W każdej epoce literackiej możemy wskazać pisarza, który jest wzorem i prekursorem nowej estetyki, nowego prądu w literaturze. Taki pisarz wyznacza i wytycza granice i sposób pisania danej epoki i pisarzy identyfikujących się z ideami głoszonymi w danym okresie historii. To on tworzy wzory, które będą później naśladowana, na podstawie których będzie się budować pogląd na literaturę danej epoki.
Tak jest z pewnością w przypadku jednego z największych poetów literatury polskiej - Adama Mickiewicza. Już jego wczesna twórczość uznawana była za rewolucyjną i nową wobec zastanych prawideł i form literatury poprzedników. Mickiewicz swymi tekstami zapoczątkował przecież wielki spór klasyków z romantykami nad kształtem i wymową nowej literatury. Stało się tak po opublikowaniu jego "Poezji" i zawartych w nich "Ballad i romansów", które stały się manifestem nowej epoki. Jednak już we wcześniejszych wierszach Mickiewicza zauważyć możemy nowe spojrzenie i początek rodzących się idei, na których powstanie później wielki projekt romantyczny wieszcza. Zaliczyć do tego grona możemy teksty, które powstały jeszcze w okresie uczestnictwa Mickiewicza w spotkaniach Towarzystwa Filomatów. Wtedy to opublikował on "Już się z pogodnych niebios oćma zdarła smutna" a także "Hej, radością oczy błysną". W nich to odnajdujemy zapowiedź tego, co większą siłą zaprezentował poeta chociażby w "Odzie do młodości", która stała się później hymnem romantyków.
Okres twórczości Adama Mickiewicza, który zwykło nazywać się wileńsko-kowieńskim, był dla osobistych doświadczeń poety bardzo trudny. W jego utworach odnajduje się oznaki wielkiego osamotnienia i życiowych niepowodzeń. Jest to jednak również okres bardzo wzmożonej twórczości. Powstają wtedy takie utwory, jak "Dziady" - ich II. i IV. część, również "Grażyna" oraz wspomniane "Ballady i romanse".
Beż wątpienia utworem granicznym dla twórczości wieszcza była "Oda do młodości". Po pierwsze, był to pewnego rodzaju utwór pożegnalny skierowany do epoki poprzedniej, poezji klasycznej. Stąd użycie przez poetę klasycznej formy wiersza. Oda uznawana była za klasyczny model wiersza, tyle że Mickiewicz wtłoczył w tę formę całkowicie nieprzystające do tej formy treści. Jest to drugi ważny punkt związany z tym wierszem. W klasycznej formie przedstawił poeta poglądy, które występowały przeciwko klasycyzmowi. Gloryfikowały to, co nowe, młodość. W starości natomiast Mickiewicz widział konserwatyzm, literaturę, która nie ma nic wspólnego z życiem, a jej jedyną wartością jest piękno formy i wyświechtane frazesy.
Z tego tez powodu wiersz ten stał się manifestem i pierwszą realizacją romantycznych idei, które miały dać początek nowej epoce.
Pierwszy wielkim wydawnictwem Mickiewicza, od którego przyjęło się datować początek romantyzmu w Polsce, były wiersze z cyklu "Ballad i romansów" wydane w roku 1822. Był to wzór estetyczny, na podstawie którego Mickiewicz później stworzy cały swój projekt literacki. W przedmowie do dzieła zamieścił również wstęp, w którym wyjaśnił czynniki, które wpłynęły na taki sposób rozumienia poezji i literatury. Przedstawił tu również idee romantyzmu, jako projektu literackiego. Jak swe inspiracje wspominał poezję średniowieczną oraz całą kulturę ludową. Stąd tak wiele nawiązań do poszczególnych legend i podań ludowych oraz do miejsc, które symbolizować miały właśnie takie odniesienia. Twórczość ludowa miała bardzo wiele wspólnego z poezja romantyków. Podobne im były na przykład wykorzystywane motywy - chociażby zjawy, duchy, rusałki - a także sposób kreowania świata literackiego, w którym przewagę zawsze miał świat tajemniczej przyrody, czy zjawisk nadprzyrodzonych.
Tak przedstawiony projekt literacki oraz pogląd na literaturę wzbudził w tym okresie bardzo liczne dyskusję. Poeci opowiadający się za klasycznym sposobem pisania poezji uważali te teksty za nie mające większej wagi. Krytykowali język wierszy i odwołania do ludowości. Mówili, że poezja winna mówić o rzeczach wielkich językiem wyniosłym, a nie opowiadać pospolite historie. Mickiewicz zapewne spodziewał się takich zarzutów, dlatego też w swym najważniejszym ideowo wierszu "Romantyczność" przedstawił bardzo prosto i można powiedzieć mało oryginalnie, filozofię romantyzmu. Pokazał zrozpaczoną dziewczynę, której objawia się zmarły kochanek. Nikt poza nią go nie widzi, ale tłum obserwujący rozhisteryzowaną dziewczynę wierzy jej. Po jej stronie jest również podmiot liryczny wiersza. Na przeciwnej pozycji sytuuje się starzec, który reprezentuje tutaj właśnie stanowisko klasyków, który uważa, że dziewczyna jest szalona, bo duchy nie istnieją. Mickiewicz przeciwstawia tu "serce" romantyków oraz "szkiełko i oko" klasyków.
Wczesnoromantyczny charakter mają również inne utwory tego cyklu. Chociażby ballada "Świteź". Tutaj wyeksponowany został wątek, w którym także odnajdujemy echo ludowości. Chodzi o zemstę za złe postępowanie. Ludowe podania kreśliły bardzo jasną wizję moralności - to, co honorowe i dobre, było za takie uznawane. Natomiast to, co złe, karane było bez litości. Tak to też wygląda we wspomnianej balladzie. Poeta pokazuje jezioro, które jak się okazało było kiedyś miastem. Pewnego dnia, kiedy wojsko opuściło miasto, zostało ono podstępnie zaatako0wane przez wroga. W mieście byli starcy, kobiety i dzieci, więc nie miał go, kto bronić. Na wezwania o pomoc Bóg przemienił ludzi w rośliny, a miasto zatopił. Później, kiedy rośliny puściły piękne kwiaty żołnierze zaczęli je zrywać. Po dotknięciu takiego umierali. Była to kara za atakowanie bezbronnych ludzi i niehonorowe zachowanie.
Do takich właśnie wartości odwoływali się romantycy, a że ich rodowód najlepiej znany był ludziom prosty, pochodzącym z ludu, dlatego też często akcja umiejscowiona jest w kręgach zwykłych ludzi, a i bohaterowie pochodzą z tych klas.
Jeśli mówi się o ludowym wymiarze romantycznych utworów nie sposób nie wspomnieć o roli przyrody. Jak widzimy na podstawie utworów Mickiewicza, przyroda jest bardzo ważna dla tej estetyki. Weźmy chociażby utwór "Lilie". Widzimy tu, jak na ruinach ze starej cerkwi kwitną kwiaty lilii. Są one świadkami zbrodni, która się tu dokonała. Wskazywać mają, że w tym miejscu dokonało się zło, o którym natura, jej tajemnicza moc, pamięta. W takim przypadku przyroda jest tutaj wyrocznią moralną. Przyroda jest "antropomorfizowana" i ukazywana jak człowiek. Potrafi ona wydawać sądy moralne, pomagać ludziom prawym, a karać złych - jak to jest chociażby we wspomnianej balladzie "Świteź". Natura ma więc tu wymiar nie ozdobny, czy dodatkowy, ale główny. To nie ona jest tłem dla człowieka, ale człowiek dla niej - on wywodzi się z niej jako najinteligentniejszy przejaw życia, ale ona wciąż nad nim panuje i w każdej chwili może wydać wyrok. Tak postrzegali to romantycy, zarówno w początkowej fazie okresu, jak i później - chociażby "Liryki lozańskie", czy "Pan Tadeusz", gdzie przyroda jest wielką metaforą tęsknoty i porządku świata.
Problemy etyczne i moralne świetnie ukazane też są w II. Części "Dziadów". Przedstawiony przez Mickiewicza obrzęd dziadów, nie jest tylko przedstawieniem starego, zapomnianego rytuału. Wydarzenia te stają się wyjściem do rozleglejszych i filozoficznych przemyśleń autora. Zastanawia się on nad moralnością i etyką ludzi. Nad tym jak postępują i jak kara może ich za to spotkać. Przywoływane duchy: dzieci, pasterki Zosi oraz złego dziedzica, pokazują, jak kara może nas spotkać, za złe postępowanie. Dzieci zawiniły tym, że nie zdążyły poznać goryczy życia, przez co nie widziały, jaki jest naprawdę świat. Stąd potrzebne im było ziarno gorczycy. Pasterka ukarana była za swa pychę i narcyzm. Uważała się za tak piękną dziewczynę, że nie szanował kawalerów, którzy zlecali się do niej i bawiła się ich uczuciami. Trzeci duch - z najcięższymi grzechami - ukarany był za swe skąpstwo. Nie pomógł młodej dziewczynie z dzieckiem, która zamarzła przez niego. Dlatego teraz dusze ludzi, którym wyrządził krzywdy prześladują go cały czas pod postacią ptaków, które nie pozwalają nikomu pomóc jego duszy. Musi odpokutować za swe nikczemne czyny.
Ważnym utworem dla rodzącej się estetyki poezji Adama Mickiewicza oraz polskiego romantyzmu były również "Dziady", zwłaszcza ich wcześniej powstałe części - II. i IV. W nich to poeta przedstawił swą wizję nowego modelu dramatu, który nazywano później romantycznym. Wprowadził wiele zmian względem klasycznej formy sztuki. Najważniejszą była chyba jego niesceniczność oraz nieprzestrzeganie zasad jedności oraz decorum. Poza tym poeta przedstawił tu dwa ważne motywy dla romantycznej i ludowej koncepcji literatury. Była to zapewne kwestia moralności, którą wyczytać możemy w II. części utworu, gdzie przyglądamy się pradawnemu obrzędowi dziadów. W części IV. natomiast poeta porusza motyw miłości romantycznej, która również stała się jednym z najważniejszych elementów estetyki romantycznej.
Wydaje się, że na podstawie powyższych przykładów bez spornie uznać możemy Adama Mickiewicza za prekursora romantyzmu oraz twórcę jego polskiego modelu. Oczywiście byli też inni wielcy poeci tego okresu, jedna Mickiewicz uznawany jest za jego główną postać.
