W wielu utworach poetów romantycznych odnajdujemy tematykę patriotyczną. Jest jeden z głównych tematów poruszany przez artystów tego okresu. Nie wyobrażamy sobie literatury romantycznej, bez wspomnienia o powstaniu listopadowym, represjach. Bez znajomości tych faktów historycznych, nie będziemy mogli w całości zrozumieć idei, które przyświecały romantycznej literaturze. Dlatego nie dziwi fakt, że i w utworach najważniejszego poety polskiego romantyzmu - Adama Mickiewicza, niepodległość jest jednym z głównych tematów.
Jeżmy chociażby poemat "Grażyna", który powstał w roku 1823. Wydarzenia prezentowane przez poetę umiejscowione są w okresie średniowiecza na Litwie. Mamy tu ukazaną postać księcia Litwora, buntującego się przeciwko władzy i zwierzchności księcia Witolda. Nie chce z nikim dzielić władzy, dlatego wzywa na pomoc zakon krzyżacki, by ten pomógł mu w obaleniu jego rządów. Nie zgadza się na to jego żona - Grażyna, która uważa to za zdradę i wielką hańbę dla jej rodziny. Jest ona ukazana przez poetę jako bardzo waleczna kobieta, jak pisze o niej, była to "niewiasta z wdzięków, a bohater z ducha". Dlatego też postanawia podać się za swojego męża i w przebraniu i jego zbroi walczy przeciwko wrogom, którzy najechali jej kraj. Niestety podczas walki zostaje zabita. Kiedy jej mąż dowiaduje się o nieszczęściu popada w obłęd, rozumie teraz jak wielką głupotę popełnił i nie może sobie wybaczyć sobie tego czynu. Dlatego popełnia samobójstwo nad zwłokami swej ukochanej.
Mickiewicz chciał tutaj pokazać jak wielkie niebezpieczeństwo niesie próba walki przeciwko swym rodakom i swej ojczyźnie nawet, kiedy nie zgadzamy się z poglądami innych, powinniśmy próbować doprowadzić do zgody, bo kraj wewnętrznie skłócony jest o wiele słabszy i stanowi dobry cel ataków nieprzyjaciela.
Książe jest tu pokazany jako ten, który dba tylko o swoje interesy, więcej warta jest dla niego osobista korzyść z posiadania władzy, niż dobro ogólne kraju, za co zostaje ukarany. Inaczej jest w przypadku Grażyny, o której poeta pisze: "Dziś żadnego nie znajdziesz w nowogródzkiej gminie. Co by ci nie zanucił piosenki o Grażynie. Dudarze ją śpiewają, powtarzają dziewki dotąd pole bitwy zwą polem L i t e w k i". Jest ona uosobieniem uczuć patriotycznych. Postawiona jest za wzór postępowania - potrafiła postawić wyżej dobro narodu, niżeli własne życie.
W ten sposób Mickiewicz chce pokazać wzór do naśladowania ówczesnym Polskom, którzy mieli wkrótce zawalczyć o wolność swej ojczyzny. Pokazać, jak powinni postępować - zaniechać wewnętrznych sporów, a skupić się na porozumieniu, wypracowaniu wspólnego planu, który pozwoli im wyzwolić ojczyznę spod władzy wroga.
Podobne przesłanie niesie ze sobą utwór "Konrad Wallenrod". Jest powieść poetycka, którą Mickiewicz wydał w 1828 roku. Podobnie jak w "Grażynie", akcja umiejscowiona jest na Litwie i dotyczy narodu litewskiego. Główną postacią utworu jest młody rycerz, Litwin, który będąc jeszcze dzieckiem, został uprowadzony przez Zakon Krzyżacki, kiedy ten najechał na jego ojczyznę. Nie został on jednak przez nich zabity, ale otoczony opieką. Wychowywał go Wielki Mistrz zakonu, który opiekował się nim jak synem. Kiedy dowiaduje się jednak, że nie jest Niemcem, ale Litwinem postanawia zemścić się na wrogim Zakonie. Podburza go do tego poezja Halbana, który mówi rycerzowi o jego prawdziwym pochodzeniu. Rozbudza jego patriotyczne uczucia względem Litwy. Dlatego Konrad decyduje się pozostawić swą ukochaną Aldonę i podstępnie pomścić swą ojczyznę. Wstępuje do zakonu i po latach zostaje jego Mistrzem. Wtedy prowadzi wojny zakony tak, by ten je przegrywał, by osłabić moc krzyżaków.
Pojawia się tu jednak problem, bo przecież Krzyżacy widzieli w nim zaufanego Mistrza, którego znali od lat, darzyli go szacunkiem. A on, w imieniu swej ojczyzny zdradził ich zaufanie, jest to dla niego wielki dylemat, bo jak sam mówi: "Jeden sposób, Aldono, jeden pozostał Litwinom Skruszyć potęgę Zakonu: "Mnie ten sposób wiadomy. Lecz nie pytaj dal Boga! Stokroć przeklęta godzina, W której od wrogów zmuszony chwycę się tego sposobu".
W taki sposób Mickiewicz chciał pokazać, że trzeba porzucić system walki rycerskiej - honorowy, na polu bitwy - twarzą w twarz, bo Polska nie ma tak silnego wojska, by przeciwstawić się ogromnej armii Rosyjskiej. Trzeba zacząć "walczyć ze sztyletem", potajemnie, podstępnie. Wtedy da nam to jakieś korzyści. Nie można też oglądać się na własne szczęście, teraz najważniejsze są losy kraju, którym każdy powinien się poświęcić.
Po upadku listopadowego zrywu niepodległościowego Mickiewicz napisał inne dzieła o tematyce niepodległościowej - "Redutę Ordona" i "Śmierć pułkownika".
W pierwszym z nich przedstawił czytelnikom postać Juliana Ordona, który jest w oczach poety wielkim bohaterem narodowym. Był on dowódcą polskiego oddziału, który dzielnie przeciwstawiał się nacierającemu wrogowi. Niestety, ilość wojsk rosyjskich była tak duża, że nie mogli już dłużej stawiać oporu. Wtedy podjęto decyzję o wysadzeniu placówki, w której się znajdowali. Pomimo, że nie zatrzymali wroga, to poświęcając swe życie i wysadzając, zadali wrogowi ogromne starty.
W rzeczywistości Ordon przeżył ten wybuch i był późniejszym działaczem emigracyjnym, ale w wierszu Mickiewicza gnie on wraz z żołnierzami. Miało to na celu udramatyzowanie sytuacji oraz wskazanie na bohaterstwo i wielką miłość do ojczyzny. Przez to chciał Mickiewicz dać jakiś wzór do naśladowania, na którym wzorować mogliby się walczący o niepodległość.
W drugim wierszu Mickiewicz sławi bohaterskość i czyny wielkiej bohaterki powstania - Emilii Plater, która dzielnie walczyła o wolność Polski.
Najważniejszym dziełem Adama Mickiewicza są bez wątpienia "Dziady". Porusza on w nich wiele kwestii znamiennych dal estetyki romantycznej, ale najważniejsze jest chyba zagadnienie patriotyzmu, zaprezentowane w III. części utworu.
Mamy tu przedstawione dziej nieszczęśliwego kochanka Gustawa, który po nieudanej miłości postanawia poświecić swe życie dal dobra ojczyzny. Wtedy to dokonuje się przemiana bohatera z kochanka w powstańca i Gustaw zmienia imię na Konrad, jak pisze poeta: "Tu umarł Gustaw, narodził się Konrad".
W pierwszej scenie dramatu poeta ukazuje celę więzienną, w której w - w czasie nocy wigilijnej - widzimy kilku młodych mężczyzn, rozmawiających o uciskach Polaków przez Carat. Podczas rozmowy odżywają wspomnienia, jawią się obrazy zsyłek na Sybir, kibitek ciągnących w tumanach śniegu i mrozu. Wspominają też budzące grozę przesłuchania oraz manipulowane wyroki. Nad wyraz dramatyczna jest opowieść Jana. Relacjonuje on więźniom nowiny z miasta, gdzie był świadkiem masowej wywózki na Sybir studentów, opowiada o dziesięcioletnim chłopcy, który był tak wyczerpany, że nie miał siły nieść swojego łańcucha. Rozmawiają też o heroicznej postawie Janczewskiego.
Ważnym elementem tej części "Dziadów", na który często zwraca się uwagę, jest kwestia buntu przeciwko Bogu, który w tekście Mickiewicza osiąga apogeum. Tak jak u Jankowskiego w piosence ( "Nie uwierzę, że nam sprzyja, Jezus Maryja"), ale swój szczytowy punkt osiąga w Wielkiej Improwizacji. Ważne jest tu to, że Konrad nie jest tu osobą prywatną, nie mówi o sprawach własnych, ale chce walczyć i mównic w imieniu całego narodu i ojczyzny. Zastanawia się, jak Bóg może być tak niesprawiedliwy i zsyłać takie katusze na niewinną Polskę. Wątek podobny pojawia się w tzw. "widzeniu księdza Piotra", w którym objawiają się losy kraju oraz jego wybawiciela.
Kolejnym powrotem do kwestii ojczyzny i patriotyzmu, jest scena znana pod nazwą "Salonu warszawskiego". Tutaj przedmiotem rozmów młodych ludzi jest sprawa aresztowania Cichowskiego, którego rodzina uznała, że się utopił. W okresie przebywania w celi, torturowano go wielokrotnie. Szok po tych wydarzeniach był tak duży, ze kiedy w końcu wrócił do domu, był inną osobą, nie można było nawiązać z nim żadnego kontaktu. Zachowywał się jakby żył w innym świecie.
Szczytem patriotycznych aspektów tego utworu jest z pewnością "Wielka Improwizacja". Przedmiotem prezentowanych tutaj wydarzeń jest postać Konrada, kierującego się natchnieniem oraz miłością do ojczyzny, kieruje swe słowa ku majestatowi Boga. Jest to odezwa do Boga płynąca z głębi serca. Konrad mówi to, co w tej chwili czuje i myśli. Dlatego mówi się tu o "improwizacji". Słowa te jednak nie są w brew pozorom błagalne i chwalące Boga. Konrad kieruje do Boga swoje żale i pretensje. Wynosi swą osobę do godności równemu Bogu i z takiej pozycji chce prowadzić z nim dialog. Konrad pragnie " rządu dusz" dla oswobodzenia ojczyzny. Stawia się tak wysoko, ponieważ uważa, że jest poetą, a poezja to przecież język boski, który zapewnia nieśmiertelność. Jego gniew potęguje to, że Bóg milczy i nie odpowiada na jego wezwania i prośby. W wyniku takiej sytuacji Konrad pełen już gniewu, prawie szaleństwa, posuwa się w pewnej chwili prawie do bluźnierstwa, grozi i chce nadać mu imię cara...lecz słowo to dodaje szatan. Po tym wystąpieniu Konrad pada na ziemia zemdlony, a do głosu dochodzą anioły i diabeł, którzy toczą spór o duszę Konrada. Jednak z objęć ciemnych mocy ratuje go ksiądz Piotr.
Widzimy jak wiele miejsca w twórczości Mickiewicza zajmują sprawy patriotyczne. Możemy powiedzieć, że są one nierozłącznie związane z jego poezją. Kiedy mówimy o Mickiewiczu, od razu przywołujemy sobie na myśl jego utwory, które tak pięknie sławiły imię ojczyzny i nawoływały do walki. Jest to chyba jedno z najpiękniejszych świadectwa literatury tyrtejskiej na gruncie polskiej twórczości literackiej.
