Okres wieków średnich, będący jednym z dłuższych okresów w historii ludzkości datujemy od około 476 roku aż do przełomu wieków piętnastego i szesnastego. Epoka ta charakteryzuje się różnorodnością światopoglądów i nurtów filozoficznych. Wpływa to znacząco na wizję świata jaką mają poszczególni tworzący wówczas autorzy. Dzisiaj wizję tą możemy poznać poprzez zapoznanie się z dziełami filozoficznymi i literackimi średniowiecza, a także dzięki kontemplacji zabytków i dzieł sztuki.

Największy wpływ na kształt wizji świata mają teorie filozoficzne. W średniowieczu mamy ich wiele, są to między innymi tomizm, franciszkanizm, augustynizm, teocentryzm i inne. Na wizję świata składa się wiele elementów, są to przede wszystkim koncepcje dotyczące człowieka i Boga. W literaturze odnajdujemy wątki dzięki którym poznajemy relacje między człowiekiem a światem i Bogiem, a także ludzką postawę wobec życia, jego celu i sensu.

Literatura średniowieczna kreśli pewne określone wzorce osobowe, które kształtują ówczesną wizję świata. Są to dwie postawy: świętego ascety i idealnego rycerza. Wzorzec ascety został przedstawiony w utworze zatytułowanym "Legenda o świętym Aleksym". Autor pokazuje Aleksego, pochodzącego z książęcej rodziny. Człowiek ten kierując się pobożnością, w dzień ślubu odrzuca doczesne dobra, majątek rozdaje biednym i postanawia od tej pory żyć jak żebrak i z cierpliwością znosić wszelkie upokorzenia. Umartwienie ciała było drogą do osiągnięcia siły ducha i zbliżeniem się do Boga. Wzór idealnego rycerza i władcy można odczytać z "Pieśni o Rolandzie", a na gruncie polskim w "Kronice polskiej" Galla Anonima. Idealny władca jest obdarzony takimi cechami jak męstwo, waleczność, mądrość i przymiotami w rodzaju rozwagi i roztropności. Ważna jest także wierność Bogu i kierowanie się zasadami religii chrześcijańskiej. "Pieśń o Rolandzie" przynosi nam w osobie głównego bohatera obraz wzorowego rycerza. Roland jest bohaterski i odważny, kieruje się w swoim postępowaniu rycerskim kodeksem honorowym. Jego najwyższymi wartościami jest służba Bogu i królowi, jest gotów poświęcić swoje życie za ojczyznę, wraz z towarzyszącymi mu rycerzami broni monarchy i kraju. Ideą jaką wyznaje się są słowa: "dla swego pana trzeba znosić wszelką niedolę." Roland jest także wzorowym chrześcijaninem - walczy w obronie wiary, wierząc, że po śmierci znajdzie się w raju.

Ideał średniowiecznego kochanka przedstawiają "Dzieje Tristana i Izoldy". Jest to opowieść o nieszczęśliwej miłości dwojga tytułowych bohaterów. Niestety nad ich losem panuje przeznaczenie i historia ich głębokiego uczucia musi zakończyć się śmiercią obojga. Jednak ich miłość jest potężniejsza niż śmierć.

"Boska komedia" Dantego jest utworem, w którym autor poszukuje wyjaśnienia sensu istnienia człowieka na ziemi. Celem staje się osiągnięcie zbawienia i obcowanie po śmierci z Bogiem, jest to możliwe jedynie dzięki poświęceniu całego życia Bogu i przeżywania go zgodnie z boskimi nakazami. Wedle Dantego życia człowieka przypomina nieustanną drogę, na końcu której czeka na człowieka Bóg i zbawienie duszy. Opisy piekła i mąk piekielnych jakim poddawani są grzesznicy stają się swoistą przestrogą przed popełnianiem złych czynów.

W wielu utworach okresu średniowiecza odnaleźć można także tematykę obyczajowo - dydaktyczną. Pisarze próbują kształtować świat obyczajów i kultury poprzez pokazanie wzorców zachowań. Jednym z takich utworów jest "O zachowaniu się przy stole", w którym autor próbuje przenieść na grunt polski obyczajowość zachodnią znaną mu z okresu bywania na wielu dworach. Można powiedzieć że to ówczesny podręcznik dobrego zachowania. Natomiast inny utwór - "Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią" podejmuje tematykę moralną i jest zarazem utworem dydaktycznym. Autor pokazuje cztery rzeczy ostateczne, którymi są męki konania, scena sądu ostatecznego, przed którym musi stanąć każdy człowiek, oraz nieba i piekła. Unaocznienie tych pojęć staje się zabiegiem dydaktyczno - moralizatorskim, który ma na celu przestrzec ludzi. Nauka płynąca z utworu to zdanie, że ziemskie życie człowieka i wszelkie dobra doczesne są jedynie marnością i przemijają, natomiast prawdziwą nieprzemijającą wartość ma życie wieczne, do którego osiągnięcia należy ze wszystkich sił dążyć.

Ludzie średniowiecza postrzegali świat jako twór boski, piękny i harmonijny. Dobra duchowe były stawiane o wiele wyżej niż doczesne i materialne, dające się zdobyć za życia. Teocentryzm stawiający Boga w centrum świata i zainteresowania człowieka narzucał odczytywanie rozmaitych zjawisk jako znaków danych ludzkości przez Boga. Czytając średniowieczne teksty należy mieć stale na uwadze obowiązujące wówczas zasady pojmowania świata.

Epoka średniowiecza przynosi wiele postaw wobec świata, a co za tym idzie wiele jego wizji. Zawsze jednak nad światem panuje Bóg, i człowiek musi się Mu podporządkować. Literatura tamtego czasu dążyła do pokazania idealnej wizji świata, czemu miały służyć określone i opisane powyżej rozmaite wzorce osobowe idealnych władców, kochanków, rycerzy i świętych.