowach.

Wójt i Pan nie dają się przekonać, wskazując, że księża żyją w luksusie, a ich głównym celem jest pomnażanie majątku kosztem wiernych.

Wójt zwraca uwagę na nadużycia szlachty, która wyzyskuje chłopów, nakładając na nich wysokie podatki i ciężką pańszczyznę. Wskazuje, że szlachta dba tylko o własne interesy, a chłopi są traktowani jak poddani bez praw. Pan próbuje się bronić, argumentując, że system feudalny jest konieczny, aby utrzymać porządek w państwie. Jednak nie zaprzecza, że szlachta często wykorzystuje swoją pozycję, rządząc bezwzględnie i nie interesując się losem chłopów.

Każda postać widzi winę w innych, nie dostrzegając własnych błędów. Rozmowa nie prowadzi do żadnego rozwiązania –konflikty społeczne wydają się niemożliwe do zażegnania.Rej pokazuje, że zarówno duchowieństwo, szlachta, jak i chłopi mają swoje racje, ale również grzeszą hipokryzją. Konkluzja utworu sugeruje, że społeczeństwo jest pełne niesprawiedliwości i nadużyć, a żadna grupa nie jest wolna od wad.