Komedia jest gatunkiem starym jak świat... antyczny. To wtedy bowiem się za sprawą Arystofanesa zrodziła. Od starożytności jednak gatunek przeszedł niesamowitą ewolucję i dlatego pytając o cechy komedii, powinniśmy precyzować, jaki etap jej rozwoju nas interesuje.

Komedia - rodowód gatunku, cechy komedii starożytnej

Komedia jest jednym z trzech rodzajów, obok tragedii i dramatu właściwego, utworów przeznaczanych do wystawiania na deskach teatralnych. Jej starożytny rodowód powoduje, że możemy obserwować, jak przez wieki dokonywała się ewolucja gatunku. I tak, stworzona przez Arystofanesa komedia antyczna z Grecji, miała twardo ustalone reguły konstrukcyjne, takie jak prolog, agon- czyli pojedynek słowny wykonywany przez podzielony na dwie części chór (bo oczywiście występował on w komedii antycznej) oraz parabasis, czyli ten fragment, w którym aktor zwraca się bezpośrednio do widowni, stosując tzw. "mówienie na stronie". 

Nie używano w tym czasie jeszcze określenia komizm, ale można się domyślać, że o niego właśnie chodziło w tym, co Arystoteles określał jako błazeństwo. Jak patos w tragedii, tak błazeństwo w komedii, służyło rodzajowi terapeutycznego katharsis. Trywializacja przyczyn cierpienia ukazywanych na scenie bohaterów, służyć miała oczyszczeniu z negatywnych uczuć. 

Starożytnych śmieszyło zatem głównie ukazanie ułomności i deformacji ludzi oraz obsceniczność. Ich zapotrzebowania nie wydają się mierzyć wysoko, ale był to po prostu ich sposób na radzenie sobie z trudnymi rzeczami. Co ważne, śmieszności nie należy utożsamiać z wesołością bohaterów, którzy często ukazywani są na scenie w chwili cierpienia. 

Typowe dla bohaterów antycznych komedii były znaczące imiona eksponujące wyszydzaną w nich wadę. Antyczni komediopisarze posługiwali się różnym rodzajem komizmu: sięgali zarówno po ten sytuacyjny, słowny, jak i komizm postaci. Tematyka ich dzieł oscylowała wokół polityki, mitologii oraz życia codziennego. 

Komedia rzymska kształtowała się pod silnym wpływem greckiej komedii nowej, czyli takiej, która poważnie traktuje ukazanie motywacji psychologicznej uczynków bohaterów. Najsłynniejszymi jej twórcami byli Plaut oraz Terencjusz, którzy zainspirowali najbardziej rozwój nowożytnej komedii europejskiej.

Cechy komedii nowożytnej ogólnie

Tak naprawdę bardzo wiele z cech komedii starożytnej przetrwało w jej nowożytnym wydaniu. Zbierając cechy komedii nowożytnej w całokształt, pod którym dadzą się ująć jej różnorodne odmiany, łączyć będzie je zbiór następujących cech:

- cechy ogólnie wyróżniające dramat: brak osoby wypowiadającej, czyli narratora lub podmiotu lirycznego, obiektywizacja świata przedstawionego - nie jest on uzależniony od narratora czy podmiotu lirycznego, centralna rola akcji, brak refleksji i komentarzy odautorskich, charakterystyka bohaterów dokonuje się poprzez ich działania, względnie charakteryzują je inne postacie dramatu wypowiadając się o nich - wszelkie zaś dane dotyczące wyglądu postaci, komentarze ich zachowań, ewentualne wskazówki dotyczące sytuacji na scenie ujęte są w didaskaliach, czyli tekście pobocznym o charakterze informacyjnym. Całość zbudowana jest z dialogów, podzielona na role, itd.

- pogodna treść

- akcja obfitująca w zdarzenia

- pomyślny dla bohaterów finał

- występujące elementy komizmu: karykatura, satyra i groteska (wszystko, co posłuży osiągnięciu efektu komicznego)

Cechy komedii bardziej szczegółowo

Komedia nowożytna dzieli się na kilka typów i w zależności od tego, z jakim mamy do czynienia, będą one różniły się jakimiś charakterystycznymi szczegółami. I tak, np.

·         cechy komedii średniowiecznej: bazowanie na krótkich scenkach opartych na farsie, w której dominowała karykatura i komizm sytuacyjny, wzbudzający śmiech w sposób niewyszukany

·         cechy komedii dell’arte: ważna rola efektu wizualnego, powtarzalność postaci scenicznych w każdym scenariuszu - w efekcie stałość tzw. masek, tzn. komicznych typów o charakterystycznym wyglądzie i zachowaniu

·         cechy komedii romantycznej: pojawianie się w niej elementów lirycznych i fantastyki (typowym przykładem będą tu komedie Szekspira - termin komedia romantyczna nie jest bowiem oznaczeniem epoki, w której takowe powstawały, a określeniem wyboru pewnej konwencji wybranej przez autora)

·         cechy komedii klasycyzującej: realistycznie traktowane tematy obyczajowe, założenie niezmienności natury ludzkiej, różnice bardziej szczegółowe w zależności od typu komedii klasycyzującej: charakterów, sytuacji, intrygi, obyczajowej, politycznej, poza tym budowa wg schematu: ekspozycja, zawiązanie i rozwój akcji, punkt kulminacyjny, rozwiązanie akcji.