Chronologia

Okres romantyzmu w Polsce przyjęło się datować od momentu wydania przez Adama Mickiewicza w 1822 roku tomu poetyckiego "Ballady i romanse". Jako datę końcową tej epoki wskazuje się rok 1863, czyli Powstanie Styczniowe. Inna chronologia przyjmowana jest jeśli chodzi o romantyzm europejski. Tutaj datą początkowa jest rok 1798 i Wielka Rewolucja Francuska, natomiast wydarzenia zamykające ten okres w Europie to Wiosna Ludów i rok 1848.

Ważne wydarzenia epoki

W roku 1830 wybucha Powstanie listopadowe, które ma przynieść wolność narodowi polskiemu, w roku 1846 wybucha powstanie chłopskie przeciwko szlachcie.

Na zachodzie, w Niemczech, jest to okres kształtowania się nowego ruchu o nazwie"Burza i napór", którego twórcami byli J.W Goethe oraz J. Herder. Ruch ten powstał w 1773 roku i sformułował nowy program literatury. postulowano:

-odrzucenie obcych wzorców oraz klasycyzmu i racjonalizmu

-postulowanie oryginalności sztuki, odwoływanie się do źródeł narodowych i kulturowych

-natura ma przewagę na cywilizacja

-uczucie i intuicja dominują nad poznaniem rozumowym świata

-bohater- indywidualista, geniusz, wielka jednostka

Fazy romantyzmu w Polsce

Fazą wstępną romantyzmu określa się okres lat 1822-1830. W tym czasie za najważniejsze wyznaczniki uznawano: ludowość literatury, poszukiwanie tożsamości narodowej oraz kult miłości i natury. Powstały dwie szkoły twórcze: litewska - do której zaliczyć możemy choćby A. Mickiewicza, która fascynowała się m. in. kulturą orientu oraz ukraińska - którą reprezentuje A. Malczewski, a która ukazywała lud i historię jako dziką i pierwotną.

Pojęcia

- Romantyzm - poza tym, że jest to termin na określenie epoki literackiej, jest to również postawa filozoficzna, która charakteryzuje się odrzuceniem realizmu na rzecz uczuć i intuicji.

- Romantyk - tą nazwą możemy określać artystę, który tworzył w okresie romantyzmu, ale również osoba wierząca w ideały, skłonna do marzeń.

- Irracjonalizm - to wiara w możliwość poznawania świata w sposób nie rozumowy, ale uczuciowy. Poszukiwanie prawdy i sensu drogą wiary i intuicji.

- Mistycyzm - wiara w możliwość kontaktu z jakimś bóstwem poprzez widzenie lub sen, skłonność do popadania w takie stany.

- Historyzm - zainteresowanie historią, zwłaszcza średniowiecza oraz czerpanie z literatury tego okresu.

- Ludowość - zainteresowanie kulturą i obyczajami ludowymi, wykorzystywanie motywów ludowych w literaturze i sztuce.

Filozofia epoki

Za twórców filozofii romantycznej uważa się niemieckich filozofów: Hegla, Schlegela, Schelinga. Byli o nie zdania, że w poznawaniu świata należy kierować się przeczuciem, intuicją i wyobraźnią. Poznanie umysłowe może być zawodne. Twierdzili, że świat składa się z materii i ducha, a w tym układzie najważniejszy jest właśnie duch. Taką postawę nazwać możemy spirytualizmem, gdzie "duch" uznawany jest za podstawę świata, a poezja i umiejętność jej tworzenia, to boskość w ciele człowieka.

Cechy miłości romantycznej

Miłość przedstawiana przez romantyków, to przeważnie miłość nieszczęśliwa i niespełniona. Wiąże się z przeżyciami i cierpieniem. Jest platoniczna i zawiera cechy sentymentalne.

Cechy dramatu romantycznego

Dramat romantyczny zrywa z zasada trzech jedności: miejsca, czasu i akcji. Mamy w nim do czynienia z synkretyzmem form i brakiem jedności stylu. Widać to w przypadku indywidualizacji języka poszczególnych postaci. Wprowadzone zostają również obszerne fragmenty liryczne i pierwiastki fantastyczne. Osią dramatu jest bohater romantyczny.

"Faust" J. W. Goethego.

Treść i problematyka

Jest to dramat romantyczny, który w myśl zasad romantycznych zrywa z dawnym pojęciem dramatu. Historia zaprezentowana przez Goethego skupia się wokół postaci Fausta, który chce poznać zagadkę życia. Zawiera pakt z diabłem przez co zyskuje wieczną młodość i możliwość podróży w czasie.

Faust jest osobą tragiczną. Całe swoje życie poświęcił nauce, starał się rozwiązać zagadkę świata i tajemnice życia. W końcu jednak uzmysławia sobie, że nic to nie dało - życie spędzone w książkach nie spełniło jego marzeń, by poznać tajemnicę musiał układać się z diabłem. Przesłanie tego utworu jest takie, że ludzka natura jest złakniona wiedzy, ale ta wiedza niczego nam nie obiecuje. Nie możemy być pewnie, ze osiągniemy swój cel.

Faust to typowy bohater romantyczny, cechuje go indywidualność, silna osobowość, poczucie własnej mocy, a zarazem świadomości ograniczoności ludzkiego umysłu.

"Cierpienia młodego Wertera" J. W. Goethego.

Treść i problematyka

Utwór Goethego napisany jest w formie listów, co pozwala zaliczyć go do twórczości epistolarnej. Bohaterem książki jest autor listów i zarazem pierwszoosobowy narrator. Tylko jeden fragment w części drugiej zapisany jest w trzeciej osobie.

Jest to historia przedstawiająca dramat miłosny młodego mężczyzny - Wertera, który stał się wyrazicielem i symbolem bohatera romantycznego. Werter przyjeżdża do małego miasteczka, by załatwić sprawy spadkowe matki. Mieszka samotnie, ale nie cierpi z tego powodu, pozwala mu to snuć w samotności rozmyślania nad własnym życiem. Poświęca się też lekturze Homera. Z czasem, kiedy zaczyna poznawać ludzi w miasteczku, również tych z niższych warstw społecznych, dochodzi do wniosku, że nie różnią się oni niczym od ludzi z arystokracji. Jest zafascynowany ich naturalnością, szczerością, związaniem z naturą. Wydaje się nawet, że imponują mu oni w pewien sposób, zaczyna ich idealizować w swoich rozmyślaniach i listach. Jest to związane z romantycznym pojęciem sentymentalizmu. Werter jest szczególnie uwrażliwiony na piękno, zachwyca go np. widok chłopca trzymającego swojego brat na rękach, by matka mogła swobodnie pracować. Jego dramat zaczyna się kiedy poznaje Lottę. Jest to młoda i piękną dziewczyna, ale na nieszczęście Wertera jest już zaręczona z Albertem. Mimo to zakochuje się w niej wiedząc, że ta miłość nie ma szans na spełnienie. W takiej sytuacji postanawia wyjechać kiedy to otrzymuje propozycję pracy w poselstwie. Ma nadzieję, ze praca pozwoli mu zapomnieć o ukochanej. Niestety, uczucie jest silniejsze. Werter popada w depresję, co niszczy go wewnętrznie. Postanawia porzucić stanowisko i powrócić do Lotty. Kiedy się spotykają dochodzi między nimi do pocałunku, a Lotta uświadamia sobie, że również darzy uczuciem Wertera. Niestety nie ma szansy na ich wspólną miłość i życie. Zdesperowany kochanek pożycza pistolet od Alberta i popełnia samobójstwo.

Tragizm Wertera

Tragizm tej postaci wynikał ze zbyt wybujałej i romantycznej duszy Wertera oraz z tego, że by być szczęśliwym musiałby zranić uczucia innego człowieka. Był zagubiony w rzeczywistości, która go otaczała i przytłaczała. Działo się tak ponieważ jego uczucia dominowały nad racjonalnym spojrzeniem na rzycie i rzeczywistość.

Cechy werteryzmu

Postawa taka charakteryzuje się sentymentalizmem, który objawia się przez wybujałą egzaltację, stanami zachwytu, dla rzeczy zwyczajnych. Spoglądaniem na świat przez pryzmat uczuć, poezji, miłości i marzeń oraz jego nadmierną idealizacją. Niemożliwością pogodzenia się ze społeczeństwem i odnalezienie w nim miejsca dla siebie. Ważnym elementem tej postawy jest też tzw. ból świata (weltchsmertz).

Gustaw - indywidualista i kochanek romantyczny. IV. Część "Dziadów" A. Mickiewicza.

Na początku IV. części "Dziadów" mamy sielankowy i spokojny nastrój. zmienia się to diametralnie kiedy pojawia się postać pustelnika Gustawa. Ciężko jest określić czy jest on duchem, czy też osoba żywą. Gustaw zjawia się u księdza, którego kiedyś znał z prośba o spowiedź. Okazuje się, że ksiądz był kiedyś bardzo bliską osobą dla Gustawa. Wprowadzał go w świat literatury, poznawał klasycznych bohaterów i ich świat, w którym wszystko było idealnie ułożone. Ksiądz pokazywał mu wiedzę, która ma uporządkować życie. Gustaw jednak doświadczył czegoś, co zburzyło jego mniemania i nauki księdza. Zaznał ogromnej siły nieszczęśliwej miłości, która potrafi zniszczyć wszystko. Mimo iż kochali się z wzajemnością, łączyły ich poglądy na życie, literatura, podzieli los literackiego Wertera, tyle, że tutaj problemem był zbyt wysoki stan ukochanej. Gustaw musiał wyjechać, a jego ukochana - zmuszona przez rodziców - wyszła za innego, którego nie kochała. Te wydarzenia doprowadzają do szaleństwa Gustawa i w końcu popełnia samobójstwo.

Postać Gustawa reprezentuje model miłości romantycznej, która może być tylko platoniczna i nieszczęśliwa. Polega na związku dusz a nie ciał, jest więc pewną siłą mistyczną, która przetrwa nawet śmierć.

Postać Gustawa to również studium psychologiczne, wyeksponowanie tego, co dzieje się w umyśle i duszy nieszczęśliwie zakochanego. Przyszedł do księdza, by ten wytłumaczył mu dlaczego tak się dzieje. Niestety, te dwie postacie nie mogą się porozumieć, gdyż mówią "innymi" językami. Ksiądz próbuje wyjaśnić wszystko racjonalnie, natomiast Gustaw znajduje się po stronie mistyki i uczuć. Widząc, że nie uzyska pomocy do księdza wpada w jeszcze większe przygnębienie i przebija się sztyletem. Mimo tego Gustaw nadal żyje. Jego śmierć była symboliczna, jednak ksiądz nie potrafi tego pojąć. Wszystko dlatego że zmysły i racjonalizm nie mogą zrozumieć tego co duchowe.

Rozmowa Gustawa i księdza to polemika dotycząca poglądu na świat, świata dla którego Gustaw umarł, czyli świata zbudowanego na racjonalnej i klasycznej wiedzy. Musi żyć samotnie w świecie niespełnionej miłości.

Opowieść kończy się wyznaniem Gustawa: "Kto za życia choć raz był w niebie, Ten po śmierci nie trafi od razu". Oznacza to, że kto choć raz był zakochany nieszczęśliwie, będzie cierpiał wiecznie po niespełnionej miłości.

"Król Olszyn" J. W. Goethego.

Jest to przykład ballady romantycznej, której fabuła zbudowana jest na opozycji świata realnego i świata zjaw i duchów. Mamy tu przestawioną historię ojca i umierającego syna., którzy jada nocą wśród zamieci przez las. Podczas podróży zaczynają ze sobą rozmawiać, nagle syn mówi ojcu, że widzi Króla Olszyn i jego córki. Jawią się mu one jak realne postacie. Ojciec próbuje wytłumaczyć chłopcu, ze to tylko jego majaczenia i przewidzenia, jednak syn pozostaje przy swoim. Król Olszyn wzywa go do siebie, jednak syn nie chce pozostawić ojca. Niestety wkrótce umiera.

Są tu przedstawione dwa światy: realny i racjonalny, który reprezentuje ojciec oraz fantastyczny, który ukazuje się synowi. W balladzie tej Goethe chciał pokazać, że to, co uda się nam zobaczyć i spostrzec zależy od nas samych. Jeśli będziemy wierzyli w świat duchów to z pewnością się nam on objawi.

"Romantyczność" Adama Mickiewicza

Jest to utwór uznawany za manifest poezji romantycznej. Mamy tu historię Karusi, która ogląda ciało swego zmarłego kochanka Jasieńka. Nikt inny poza nią go nie widzi. Zebrany lud wierzy jednak dziewczynie, tylko jeden starzec twierdzi, ze dziewczyna majaczy, ze jest chora psychicznie. Również narrator ujawnia swe poparcie dla biednej dziewczyny. Starzec jednak wciąż twierdzi, że dziewczyna nie może nic widzieć, gdyż duchy nie istnieją. Wtedy ponownie ujawnia się narrator i w raz z ludem stwierdza, że dziewczyna nie widzi, ale czuje, a to jest ważniejsze od wzroku. Emocje i uczucia przemawiają mocniej niżeli empiryczne dowody. Cała ballada kończy się najbardziej chyba znanym wersem z poezji romantycznej: "Miej serce i patrzaj w serce", który mówi o tym, że powinniśmy równie mocno "spoglądać" zmysłami, jak i "sercem i uczuciami". Ja mówi narrator: "Czucie i wiara silniej mówi do mnie, Niż mędrca szkiełko i oko". Według romantyków świat zbudowany jest zarówno z takich elementów, które postrzegamy zmysłami, ale i również z takich, których nie zobaczymy, jeśli nie będziemy umieli doznawać uczuć. Tylko w taki sposób możemy zobaczyć świat i w całej okazałości.

"Oda do młodości" Adama Mickiewicza - pomiędzy klasycznością i romantycznością.

Treść i problematyka

Jest to utwór powstały w 1820 roku i skierowany był do stronnictwa filomatów. Szybko stał się utworem bardzo popularnym i wyrażającym przekonania i poglądy młodego pokolenia. W wierszu tym mamy prezentacje dwu światów, tego który obecnie istnieje, w którym żyjemy oraz tego, który ma dopiero nastać i przyjść. W świecie obecnym ludzie nie pragną zmian, zadawalają się tym co mają, nic nie może ich już zaskoczyć. W taki sposób przedstawiony jest świat kultury klasycznej, gdzie widzi mówi się tylko o rzeczach tych, które można racjonalnie wytłumaczyć, gdzie panuje odrętwienie i apatia.

Poeta jednak zapowiada przyjście nowej rzeczywistości, nowego świta, który będzie o wiele lepszy, będzie gloryfikował młodość, swobodę i wolność. Nastaną lepsze czasy.

Wiersz ma charakter odezwy o czym świadczyć mogą licznie nagromadzone wykrzyknienia. Podmiot tekstu jest zdecydowany i pewny siebie, żąda walki z światem starym, nieciekawym w imię świata nowego, lepszego, który będzie szansą dla wszystkich. Dlatego młodzi powinni się zjednoczyć, razem zawalczyć o nowy świat i patrzeć dalej w przód niżeli ludzie epoki klasycznej. I nie ważne są ewentualne niepowodzenia, nie można się poddać, w tej walce. Oda Mickiewicza wyraża tęsknotę za wolnością, jest pełna optymizmu i radości. Co ważne jednak, jest to utwór z pogranicz klasycyzmu i romantyzmu.

* Elementy klasyczne - mamy tu zastosowany bardzo popularny, klasyczny gatunek ody, w który to Mickiewicz wplótł elementy odezwy i apelu. Odwołuje się też w nim do cech antycznych.

* Elementy romantyczne - o romantycznym charakterze tego utworu świadczą takie elementy: przeplatanie się dwu odmiennych światów, zaprezentowana wyraźna postawa buntownicza, apoteoza młodości powiązana z bardzo emocjonalną postawą podmiotu lirycznego, który nawołuje do przezwyciężenia i porzucenia racjonalistycznego spojrzenia na świat. Ważna jest również formalna budowa tekstu, gdzie w klasycznym gatunku jakim jest oda, pojawiają się elementy wręcz dla niej niestosowne i oburzające klasyków: różne epitety i określenia.

"Świteź" A. Mickiewicza

Mamy tu ukazaną historię jeziora, z którego każdej nocy wydobywają się różne dźwięki i odgłosy. postanowiono więc zbadać cóż takiego kryje się w głębi jeziora i zarzucono sieci. Kiedy wyciągnięto sieci okazało się, że złapała się w nie kobieta, która mieszka na dnie jeziora. Opowiedziała ona historię o pewnym mieście, którego król ruszył na odsiecz innemu miast, wtedy to podstępni Rusini, wiedząc, że w mieście nie ma wojska, zaatakowali. Mieszkańcy miasta prosili Boga o śmierć, by nie zostać shańbionym. Wtedy to miasto zostało zalane ogromna wodą, ale ludzie zamienili się w rośliny. Od tamtej pory każdy Rusin, który dotknął takiego człowieka-roślinę umiera.

"Świtezianka" A. Mickiewicza

Każdej nocy pod pięknym modrzewiem spotyka się para młodych ludzi. Chłopiec prosi dziewczynę wyznając jej miłość, by zamieszkała z nim w jego domu. Dziewczyna chętnie się zgadza, a młodzieniec nie domyśla się podstępu. Kiedy chłopak wraca do domu z jeziora ukazuje mu się piękna kobieta, która wzywa go do siebie, ten zauroczony jej urodą kieruje się w jej stronę. Wtedy dostrzega, że to ta dziewczyna, której wyznawał miłość i przysięgał wierność. Spotyka go surowa kara za złamanie obietnicy: zostaje zaklęty na zawsze pod modrzewiem, pod którym się spotykali.

"Sonety krymskie" A. Mickiewicza

- "Pielgrzym"

Podmiot liryczny tego wiersza zachwyca się otaczającym go pięknem orientalnej krainy. Wokół niego mnóstwo pięknych miejsc i ludzi. Jest oniemiały z zachwytu, ale tęskni też ogromnie za swą ojczyzną, do której nie może wrócić. Nawet tak piękne widoki, których ma tu pod dostatkiem, nie zastąpią mu piękna ojczystej Litwy, za którą tęskni ogromnie. Mimo, że jego ciało znajduje się tutaj, wśród orientalnego otoczenia, to swoje uczucia i myśli pozostawił w ojczyźnie. Dlatego też otaczające go piękno może jedynie kontemplować, ale nie może zdobyć się na uzewnętrznienie uczuć.

Na zakończenie podmiot liryczny myśli o tym czy w jego ojczyźnie wciąż ktoś o nim pamięta, o nim - pielgrzymie i wygnańcu, który tuła się po świecie stęskniony domu. Mówi się, że pielgrzym zawsze wróci do swego domu, u Mickiewicza jest to powrót myśli i uczuć.

- "Stepy akermańskie"

Mamy tu obraz podróży przez zieloną piękną równinę, którą poeta porównuje do żeglarskiej wyprawy przez ocean. Trawa porównywana jest tu do oceanicznych wzburzonych fal, natomiast krzewy do wyspy otoczone masą wody. Podmiot liryczny przysłuchując się otaczającej go przyrodzie wspomina swoją rodzinną Litwę. Nawet wydaje mu się, że gdzieś w oddali słyszy ją. Wytęża słuch lecz niestety, nikt nie woła. Podmiot liryczny czuje się osamotniony i zapomniany przez ojczyznę, a ta niezmierzona cisza oznaczać może brak buntu przeciwko zaborcom.

- "Burza"

Jest to czwarty sonet z tego cyklu. W pierwszej jego części mamy przedstawioną silną i gwałtowną burzę, która atakuje statek oraz bezskuteczne próby jego ocalenia. Poeta potęguje jeszcze efekt używając dużej ilości równoważników zdań, co ma wytworzyć nastrój niebezpieczeństw i grozy.

W części refleksyjnej wiersza podmiot liryczny mówi o swoich uczuciach. Wokół niego ludzie lamentują, modlą się, żegnają się z bliskimi. Tylko on jeden nie. Wszyscy go opuścili, nie ma już nikogo, czuje się samotny i odrzucony.

- "Czatyrdach"

Czatyrdach jest górą, której piękno opisuje czytelnikowi podmiot liryczny. Jest to święta góra dla ludzi wschodu, która czczą z godnym szacunkiem. Porównuje ją do wielkiego sułtana, by jeszcze bardziej uwypuklić jej monumentalność. Szczyt ten w oczach podmiotu lirycznego, który jest przewodnikiem na tej górze, jawi się zarówno jako niebezpieczny, ale i wspaniały. Od tylu lat stoi niewzruszona czym zachwyca bohatera wiersza.

- "Bakaczysaraj"

Wiersz opisuje wielkie i piękne miasto Bakaczysaraj, które niegdyś było stolicą Krymu. Niegdyś pełne życia i ludzi, teraz stoi puste i zapomniane. Ludzie odeszli stąd zostawiając cały swój dobytek. Co kiedyś było potęgą, teraz obraca się w ruinę.

Część refleksyjna natomiast jest opisem fontanny, która ma symbolizować łzy mieszkańców. Mimo, że ludzie opuścili to miasto, źródło nadal bije i bić będzie. Jest to refleksja na temat przemijalności świata doczesnego, który zawsze przemija. Za to natura trwa wiecznie, wciąż się odradzając.

- "Widok gór ze stepów Kozłowa"

Mamy tu na początku hiperboliczny, uwypuklony opis krajobrazu jaki oraz wielkiej, monumentalnej góry. Jednak podmiot liryczny, który prezentuje nam ten opis nie jest do końca pewien jego prawdziwości. Jego opowieść osnuta jest na domysłach i zaprezentowana w formie pytań i niepewnych odpowiedzi. Dopiero kiedy w wierszu pojawia się Misza, który widział to wszystko na własne oczy, który bywał tam nie raz, opisuje nam go takim, jaki jest on naprawdę, jak wygląda w rzeczywistości. Na koniec mamy podkreślenie ogromnego zachwytu, jakim obdarza tę górę podmiot liryczny. Efekt wiersza potęguje jeszcze fakt nagromadzenia wielu środków stylistycznych, np. epitetów, które mają pełnić właśnie taką funkcję.