Styl romański to wczesny styl w średniowiecznej architekturze. Samo słowo pochodzi od słowa "Roma" czyli Rzym. Nazwa nie jest jednak określeniem rzymskiej architektury. Obejmuje swym zasięgiem budowle takie jak warowne zamki, kościoły i kolegiaty, gmachy wznoszone na terenach rzymskich prowincji od początków Średniowiecza aż do XIII wieku. Swym zasięgiem objął Włochy, Francję, Anglię, Hiszpanię, Niemcy i kraje słowiańskie.
Budowle romańskie charakteryzują się ciężką budową, przysadzistymi kopułami, grubymi murami i niewielkimi oknami.
Do najbardziej znanych polskich zabytków architektury romańskiej należy to katedra w Tumie pod Łęczycą. Ona i Kolegiata pod wezwaniem Świętego Piotra i Pawła w Kruszwicy są najlepiej zachowanymi obiektami reprezentującymi styl romański. Innym interesującym przykładem budowli romańskiej jest Kościół Klarysek pod wezwaniem Świętego Andrzeja w Krakowie.
Do bardziej znanych zabytków należy zaliczyć jeszcze kościół Cystersów pod wezwaniem Świętego Wojciecha i Najświętszej Marii Panny w Jędrzejowie.
Styl gotycki jest stylem charakterystycznym w architekturze i sztuce dojrzałego Średniowiecza. Charakteryzuje się on na przykład krzyżowo-żebrowym sklepieniem, ostrymi łukami i wielkimi witrażowymi oknami. Budowle to wielkie katedry i strzeliste kościoły.
Początkowo budowli gotyckich nie darzono szacunkiem, a wręcz nazwa "gotyk" stosowana była jako nazwa pogardliwa. Z czasem dopiero okazało się, ze dzieła gotyckie zyskały aprobatę i uznanie. Przyniosła to uznanie epoka Romantyzmu, upatrująca ten styl sztuki jako arcydzieło.
Przykładami słynnych budowli są wielkie katedry w we Francji: Chartres, Reims, Amiens czy w Paryżu.
Do Polski gotyk dotarł za sprawą cystersów, którzy chętnie adaptowali ten styl architektury do swoich potrzeb.
Najbardziej znane polskie zabytki to Kościół Najświętszej Marii Panny w Krakowie, ze słynnym ołtarzem Wita Stwosza, Katedra na Wawelu, Katedra w Gnieźnie, we Wrocławiu i Poznaniu.
OŁTARZ WITA STWOSZA W KRAKOWIE
Najpiękniejszym zabytkiem gotyckiej sztuki jest ołtarz Wita Stwosza w Kościele Mariackim W Krakowie. W całości poświęcony jest Najświętszej Marii Pannie i wszystkie sceny przedstawione w tym wielkim dziele dotyczą Jej osoby. Ołtarz powstawał w latach 1477 do 1489 i jest genialnym dziełem artysty rzeźbiarza i malarza realizującego zamówienie mieszczańskich fundatorów. Wielkość dzieła polega na skonstruowaniu niesamowitej monumentalnej całości oddającej w niezwykle realistyczny sposób przedstawione w nim (ołtarzu )osoby, przy zachowaniu wiedzy z wielu dziedzin nauki: botaniki, medycyny, wiedzy o teatrze, malarstwa.
Otwarta szafa ołtarza przedstawia radość Marii od momentu Zwiastowania do Zesłania Ducha Świętego na skrzydłach, z wielka sceną zaśnięcia pośrodku ołtarza, z Wniebowzięciem i Koronacją w asyście św. Wojciecha i św. Stanisława powyżej. Natomiast w momencie zamknięcia skrzydeł ołtarza ukazuje się dwanaście scen Boleści Marii - od Zwiastowania Joachimowi o poczęciu Marii poprzez jej życie, życie Jezusa aż do jego Zmartwychwstania.
