Romantyczna epopeja "Pan Tadeusz" i "Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego" pisane były w szczególnym momencie dziejowym: po upadku powstania listopadowego (1831).
Broszurę polityczną "Księgi..." napisał Mickiewicz w 1832, pisany w Paryżu w latach 1832-1834 "Pan Tadeusz" ukazał się w roku 1834.
To w III części "Dziadów" podjadł poeta po raz pierwszy temat powstania listopadowym , zmierzył się z wyrzutami sumienia (nie brał udziału walkach 1831 roku), z poczuciem klęski.
W "Księgach" i "Panu Tadeuszu" stworzył program terapii. Teksty te pomagały otrząsnąć się, zmierzyć z rzeczywistością, wytłumaczyć historię.
Napisane zostały więc ku "pokrzepieniu serc". Przynosiły ulgę, zrozumienie, wybaczenie, nawet radość (humor w "Panu Tadeuszu"). Odczytanie utworów jako samowybaczenie nie jest właściwe, sam Mickiewicz zaznacza w epilogu epopei, jak trudne jest życie z wyrzutami sumienia na "paryskim bruku".
Do pełnego tekstu "Ksiąg" dołączone zostały również: "Modlitwa pielgrzyma" i "Litania pielgrzymska".
"Księgi narodu polskiego" stylizowane są na biblijny opis stworzenia świata, w "Księgach pielgrzymstwa polskiego" już w pierwszym zdaniu tłumaczy autor Polakom ich trud, cierpienie: "Duszą narodu polskiego jest pielgrzymstwo polskie".
Rozwija zarysowaną w V scenie III części "Pana Tadeusza" ("Widzeniu ks. Piotra") propozycję zbawczą. Polska ukazana jako Mesjasz narodów tłumaczy wielką narodową klęskę. Taka wizja wnosi nadzieję, wzmacnia ducha. Wnosi praktyczne wskazówki, jak żyć na emigracji, jak kształtować osobowości, rozwijać się.
Jest to swoisty podręcznik, elementarz politycznej i moralnej edukacji Polaków-tułaczy, a jednocześnie kodeks zasad przyszłej rewolucji przeciw zaborcom ("Księgi narodu polskiego"), wizja przyszłej równej, sprawiedliwej Polski.
Krótki utwór wnosi nadzieję, porządkuje świat, a jednocześnie zachęca do działania, motywuje do pracy nad sobą, do "powiększenia i polepszenia dusz".
Jest pocieszenie, jest wskazanie drogi, celu - prawdziwa, całkowita terapia. Mickiewicz wskazuje nawet sposób pokonywania rozpaczy, smutku, zniechęcenia - jak czytamy w "Modlitwie pielgrzyma":
"Panie Boże Wszechmocny! Dzieci Narodu wojennego wznoszą ku Tobie ręce bezbronne z różnych końców świata. Modlitwa i poddanie się woli Boga: "A wszakże niech się stanie nie nasza, ale Twoja wola".
Przesłanie "Pana Tadeusza" tłumaczy list autora:
"Piszę teraz właśnie poema wiejskie, w którym staram się zachować pamiątkę dawnych naszych zwyczajów i skreślić jakkolwiek obraz naszego życia wiejskiego, łowów, zabaw, bitew, zajazdów, etc"
"Zachować pamiątkę dawnych czasów" - oto pierwszy punkt mickiewiczowskiej terapii w "Panu Tadeuszu". Jej celem jest powrócić myślami do "kraju lat dziecinnych"
I dzięki tym wspomnieniom organizować ogólnonarodowe powstanie. Zadania tego podejmuje się emisariusz, "nawrócony grzesznik" Jacek Soplica. Jego metamorfoza Jacka - to kolejny dowód terapeutycznego sensu utworu. Nawet zdrajca (choćby tylko w oczach ludzi) może dzięki pracy i wysiłkowi stać się bojownikiem o słuszną sprawę.
Zarzut mitologizacji przez autora świata szlacheckiego nie jest słuszny. Co prawda kreśli pisarz obraz radosnych obrzędów, spotkań, itp., ale nie zapomina ukazać szlacheckich wad, nawet tych największych (anarchia, bezprawie), nie zapomina o aktualnej sytuacji. W "Epilogu" napisanym bezpośrednio po zakończeniu poematu obecne jest i rozczarowanie, i nadal - nadzieja, nawet wbrew wszystkiemu.
"Ku pokrzepieniu serc" nie jest napisany jedynie "Pan Tadeusz", ale i "Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego". Wskrzeszenie ginącego świata, ogólnospołeczne powstanie ("Pan Tadeusz"), ale i mesjanizm, moralny heroizmie ("Księgi") są konkretnymi propozycjami terapii. Ponadto jest nadzieja, którą niesie wiara w Boga i jego wizję historii i jest śmiech, którego nie brakuje w "Panu Tadeuszu"
