Kiedy Rzeczpospolita utraciła swą niepodległość i w wyniku zaborów zniknęła z mapy Europy zaczęło powstawać wiele stowarzyszeń i kół, których celem było ochronić od zapomnienia dorobek Polskiej kultury, a także kreślenie programu wyzwolenia ojczyzny i przywrócenia jej dawnych lat świetności. Do takich stowarzyszeń zaliczyć możemy z pewnością powstałe w 1817 roku Towarzystwo Filaretów, które zorganizowane zostało przez studentów wyższych lat na Uniwersytecie Wileńskim. Skupiało ono młodzież, której drogie były losy kraju, którzy chcieli uczynić coś dla swej ojczyzny. Pragnęli poprzez proces samokształcenia przyswajać największe działa literatury polskiej, o których nie mówiono na zajęciach uniwersytetu. Łączyli się oni pod hasłami patriotyzmu i wzajemnej przyjaźnie, głosząc takie oto górnolotne hasła: "Ojczyzna, nauka, cnota" albo "Będziemy wzorem i sami sobie chlubą". Były to najważniejsze założenia tego stowarzyszenia.

Zadania i cele, które stawiali sobie członkowie tego towarzystwa świetnie obrazuje wiersz "pieśni Filaretów", w którym to zawarte zostały, w języku poetyckim, najważniejsze cele i poglądy tej grupy młodych ludzi. Treść utwory przedstawia się następująco: podmiotem lirycznym w wierszu jest z pewnością osoba młoda. Wiersz zbudowany jest na zasadzie mowy podmiotu, który przedstawia różne postulaty i żądania. Nawołuje również młodzież podobną sobie, by poderwała się do walki, bo bez tego nigdy nie odzyskamy wolności. Trzeba w jednej chwili wspólnie poderwać się do działania, a wtedy z pewnością uda się osiągnąć cele. Powinniśmy zwrócić się ku przyszłości, ale mając w pamięci naszą przeszłość, na której powinniśmy się wzorować - stąd w wierszu nawiązania do twórczości klasycznej i antycznej.

W wierszu tym do najważniejszych problemów, które porusza, zaliczyć możemy:

- głos patriotycznego wezwania do walki z zaborcą

- dążenie do wyswobodzenia kraju

- projektowanie nowego ładu społecznego, gdzie każdy człowiek będzie miał swoje prawa, które będą respektowane

- najważniejsza jest wspólna i zjednoczona siła, która może obalić wroga

- dla nowego społeczeństwa i w ogóle ludzi najważniejsza jest wiedza i nauka, bez tego żadne społeczeństwo nie będzie wstanie stworzyć mocnego kraju

- czyny ludzi chcących walczyć o Polskę winny być skuteczne i spontaniczne

W utworze tym możemy dostrzec już zapowiedź stylu romantycznych poetów. Wiele elementów, które w nim dostrzegamy, będę później uznawane za filar estetyki romantycznej. Możemy tu wyszczególnić:

- najważniejszą wartością w wierszu jest wolna ojczyzna

- podmiot liryczny ujawnia chęć walki o wolność

- większą siłę upatruje się tu w uczuciach i spontanicznym działaniu, niżeli w rozumie i planach taktycznych, które odwlekają tylko działanie

- wiersz ten na pierwszy plan wysuwa młodość i związane z nią wartości: idealizm i waleczność

Nie był to jednak jedyny wiersz tego okresu o takiej wymowie i ideałach. Wystarczy przywołać chociażby inny wiersz Adama Mickiewicza "Oda do młodości", który stał się w pewnym sensie manifestem epoki romantycznej i zapowiedzią nowego modelu literatury.

Oda jest utworem klasycznym, który był jednym z gatunków wykorzystywanych przez romantyków, ale jak wiemy, romantyzm odrzucał poezję klasyczną, a jeśli już stosował dawne formy wiersza, były one często naznaczone zmianą i eksperymentem autora. Tak tez było w przypadku ody. Dlatego też, ważne jest przyjrzeć się "Odzie do młodości" Adama Mickiewicza i określić co w niej jest klasycznego, a co romantycznego.

Oda to utwór pisany wierszem w celach pochwalnych. Pisany jest zawsze językiem wysokim, patetycznym i skierowany jest do osób wybitnych, bóstw, ważnych wydarzeń. Była bardzo ważnym gatunkiem dla poezji klasycznej i bardzo często stosowanym. Ważne wydarzenia, które opisywała, były zawsze ukazane na tle mitologii, eksponowała na wyrost cechy postaci, która była jej bohaterką. Najwybitniejszymi przedstawicielami tego gatunku byli: Horacy, Kwindor, Kapullus. Później tradycje tą kontynuowali: Voltaire, Trembecki, Naruszewicz, Puszkin, Słowacki, Mickiewicz.

W "Odzie do młodości" mamy następujące cechy klasyczne:

- Mickiewicz posłużył się klasycznym gatunkiem ody

- opiewał w niej ważne ideały: wolności, miłości i braterstwa

- eksponował jednostkę, która powinna poświecić się dla dobra innych

- promował ideały dobra społecznego i równości

- odwołał się do mitologii, przywołując postać Herkulesa, Syzyfa, Ariadny

- rozbudowana jest retoryka utworu, która spełnia wymogi retoryki klasycznej: forma wiersza, kompozycja.

Obecne są tu też jednak liczne cechy romantyczne:

- przedstawienie nowej filozofii - serce i dusza ponad zmysły i racjonalizm

- Mickiewicz stosuje tu romantyczny sposób obrazowania językowego, zachwiana jest zasad stylu wysokiego, gdyż pojawiają się tu takie sformułowania, jak: "płaz w skorupie" i "wody trupie"

- odwołanie się do obecnego w poezji romantycznej motywu lotu i nawiązanie do postaci orła

- wyeksponowanie na pierwszym miejscu miłości - uczucia, które góruje nad klasycznym rozumem

- głoszenie walki w imieniu ojczyzny i ideałów wolnościowych

- skupienie uwagi na jednostce, która jest samotna i niezrozumiana

- wątki profetyzmu romantycznego

- wywyższanie młodości ponad klasyczną "starość"

- słownik, którym posługuje się Mickiewicz nacechowany jest emocjami

- poezja ma być "czynem", a nie "piękną formą"

Na podstawie tych dwu utworów możemy powiedzieć, że początki literatury romantycznej w Polsce miały ścisły związek z działalnością patriotyczną. Nie stało się jednak tak, że romantycy zaczęli uprawiać tylko i wyłącznie literaturę tyrtejską - to był tylko jeden z jej elementów. Poza tym dzieła romantyczne realizowały w pełni wyznaczniki estetyki romantycznej tworząc tym samym wspaniały kanon literatury narodowej.