,,Mistrz i Małgorzata" Michaiła Bułhakowa jest doskonałą ilustracją egzystencji artysty w systemie totalitarnym.
Związek Radziecki był szczególnie nie przyjaznym krajem dla twórców, którzy w jakikolwiek sposób narazili się władzy.Za nieprawomyślne poglądy prześladowano pisarzy i ich bliskich, więziono, a nawet doprowadzano do śmierci. Doświadczenie to stało się udziałem takich rosyjskich literatów, jak Osip Mandelsztam, Anna Achmatowa, czy Borys Pasternak, autor ,,Doktora Żywago".
Także Bułhakow doświadczył czym są prześladowania władzy i niemożność drukowania swojej twórczości , po uznaniu go za wroga klasowego w porewolucyjnej Rosji. Otuchy w tych ciężkich chwilach dodawała mu praca nad dziełem swego życia , niezwykłą powieścią ,,Mistrzem i Małgorzatą", ostatecznym zwycięstwem artystycznego, wolnego ducha nad zniewoloną materią.
Rzeczywistość Moskwy lat dwudziestych XX wieku to pełen absurdów obraz zniewolonych przez komunizm jednostek, które wyzbywają się swojej indywidualności twórczej na rzecz wspinania się po szczeblach kariery literata będącego na usługach partii.
W ,, Mistrzu i Małgorzacie" autor pokazuje zniewolonych przez system literatów, jak tworzący według metody socrealistycznej Michał Aleksandrowicz Berlioz, który zapatrzony w panującą doktrynę ,nie dopuszcza możliwości istnienia świata duchowego. Jest on prezesem związku zrzeszającego piszących słuszne ideowo dzieła literatów moskiewskich, ,,Massolitu''.
Innych przykładem zniewolenia jest postać Iwana Bezdomnego , który pisze tandetne , jednoznaczne ideowo poematy. Nie jest jednak zadowolony ze swych dziełek, ma wątpliwości czy Jezus rzeczywiście nie istnieje. Po ingerencji w jego życie Wolanda trafia do szpitala psychiatrycznego, gdzie poznaje Mistrza, którego obiera za swojego nauczyciela. Kiedy Mistrz odchodzi z Małgorzatą w zaświaty postanawia kontynuować jego duchowe dzieło.
Artystą , który nie dał się zniewolić oficjalnej ateistycznej doktrynie obowiązującej w związku radzieckim jest tytułowy bohater powieści- Mistrz. Studiował historię, potem zajmował się działalnością przekładową. Kiedy niespodziewanie wygrał 100000 rubli wynajął mieszkanie, zapełnił je nowo zakupionymi książkami, swoją największą namiętnością i rozpoczął pracę nad powieścią o prokuratorze Judei Poncjuszu Piłacie i Jeszui Ha-Nocri. Nie opuszczało go szczęście, wkrótce spotkał kobietę swojego życia piękną Małgorzatę, która oprócz miłości daje mu także olbrzymie wsparcie w jego twórczych wysiłkach. Jest również pierwszą osobą , która ma możliwość przeczytania tajemniczego dzieła Mistrza i od razu się nim zachwyciła. Niestety komisja cenzurująca ateistycznego kraju nie zezwoliła na druk bałwochwalczej książki , a ograniczony krytyk Łatuński szczególnie nisko ocenił ją zarówno pod względem treści, jak również formy.
Pisarz zaczął być prześladowany przez aparat bezpieczeństwa kraju, czuł się coraz bardziej osaczony, zaczął zapadać na umyśle, w końcu spalił rękopis, a sam znalazł się w szpitalu dla szaleńców. Dzięki pomocy ukochanej Małgorzaty i szatańskiej brygadzie Wolanda zarówno on , jak i jego dzieło zostają uratowani.
Ma w końcu możliwość, aby dokończyć swą powieść , a tym samym uwolnić jej głównego bohatera Piłata od cierpienia. Mistrz razem ze swoja ukochaną wypijają wino podarowane im przez Wolanda , aby udać się w zaświaty i tam żyć szczęśliwie i bez ciągłego narażania się na próby zniewolenia umysłowego. Moskwa okazuje się miejscem, w którym nie jest możliwe szczęśliwe życie wolnomyślnego pisarza.
