KRONIKI

Kroniki były to faktograficzne opisy wydarzeń poukładane w ciągu chronologicznym. Kroniki nie zwierały analiz opisywanych wydarzeń, a jedynie komentarz autora bądź krótkie podsumowanie. Sam zapis odbywać się mógł na bieżąco albo później, a zaliczane do form epickich kroniki łączyły w sobie bardzo często także elementy legend czy baśni, posiadały także nierzadko pewne cechy "powieściowe" .

W Polsce najbardziej znanymi kronikarzami byli Gall Anonim, Jan Długosz, Wincenty Kadłubek, Janko z Czarnkowa i Władysław z Gielniowa. Kroniki cechował je brak krytycyzmu, często zamiast opisywać realia, stwarzano kolejne parenetyczne wzorce, a w szczególności wzorzec idealnego władcy, znaczna ilość elementów fikcyjnych jak np. mowy, listy, anegdoty czy pieśni, rozbudowana funkcja dydaktyczna i prosty, choć nie pozbawiony metaforyki lub gier słownych język i znaczna ilość pytań retorycznych, apostrof, wołaczy czy wykrzykników stosowana dla utrzymania stylu parenetycznego.

Gall Anonim był nadwornym kronikarzem króla Bolesława Krzywoustego. Żył na przełomie jedenastego i dwunastego wieku. Znany nam jest jako autor jednego z największych i wielowymiarowych dzieł w historii literatury naszego kraju. Osobą , która zachęciła Anonima do sporządzenia jego kroniki, był niejaki Michał Awdaniec, pełniący funkcję kanclerza królewskiego. Był on także informatorem dziejopisa. Tak zwana "Kronika królów i książąt polskich" jest złożona z trzech części. Pierwsza z nich obejmuje okres do momentu narodzin Bolesława Krzywoustego, druga zajmuje się okresem lat 1086 - 1109, zaś treść trzeciej urywa się bez wyraźnej przyczyny na opisie wydarzeń w roku 1113. Anonim pisząc kronikę posługiwał się łaciną, dając świadectwo świetnej znajomości tego języka. Każda z trzech części poprzedzona jest listem (tzw. epilogus), w treść poszczególnych ksiąg autor wplótł formy, takie jak mowy, czy pieśni. Język kroniki jest pełen metafor, gier słownych, twórca sprawnie posługuje się powszechnie znanymi toposami. Jeśli chodzi o pozycję tego utworu na tle podobnych, powstających ówcześnie w Europie kronik, był on, ze względu na swą wartość literacką szczytowym osiągnięciem dziejopisarstwa. Stanowił także podstawowe źródło informacji o dziejach państwa polskiego do roku 1113. Z informacji , zawartych w kronice korzystali miedzy innymi tacy twórcy, jak Wincenty zwany Kadłubkiem, Jan Długosz czy Marcin Kromer.

Cechy:

  • brak postawy krytycznej wobec faktów, których wiarygodność nie była w żaden sposób weryfikowana
  • liczne pytania retoryczne, wykrzyknienia czy apostrofy stosowane dla utrzymania odpowiednio patetycznego stylu
  • wewnątrz duża ilość innych gatunków literackich (list, mowa, pieśń, anegdota)
  • funkcje dydaktyczne (odnośnie ewentualnego wyciągania wniosków z zaistniałych wydarzeń)
  • zachowywanie chronologicznego układu wydarzeń
  • gloryfikacja władców
  • prosty, choć nie pozbawiony metafor i gier słownych język

Kronikarze polscy:

  • Gall zwany Anonimem - Kronika Polska
  • Gocław Baszko - Kronika Wielkopolska. (zawiera liczne daty, występuje w niej też narracja historyczna w ciągu przyczynowo-skutkowym)
  • Janko z Czarnkowa Kronika
  • Wincenty zwany Kadłubkiem - Kronika (częściowo wsparta na zmyśleniach i wydarzeniach fantastycznych zmyśleniach, występuje np. Juliusz Cezar - w ten sposób Kadłubek próbuje ulepszyć naszą przeszłość)
  • Jan Długosz - Kronika (wiek XV) (Jest to opis dziejów Polski do wieku XV, także charakterystyka konfliktu z Zakonem Krzyżackim).

KRONIKA GALLA

Anonim zwany Gallem (data urodzenia nieznana - zmarł około 1116) był pierwszym kronikarzem w historii Polski.

- do Polski przybył najprawdopodobniej z klasztoru na Węgrzech około roku 1110

- swoją kronikę napisał najprawdopodobniej na życzenie kanclerza Michała Awdańca.

- mnich, najprawdopodobniej benedyktyn, urzędnikiem kancelarii króla

- prawdopodobnie pochodził z obszaru południowej Francji (dlatego właśnie jest nazwany Gallem).

- Kronika napisana została na zamówienie dostojników.

Kronika Anonima zawiera właściwe ówczesnym dziełom aspekty. Jako najważniejszy historycy wskazują przede wszystkim chronologiczny układ wydarzeń, zamieszczonych w całej kronice. Ponadto cechą charakterystyczną jest brak krytycyzmu wobec opisywanych wydarzeń, dydaktyzm i moralizatorstwo, skłonność do pouczania, duża liczba elementów fikcyjnych, takich jak nieautentyczne mowy, pieśni, rozmaite opowieści, oraz swoboda w uzupełnianiu danych, bez podawania ich źródła, co stanowi problem dla współczesnych historyków.

Subiektywność w przedstawieniu postaci władcy wiąże się z wieloma zastrzeżeniami, jakie możemy mieć wobec tekstu "Kroniki". Jednak ranga, unikatowość i prekursorstwo tego dzieła na gruncie polskiej literatury panegirycznej nie ma sobie równych w literaturze okresu średniowiecza.