Jeśli przyjrzymy się poszczególnym utworom literackim epoki romantyzmu, to zauważymy, że w większości są to realizacje liryczne, że dominuje poezja. Obok niej prym widzie forma dramatyczna, bo jest to chyba druga pod względem liczebności forma wykorzystywana przez twórców tej epoki. Ob tych niewątpliwie najczęściej się pojawiających istnieje również trzecia forma, która zyskała sobie miano powieści poetyckiej.
Powieść poetycka uznawana jest za gatunek, w którym dochodzi do połączenia wartości poezji oraz prozy, zwłaszcza jej powieściowej formy. Cechą charakterystyczną tego gatunku jest jej język i budowa, gdyż pisana jest ona metrum wierszowym, odnajdujemy w niej formy i stylistykę właściwą poezji, ale mamy tu też elementy należące do gatunku powieściowego. Chociażby obecność osoby opowiadającej daną historię, formy podobnej do narratora w prozie. Poza tym mamy tu rozwijająca się fabułę, w której autor przedstawia nie tylko doznania duchowe, wewnętrzne, ale również wydarzenia, historie, postacie i cały świat przedstawiony, którego poezja nie posiada. Taka konstrukcja tego gatunku związana jest zapewne z romantycznym wymogiem eksperymentowania, tworzenia nowych form, bądź przerabiania starych.
Za prekursora takiej właśnie formy literackiej uznaje się dziś Lorda Byrona, który stworzył dzieło "Giaur", na podstawie którego wzorowało się wielu wielkich poetów epoki romantyzmu. Również w polskim romantyzmie odnajdujemy takie nawiązania, chociażby w "Konradzie Wallenrodzie" Adama Mickiewicza. Na początku możemy powiedzieć, że jest to opowieść o człowieku, tajemniczym młodym mężczyźnie, którego trapi ból samotności. Znalazł się on w odległej Grecji, która jest opanowana przez wojska tureckie. Nikt nie wiem kim jest, nie zna jego przeszłości, ani imienia. Podobnie czytelnik - nie dowiaduje się niczego więcej o tej postaci niż inni bohaterowie książki. Pewnego dnia Giaur poznaje piękna Leilę będącą kaukaską niewolnicą, własnością baszy Hassana, który uwięził ją w swym haremie. Kiedy Hassan dostrzega zdradę, której dopuściła się jego żona, postanawia ją ukarać - kiedy zapada noc wrzuca ją w związanym worku w otchłań morza. Nie mogący pogodzić się z takim losem Giaur, popada w obłęd, wszędzie szuka ukochanej, do czasu kiedy dowiaduje się prawdy o zbrodni Hassana. Rozwścieczony napada wraz ze zgrają zabójców na oddział Hassana, którego zabija w sprawiedliwym pojedynku. Po tych wydarzeniach postanawia wstąpić do klasztoru oddając na jego rzecz cały swój majątek. Spędza tam kilka lat, milcząc i walcząc z ogromnym bólem duszy.
Na podstawie tak przedstawionej historii Giaura, którą opisuje nam Lord Byron, możemy zbudować pewną definicje, wyszczególnić najważniejsze elementy, które musza się znaleźć w utworze, by mógł być uznany za powieść poetycką. Oto one:
- w utworze dostrzegamy obecność narratora, a nawet kilku, gdyż często opowiadanie prowadzone jest z kilku perspektyw. Co ważne narrator w powieści poetyckiej nie jest konstruktem wszechwiedzącym, ale zdradza pozycje subiektywnego obserwatora.
- powieść poetycka powinna być napisana wierszem, powinna zawierać wszystkie te elementy, które są charakterystyczne dla poezji. Chodzi tu o uzewnętrznianie uczuć bohatera, poetyckie opisy różnych wydarzeń, obecność środków stylistycznych właściwych poezji.
- kompozycja utworu nie powinna być jednak tak zwarta i linearna, jak mamy to w powieści klasycznej. W tym przypadku winna ona być fragmentaryczna z luźno powiązanymi ze sobą scenami.
- cała opowieść nie powinna rozgrywać się linearnie, to znaczy wydarzenia nie powinny następować po sobie chronologicznie, ale autor powinien stosować inwersję czasową.
- najważniejszą jednak cechą jest obecność bohatera romantycznego, którego w tym przypadku zwykło się nazywać byronicznym. Cecha charakterystyczną omawianej tu postawy jest bunt przeciwko całemu światu, normom, konwencjom i stosunkom w nim panującym. Taki bohater walczy przeważnie samotnie kierując się najwyższymi racjami - w imię miłości lub ojczyzny. Jest tajemniczy, również historię jego pochodzenia często owiana jest tajemnicą, autor wyjawią ją nam dopiero na końcu dzieła. Jest to postać dumna, mocno stojąca na nogach i wierząca we własną wyższość i siłę. Bohater bajroniczny to romantyczny buntownik, który zmierza do celu.
Tak możemy scharakteryzować najważniejsze elementy, które składają się na formę powieści poetyckiej, która była jednym z najważniejszych gatunków w literaturze romantycznej.
