Sonety kojarzą się głównie z kunsztem i wyszukaną tematyką, która im towarzyszy, a zmierzenie z tą formą uznaje się za rangę wielkości poety.

Sonet - historia gatunku

Wyszukany gatunek liryki, jakim jest sonet, wywodzi się z włoskiej poezji ludowej. Ukształtował się w XIII wieku na Sycylii, gdzie zyskał swój kształt pod wpływem gatunków poezji arabskiej i prowansalskiej. Upowszechnił go i rozsławił Petrarka swymi sławetnymi Sonetami do Laury, rangę sonetu docenił również Szekspir. 

W Polsce gatunkiem tym zasłynęli kolejno: w renesansie Jan Kochanowski oraz Mikołaj Sęp-Szarzyński, a w baroku m. in. Sebastian Grabowiecki oraz Jan Andrzej Morsztyn.

Oświecenie zarzuciło ten gatunek, tryumfalny powrót zaś tej wyszukanej formy nastąpił w romantyzmie, który podszedł do sonetu, jak to romantyzm - świeżo i nowatorsko, czego najlepszym przykładem są cykle sonetów Adama Mickiewicza, pisanych w efekcie podróży - najpierw na Krym, a potem do Odessy. 

Nikt jednak nie dokonał tak radykalnego zadarcia z normami klasycznej formy gatunku jak Jan Kasprowicz pisząc swe sonety pod tytułem Z chałupy.

Cechy sonetu - kompozycja

Tak naprawdę, choć sonet nieodmiennie kojarzy nam się w pewną ilością strof i podziałem wersyfikacyjnym w nich, znamy różne typy sonetów. Wyznacznikiem uniwersalnym dla klasycznego sonetu jest czternaście wersów, podzielonych na cztery strofy o regularnej budowie. Ale już w zależności od poszczególnych rodzajów, pewne cechy stanowią ich wyznaczniki. I tak:

- charakterystyczne cechy sonetu włoskiego to dwie strofy czterowersowe (tetrastychy) z układem rymów abba cddcoraz z dwiema tercynami o różnych kombinacjach rymów (np. eee fff, efg efg)

- charakterystyczne cechy sonetu francuskiego to trzy strofy czterowersowe z rymami abba abba cdcdi końcowym dystychem o rymach gg

- charakterystyczne cechy sonetu angielskiego to w układzie wersowym na wzór francuski, układ rymów abab cdcd efef gg

Uniwersalny dla każdego z wymienionych typów jest podział na część opisową i narracyjną refleksyjno-uogólniającą. Najczęściej dwie pierwsze zwrotki ( czyli osiem wersów) stanowi opis, zaś pozostałe składają się na część refleksyjną. Ostatniej strofie przypisuje się zaś rolę kulminacji przebiegu znaczeniowego, przynoszącej uogólniające sformułowanie nadrzędnego sensu utworu.

Cechy sonetu - stylistyka

Sonety, o ile nie są wersją alternatywną, jak wymienione Z chałupyKasprowicza, charakteryzują się najczęściej wyszukanym i kunsztownym językiem. I tak w klasycznych sonetach zwraca się uwagę na następujące środki wyrazu poetyckiego:

- wymyślne powtórzenia słowne

- wyszukane kompozycje rymowe

- anafory, paralelizmy, gradacje

- wyszukana miara wersowa, np. w polskich sonetach jedenasto- i trzynastozgłoskowiec

- kunsztowne rozwiązania składniowe i częste wprowadzanie rymów w średniówce

- paralele i kontrasty obrazowe między odpowiadającymi sobie strofami

Cechy sonetu - tematyka

Klasyczne sonety miały zwykle charakter poezji salonowo-erotycznej, bądź traktowały na poważne tematy z kręgu refleksyjno-filozoficznego.