Doskonalenie się w cnocie, poprzez umartwienia ciała i ducha, wyrzeczenie się posiadanych dóbr materialnych, stanowi istotę ascezy. Jest to także całkowite podporządkowanie życia wobec ideałów moralnych, uznawanych za najwyższe , wśród kryteriów i norm postępowania, które prowadzą do osiągnięcia absolutnej doskonałości religijnej. Obranie ascezy jako drogi życiowej oznacza ucieczkę od uciech i przyjemności życia, dążenie ku cierpieniu z własnego wyboru, umartwienia i doskonalenie swej pobożności, aby oczyścić dusze, zapewnić sobie po śmierci zbawienie, szczęście i zdobycie świętości. Ludzie doby średniowiecza postrzegali dusze, jako najbardziej narażoną na działanie grzechu i zła, poddawali ją zatem cierpieniu, żeby zmyć z niej piętno występku. Wzorzec ascety był w owym czasie jednym z ideałów, który zdobył rzesze naśladowców. Był także dodatkowo rozpowszechniony poprzez legendy i znane wielu ludziom teksty hagiograficzne.

Idealny asceta w celu uzyskania nagrody po śmierci wyrzeka się świata i kontaktów z ludźmi, rozdaje majątek, umartwia ciało i żyje w odosobnieniu spędzając czas na kontemplacji i modlitwie, która zbliżyć ma go do Boga i zjednać Jego łaski, które asceta otrzymać ma po śmierci.

Parenetyczny charakter literatury średniowiecznej preferował trzy główne wzory osobowe jakimi byli władca, rycerz i święty. Trzeci z nich - bardzo ważny ideał średniowieczny, ideał świętego-ascety najpełniej realizuje pochodząca pierwotnie z piątego wieku z Syrii "Legenda o świętym Aleksym". Jej tytułowy bohater wyrzeka się w dniu ślubu pięknej i młodej żony, wygodnego życia i bogactw, zaś cały swój dobytek i majątek rozdaje ubogim, ażeby pędzić żebracze życie w umartwieniu, które ma zbliżyć go do chwały niebieskiej.

Dla świętego "ars bene moriendi" czyli tzw. sztuka dobrego umierania dla każdego z przykładów wzorca osobowego była inna. Idealny rycerz ponosił śmierć z mieczem w ręku, bijąc się z poganami za swego Boga, któremu cały czas wiernie, mężnie i walecznie służył. Inaczej miała się rzec z idealnym świętym-ascetą, który w ciągu swojego życia chwalił Boga nieco innymi uczynkami niż rycerz, a mianowicie umartwianiem ciała, postami, kontemplacją i modlitwą, a jego śmierć była najczęściej męczeńska i okrutna, choć na przykład jeśli chodzi o świętego Aleksego było nieco inaczej, choć jego życie bez wątpienia także można byłoby nazwać męczeńskim.

Aleksy staje się synonimem pokory, decyduje się na ucieczkę od świata, który go otacza, aby ten nie utrudniał mu realizacji celu, który sobie założył jeszcze będąc młodzieńcem. Poprzez studnia nad filozofią, dominująca w czasach ,kiedy żył, doszedł do wniosku, iż jedynie postępowanie podobne do życia Chrystusa niesie ze sobą głębszy sens, zaś jedynym i najważniejszym celem życia ziemskiego jest dążenie do osiągnięcia świętości, czyli możliwość przebywania u boku Pana. Drogą wiodącą ku temu celowi miało być dobrowolne cierpienie, upokorzenia, i rezygnacja z dóbr, jakie niesie żywot ziemski.

Lektura tekstu "Legendy o św. Aleksym" i fakty z historii literatury ukazują, jak odległa od rzeczywistości czasów dzisiejszych jest postawa zwana ascezą. Z założenia wydaję się ona być postawą, będącą wyrzeczeniem się radości życia i umartwianiu własnej duszy i ciała. Nagrodą za to miało być życie wieczne w niebie. Asceza nie opiera się wyłącznie na wyrzekaniu się przyjemności życia, ale na czerpaniu radości z owych wyrzeczeń, ponieważ zbliżają one do Boga. Surowa wewnętrzna dyscyplina, narzucona wstrzemięźliwość, wyrzeczenie się bogactw, zaszczytów i sławy na rzecz samotności, cierpienia i bólu stają się drogą do życia wiecznego i zbawienia, zaś umartwienie duszy i ciała prowadziło ku wiecznej szczęśliwości.

To właśnie Aleksy staje się najbardziej rozpowszechnionym w Średniowieczu wzorem świętego, będącego jednocześnie ascetą.

Aleksy wybiera bardzo trudną drogę, wyrzeka się na niej wszystkiego i cierpi, ale swoje cierpienie ofiarowuje Bogu i w tym znajduje pociechę, być może nawet jest szczęśliwy, ponieważ wie, iż takie postępowanie przyniesie mu nagrodę po śmierci, jest świadom tego, ze swoimi uczynkami zasługuje na życie wieczne i to chyba właśnie to utrzymuje go w jego postanowieniach. Jednocześnie dążąc do zrealizowania własnego celu - uzyskania zbawienia, Aleksy przyczynił się do cierpienia nie tylko własnego, ale także członków najbliższej rodziny. Ucieczka z domu uczyniła koszmarem życie jego rodziców, nie mogli się pogodzić z utratą ukochanego syna. Natomiast po tym, jak zmarł, trapiły ich jeszcze większe wyrzuty, z powodu tego, iż nie rozpoznali go, zaś ona skonał pod ich domem , jako żebrak. Ogromną przykrość i ból zadał też swej małżonce, porzuconej w noc poślubną. Poświęcił jej uczucia i podporządkował je swojemu planowi. Także rozdając majątek ubogim zapewnił im tylko jednorazową pomoc, zamiast pomnażać go, by wspomóc ich wielokrotnie i to na większą skalę. Ostatecznie osiągnął swój cel, jednak cena za tę godność okazała się niezwykle wysoka. Jego ucieczka od doczesności przyniosła mu świętość i zbawienie, jednak poświęcił temu celowi nie tylko swoje życie, ale także szczęście i spokój najbliższych mu osób.