Ludowość bardziej sielankową, przyjazną, niepodobną do tej znanej z "Ballad", a zbliżającą się do ideału z pieśni Jana Kochanowskiego spotykamy w wielkiej epopei Mickiewicza, w "Panu Tadeuszu".

"Pan Tadeusz" jest epopeją narodową, jej autor odwołuje się więc przez formę, dzieła do najstarszej tradycji literackiej- wielkich dzieł Homera. Epopeja, epos to gatunek epicki, operujący style wysokim, opowiadający o ważnych, przełomowych wydarzeniach kształtujących obrazowaną grupę społeczną, naród. Akcję swojego dzieła oparł o wątki związane z przeżywaniem w rozbiorowej Polsce epoki napoleońskiej, ówczesnych nadziei niepodległościowych, planów. Nadzieje pokładane w słynny francuskim generale okazały się płonne. Mickiewicz pisze swoją epopeję kilkanaście lat po śmierci Napoleona (utwór wydano w 1834 roku), w czasie, gdy rząd francuski umywa ręce od pomocy zniewolonym Polakom, których dotykając coraz okrutniejsze represje, którzy po upadku powstania listopadowego muszą uciekać z ojczystej ziemi na nie kończące się wygnanie. W czarnych dla Polski i Polaków czasach Mickiewicz tworzy więc dzieło radosne, pełne nadziei, odwołujące się do momentu, w którym naród polski poczuł łączącą go więź, w którym skłóceni Polacy potrafili połączyć się we wspólnej walce o wolność. Współcześni Mickiewiczowi czytelnicy zarzucali mu, że zamiast martyrologii, poezji tyrtejskiej, opisywania cierpień ciemiężonej ojczyzny wolał napisać utwór ciepły, jasny i radosny. Celem autora było jednak również zagrzewanie do walki, ale w inny sposób- nie przypominając o cierpieniu, ale o tym, o co warto było walczyć, o utraconym szczęściu, o wolnej ojczyźnie. "Pan Tadeusz" pisany był "ku pokrzepieniu serc" słabnących, zrozpaczonych Polaków. Dlatego czasowo umieszcza akcję w latach 1811-12, w momencie największej euforii, zachłyśnięcia się potęgą Napoleona, który obiecał Polakom wolną ojczyznę. Opisywane lata to czas dzieciństwa i młodości urodzonego w 1798 roku Mickiewicza, czas szczęścia, sielankowego życia na Litwie, która na kartach epopei staje się niemal ucieleśnieniem antycznej Arkadii. W dwunastu księgach pisanych wierszem trzynastozgłoskowym Mickiewicz przedstawia obraz najpiękniejszych szlacheckich tradycji i obyczajów, będących arką polskości, patriotyzmu. Poeta chce przypomnieć o tym, o co zawsze warto było walczyć, a jednocześnie, oddala myśli pozbawionych niemal nadziei na wolność emigrantów od okrutnej rzeczywistości, pozwala odpocząć na chwilę umęczonemu sercu i duszy pośród litewskich pól uginających się od kłosów, pachnących dzikimi kwiatami łąk, chłodu bezkresnych litewskich borów, w takt dobiegającego z domowego zegara kuranta z melodią Mazurka Dąbrowskiego. Nad tym utraconym rajem tęskni i płacze wygnany z ojczyzny poeta- wieszcz.

"Pan Tadeusz" wprowadza także nowy dla romantyzmu typ bohatera- nie zrozpaczonego, zbuntowanego indywidualisty, ale człowieka czynu, walczącego za ojczyznę porywającego za sobą współbraci w niewoli. Bohatera tego kreuje w postaci Jacka Soplicy, w którym odnajdujemy także znane już elementy bohaterów romantycznych (nieszczęśliwa miłość, tajemnica z przeszłości- zabójstwo Horeszki, po którym bohater musi uciekać z Litwy, ukrywać się w przebraniu mnicha i walczyć za ojczyznę, aby odkupić swoje dawne błędy). Jacek Soplica- Ksiądz Robak pełni w epopei rolę wieszcza, motywującego ludzi do działania, przynoszącego wieści emisariusza, którego zadaniem jest mobilizowanie ludzi do podjęcia wspólnej walki z wrogiem- Moskalami. To on opowiada zaściankowej szlachcie o Napoleonie, o Kościuszce, o wielkich polskich przywódcach nowej polskiej armii tworzącej się przy boku francuskiego generała. Odmiennie od innych bohaterów romantycznych Jacek Soplica odnosi zwycięstwo- przed śmiercią udaje mu się odkupić błędy butnej młodości, uzyskuje wybaczenie i odzyskuje honor i dobre imię. Soplica umiera, ale jako bohater, po śmierci odznaczony za przysługi dla ojczyzny przez samego generała Dąbrowskiego. Oprócz szczęśliwych, pełnych nadziei lat epoki napoleońskiej Mickiewicz "przemyca" w treści epopei także wspomnienia innych ważnych momentów naszej historii w melodiach wygrywanych przez Jankiela: uchwalenie Konstytucji Trzeciego Maja, rozpaczy po zdradzieckiej targowicy, Powstanie Kościuszkowskie, i powołanie polskich legionów we Włoszech. Powszechna zgoda, wzajemne wybaczanie, solidarność i jedność w walce miała pokazać współczesnej, skłóconej emigracji, że tak naprawdę cel jest jeden, a droga do niego prowadzi jedynie przez zgodę i wspólne działanie.

Zgodnie z założeniami eposu homeryckiego, "Pan Tadeusz"- mimo swojego tytułu jest dziełem, w którym głównym bohaterem jest cała szlachta (bohater zbiorowy- naród, stan). Powody napisania dzieła tłumaczy autor we wzruszającej inwokacji ["widzę i opisuję, bo tęsknię po tobie"] (inwokacja jest również stałym elementem homeryckiego eposu. Grek odwoływał się w niej do muz, aby pomogły mu wyśpiewać dzieje herosów, Mickiewicz- do Litwy, swojej ojczyzny oraz do Matki Boskiej, której cudowne wizerunki znajdują się w Częstochowie i Ostrej Bramie, królowej wszystkich Polaków, których powierza jej opiece). Po bardzo osobistej inwokacji podmiot zaczyna prowadzić obiektywną, epicką narrację, przedstawiając przebieg wydarzeń w dworku w Soplicowie, konfliktu między Soplicami a dziedzicem Horeszków o stare ruiny zamku, trójkąta miłosnego tworzonego przez Tadeusza, Telimenę i Zosię, a na tym tle- działalności narodowej Księdza Robaka, wielkich wydarzeń historycznych, które w ostatnich księgach docierają także na Litwę, do samego Soplicowa, podczas przemarszu wojsk Napoleona szykujących się do ataku na Moskwę.

Z tradycji homeryckiej wywodzi się także wysoki styl, jakim podmiot opisuje szlachecką rzeczywistość, szczegółowa opisowość, rozbudowane, homeryckie opisy i porównania (opis serwisu podczas uczty kończącej akcję eposu, przypominającą w swojej formie homerycki opis tarczy Achillesa). Jak w każdym eposie nie mogło zabraknąć także scen batalistycznych, podczas walki między szlachcicami, a potem wspólnej szlacheckiej bitwy z oddziałem Moskali.

Bohaterem zbiorowym, przedstawionym przez autora podczas jednego z przełomowych momentów w jego historii (epoka napoleońska, marsz na Moskwę, tworzenie przy Napoleonie polskiej armii) jest polska (litewska) szlachta. Brak jedności wśród przedstawicieli stanu szlacheckiego stał się jedną z przyczyn upadku Polski, przed którym ostrzegali już wcześniej oświeceniowi myśliciele i publicyści. Mickiewicz pokazuje, że odejście od walki o partykularne interesy było możliwe, że dało się zjednoczyć całą szlachtę w jednym wspólnym marszu po wolność. W jego eposie pojawiają się przedstawiciele różnych "warstw" szlacheckich- bogatej i wpływowej magnaterii, która reprezentowana jest przez niemal już wygasł ród Horeszków, szlachty średniej, ziemiańskiej- ród Sopliców, oraz ubogiej, żyjącej niemal jak chłopstwo szlachty zaściankowej- mieszkańcy Dobrzynia. Obok tych trzech grup pojawia się także odmiana czwarta- szlachta związana z miastem, z urzędami, pełnioną funkcją administracyjną lub obyczajową- asesor, rejent, podkomorzy, klucznik, itd.

Każda z tych warstw kryje w sobie wiele wad (pycha Horeszki nie pozwalająca mu na zezwolenie na ślub córki z kochanym przez nią Jackiem Soplicą; upór sędziego Soplicy w walce o zamek, popędliwość mieszkańców zaścianka, zawsze gotowych do zajazdu, bitki i pijatyki, kłótliwość i zawziętość urzędników), ale także wielkie pokłady zalet- wszyscy na swój sposób kochają ojczystą ziemię, zachęceni przez księdza Robaka chcą o nią walczyć ramię w ramię przeciwko Moskalom. Wszystkie warstwy są też kolebką polskości, hołubiącą piękne tradycje szlacheckie, narodową dumę, kulturę, patriotyzm, wszystkie wnosiły swój wkład w przetrwanie polskości pod zaborami. Mickiewicz skłania się także, zgodnie z założeniami ludowości, w stronę chłopstwa, postulując ich uwolnienie z systemu feudalnego. Ludowa "dusza anielska" zostaje nawet symbolicznie wyzwolona podczas zaręczyn Tadeusza i Zosi.