Biografia Mickiewicza jako pomoc przy zrozumieniu jego twórczości.

Mickiewicz Adam - urodzony 24 grudnia 1798 r. w Zosiu pod Nowogródkiem, zmarł 26 listopada 1855 r. w Stambule. Uznany za największego polskiego poetę wszechczasów. Wywodził się z rodziny drobnoszlacheckiej, wcześnie osierocony przez ojca, bo w 1812 r., po studiach na Wydziale Literatury na Uniwersytecie w Wilnie (lata 1819-23) podejmuje naukę w szkole powiatowej w Kownie. W czasie studiów był współzałożycielem Towarzystwa Filomatów. Następnie został oskarżony o udział w tajnych związkach młodzieży, co skończyło się jego aresztowaniem i uwięzieniem w Wilnie. W konsekwencji został skazany na pracę w guberniach centralnych Rosji, co zmusiło go do opuszczenia Litwy i wyjazdu najpierw do Petersburga, a następnie do Odessy i Moskwy. Dzięki wsparciu i pomocy swoich przyjaciół otrzymał paszport i mógł w 1829 r. opuścić Rosję. Przez następne półtora roku podróżował po Europie, aby po nieudanej próbie przedostania się do powstańczej Polski zamieszkać na stałe w Paryżu, gdzie przebywa do roku 1832. W 1849 r. objął katedrę Literatury Słowiańskiej na College de France. Aktywnie włączył się w wydarzenia Wiosny Ludów tworząc Zastęp Polski i redagując w Paryżu "Trybunę Ludów". W 1851 r. został poddany nadzorowi policyjnemu. Zmarł prawdopodobnie na cholerę, po przybyciu do Stambułu, gdzie zabiegał o wzmocnienie formacji polskich mających u boku Turcji walczyć Rosją.

Oto krótka biografia Mickiewicza. Gdy ją czytamy wydaje nam się suchymi faktami, nic nie znaczy. Nabiera nowych kształtów i znaczeń, gdy uświadomimy sobie jak wielki wpływ miała na twórczość naszego wieszcza. Zatem zabierzmy się do dzieła i spróbujmy udowodnić, że jego biografia jest niezwykle ważna przy interpretowaniu dzieł, których Mickiewicz jest autorem. Z racji tego, że jego dorobek pisarski jest ogromy pozwolę sobie wybrać tylko niektóre utwory, aby na ich przykładzie wykazać słuszność zawartego w tytule pytania.

Pierwszym utworem, jakim chciałabym zaprezentować jest "Żeglarz". Wiersz ten to jakby osobiste wyznanie poety. Mickiewicz opisał w nim uczucia, jakie nim targały, gdy dowiedział się zamążpójściu Maryli Wereszczakówny. Wykreował on postać samotnego żeglarza, który nie mając już więcej sił na tułanie się po świecie zastanawia się nad kresem śmiercią. Pomimo przezwyciężenia destrukcyjnych myśli poczucie porażki i wszechogarniającej samotności ujawnia się w ostatnich słowach żeglarza.

Dlaczego wybrałam ten wiersz? Bo to doskonały przykład na to, że utwór należy interpretować opierając się o biografię autora. Z biografii Mickiewicza wiemy bowiem, że w 1818 r. podczas wypoczynku w dworku w Tuchanowicach, poeta zakochał się w Maryli Wereszczakównie. Była to panna pochodząca z zamożnego domu. Miłość ta była romantyczna i nieszczęśliwa (jak przystało na prawdziwego romantyka, jakim był Mickiewicz), ponieważ rodzice dziewczyny nie wyraziła zgody na ślub. Powodem była niższa pozycja społeczna poety oraz niewystarczająca zasobność portfela. Poecie więc odmówiono ręki dziewczyny i wydano ją za Wawrzyńca Puttkamera co Mickiewicz bardzo przeżył..

Z tym epizodem w jego biografii związany jest także inny wiersz pod tytułem "Do M..." To bodajże najpiękniejszy i najbardziej romantyczny z wierszy poety. Powstał w 1822 r. a rozpoczyna się słowami: "Precz z moich oczu..." Mickiewicz opisał w nim po raz kolejny swoje wspomnienia o kobiecie którą kochał i dał tym samym do zrozumienia, że ona na zawsze pozostanie w jego pamięci. Ale nie tylko on nie zapomni - ostatni wers sugeruje, że pamięć o kochanku przetrwa także w sercu dziewczyny. Wszystko co ich kiedyś łączyło za każdym razem będzie przypominać stare czasy, kiedy byli jeszcze razem.

"Precz z moich oczu! ... posłucham od razu,

Precz z mego serca! ... i serce posłucha,

Precz z mej pamięci! ... nie ... tego rozkazu

Moja i twoja pamięć nie posłucha"

Dzięki temu lirykowi możemy się już przekonać jak słuszne jest włączenie biografii autora do interpretacji jego dzieł. Zostawmy jednak romanse Mickiewicza i przyjrzyjmy się innemu utworowi.

Kolejnym utworem jaki chciałabym przytoczyć są "Sonety krymskie". Ten niewielki zbiorek liczący zaledwie 18 sonetów jest jakby literackim pamiętnikiem Mickiewicza z pobytu na Krymie. Bohater sonetów to wędrowiec, podróżnik, wygnaniec, opuszczony przez wszystkich, pogodzony z losem, który zachwyca się otaczającą go przyrodą. To postać typowa dla romantyzmu. Wędruje po Krymie i w obserwowaniu otaczającego go świata i przyrody szuka ukojenia dla swoich cierpień. Przyroda w "Sonetach" jest absolutem stojącym ponad człowiekiem i niezależnym od niego, wiecznym i niepojętym. Budzi ona zachwyt podmiotu lirycznego ale także wzmaga poczucie samotności i obawy przed zabłądzeniem. Zachwyt nad pięknem oglądanej przyrody nie uwalnia myśli bohatera od wspomnień i żalu. Swoje uczucia wyraża on bezpośrednio i pośrednio poprzez opisy przyrody - na przykład:

" Nad głową niebo jasne, obok piękne lice;

Dlaczegoż stąd ucieka serce w okolice

Dalekie..."

Mickiewicz podziwia przepiękne krajobrazy Krymu ale jednocześnie ma świadomość, że nic nie jest w stanie zagłuszyć tęsknoty jego serca za Polską. Ten pielgrzym z sonetów może być utożsamiany z samym poetą - jego wędrówka i tęsknota za ojczyzną znajdują swoje lustrzane odbicie w biografii wieszcza. Kolejny raz potwierdza się słuszność założonej przeze mnie na początku tezy.

Kolejne wydarzenie z życia Mickiewicza, do którego chciałabym nawiązać, to epizod z czasów studenckich. Jak wiemy z "suchej biografii" Mickiewicz był współzałożycielem Towarzystwa Filomatów, za co został aresztowany i uwięziony w Wilnie. Czy to nam czegoś nie przypomina? Jeśli tak to dobrze, a jeśli nie to powinno. Cela, w której został uwięziony poeta została nazwana Celą Konrada od imienia głównego bohatera "Dziadów" części III.

Poruszony do głębi klęską powstania gorący patriotą jakim był Mickiewicz nie mógł przejść obok tego wydarzenia obojętnie. Z rozpaczy i złości uczynił poeta natchnienie do stworzenia III części "Dziadów". Mickiewicz chciał dać świadectwo męki i poświęcenia Polaków, bezdomnych bez własnej ojczyzny, dlatego też już na samym początku dzieła napisał: "Dzieje męczeńskiej Polski". W dalszej cześćmi Mickiewicz opisuje elementy tajemnicze jakie były udziałem prześladowania członków towarzystwa i pozostałej młodzieży akademickiej w Wilnie. Uczucia tajemniczości w samym już dziele Mickiewicz osiągnął dzięki budowaniu napięcia i scenom uniesień duchowych. Ma to ogromne znaczenia dla interpretacji dramatu. "dziady" część III rozpoczynają się od prologi, dzięki któremu zostajemy poinformowani o zwolnieniu Gustawa z aresztu i zesłaniu do na tułaczkę. Na murach swojej celi bohater napisał - "umarł Gustaw, narodził się Konrad" Bohater "Dziadów" ma wiele wspólnego z postacią autora. Podobnie jak Mickiewicz jest poetą, należy do Towarzystwa Filomatów za co podobnie jak poeta zostaje skazany na więzienie. Podobnie też jak Mickiewicz nieszczęśliwie się zakochuje o czym dowiadujemy się w ostatniej scenie, gdy kobieta, którą kochał próbuje wezwać jego duszę. Na uwagę zasługuje tez fakt, że praktycznie wszystkie zdarzenia, które opisał Mickiewicz w "Dziadach" zdarzył się naprawdę (wykluczam tu oczywiście sceny mistyczne). O autentyzmie świadczy też fakt, że nawet imiona bohaterów (niektórych) pozostały niezmienione.

"Dziady" część III są przykładem na to, że Mickiewicz chciał opowiedzieć parę faktów ze swojego życia. Uważał też, że musi się wytłumaczyć ze swojej bierności w powstaniu listopadowym. Dlatego czytając "Dziady" i śledząc koleje losu Konrada jednocześnie śledzimy biografię poety.

Kolejne wydarzenia w życiu Mickiewicza - uwięzienie, proces, zesłanie - pogłębiły patriotyzm Mickiewicza. Dojrzewał wciąż obserwując wydarzenia, które działy się w rozbiorowej Polsce. Liczne podróże także ukształtowały poetę. W trakcie nich zetknął się z orientalną przyrodą i kulturą. Wpłynęło to na pogłębienie się jego świadomości poetyckiej, talentu i wyobraźni. Ale były też przykre momenty - poeta na własne oczy mógł się przekonać o okrucieństwie caratu. Ta podróż sprawiła, że Mickiewicz stał się w pełni ukształtowanym poetą patriotycznym. Wygnanie z kraju tylko to uczucie pogłębiło.

Innym doświadczeniem z życia Mickiewicza, które znacząco wpłynęło na twórczość poety było spotkanie z folklorem. Ludowe obrzędy, baśnie, podania i legendy - to wszystko towarzyszyło mu już od wczesnego dzieciństwa ale liczne podróże znacząco wzbogaciły jego wiedzę na ten temat. W tych prastarych formach ludowej kultury upatrywał korzeni polskich oraz szukał inspiracji dla swych dzieł. Przykładem przeniesienia folkloru do literatury są: "Ballady i romanse", których wydanie w 1822 r. zostało uznane za symboliczny początek polskiego romantyzmu, "Dziady" część II i IV oraz "Grażyna".

Następnym etapem w życiu Mickiewicza była dwuletnia wędrówka po Europie. Na krótko zatrzymał się w Niemczech, gdzie był słuchaczem na wykładach u Hegla, odwiedził także Pragę gdzie spotkała się z czeskim poetą Yaclavem Hankš, a następnie Karlove Vary gdzie spotkał swojego przyszłego towarzysza podróży Antoniego Odyńca. Następnie udał się do Weimaru, w którym spotkał się z wielkim romantycznym poeta niemieckim Goethem, Bonn gdzie odwiedził Augusta W. Schlegla, a później przez Szwajcarię aby w końcu dotrzeć Włoszech (gdzie zwiedził Wenecję, Florencję, Rzym, Neapol i Sycylię). Na chwilkę spotkał się też z Zygmuntem Krasińskim - w Genewie. W 1830 r. przebywając w Rzymie dostała wiadomość o wybuchu powstania w Warszawie.

Romantyczna wędrówka Mickiewicz została w tym momencie przerwana. Poeta postanowił wrócić do Polski aby wziąć udział w powstaniu. Trasa jego powrotu wiodła przez Paryż, skąd pod przybranym nazwiskiem Adam Muhl wyruszył do Warszawy. Aby się przedostać do Polski dostał skierowanie od przedstawicieli rządu powstańczego. Na terenie ziem polskich przedostał się do Wielkopolski ale wieści o powstaniu były niepomyślne. Przewidywano jego rychły upadek. Chęć przyłączenia się do powstania i niemożność zrealizowania tego celu spowodowały, że zaczął poszukiwać innych środków do wyrażenia swojego patriotyzmu. Na fali rozczarowania upadkiem powstania powstały takie utwory jak: "Śmierć pułkownika", "Nocleg", "Reduta Ordona".

Ostatnim dziełem jakim chciałam się posłużyć jako przykładem jest "Konrad Wallenrod". Mickiewicz napisał go jeszcze podczas swojego pobytu w Rosji, ale długo musiał się starać o jego opublikowanie.

W utworze tym nie powinno nas zmylić odniesienie do średniowiecza i walk polsko-krzyżackich. To tylko metafora służąca ukazaniu aktualnej sytuacji w jakiej znalazła się Polska. Przedstawiając tragiczną sytuację Litwy, która musi się bronić przed najazdami Krzyżaków Mickiewicz podsuwa nam skojarzenia z okrucieństwem i brakiem litości polskich najeźdźców - zaborców. Między dwa walczące ze sobą obozy poeta "wsadził" postać Konrada Wallenroda - gorącego patrioty zatroskanego o los swoje ojczyzny. Metoda walko podsunięta zostaje młodzieńcowi dzięki pieśni Alpuhara odśpiewywanej jako akompaniament do uczty. Bojownik o wolność ojczyzny - Konrad Wallenrod - musi podjąć walkę w celu jej ocalenia. Pokonuje wroga za pomocą sprytu i podstępu ale dręczony wyrzutami sumienia (postąpił wszakże wbrew regułom kodeksu rycerskiego, bo zaatakował Zakon "od tyłu"), po wykryciu spisku popełnia samobójstwo. Konrad Wallenrod urasta więc do rangi postaci tragicznej gdyż chcąc się przysłużyć ojczyźnie musi posłużyć się niegodnymi i niemoralnymi metodami. Musi ich użyć ponieważ taka droga jako jedyna gwarantuje skuteczność.

Poeta dzięki temu dziełu nawoływał Polaków do przeciwstawienia się zaborcom. Pokazał, że sposobów walki może być więcej - nie tylko otwarte przeciwstawienie się. Jednakże nieznajomość ówczesnych realiów społecznych i politycznych oraz biografii autora spłycałoby utwór do zwykłej opowieści o smutnym losie zapomnianego patrioty, który poświęcił swoje życia dla ratowania ojczyzny.

W swojej pracy starałam się wykazać, że dzięki znajomości biografii Adama Mickiewicza o wiele łatwiej jest zrozumieć jego twórczość. Oczywiście nie można przykładać jednej miarki do wszystkiego i w każdym utworze na siłę doszukiwać się wątków autobiograficznych. Nie można też jednak pozostać całkowicie obojętnym na oczywiste związki utworów z wydarzeniami w życiu poety. W moim odczuciu utwory, które tutaj zaprezentowałam jako przykłady słusznie dowodzą temu, że często łatwiej zrozumieć twórczość poety jeśli znamy koleje jego życia.