Adam Mickiewicz pracował nad epopeja narodową pt. Pan Tadeusz prawie dwa lata, a efekty tej twórczości można było podziwiać już w 1834 roku, po jego publikacji w Paryżu. Autor planował, że stworzy cos na kształt sielankowej opowieści o tematyce miłosnej, podobnej w charakterze do Hermana i Doroty. Nastroje panujące jednak pośród emigrantów spowodowały, że dzieło rozwinęło się epopeję składającą się z dwunastu ksiąg, a tytuł brzmiał: "Pan Tadeusz czyli Ostatni Zjazd na Litwie. Historia szlachecka z roku 1811 i 1812 w 12 księgach".

Tworzenie tego dzieła było dla Mickiewicza, jakbyśmy dziś powiedzieli, swego rodzaju terapią. W nim powracał na swą ukochaną, pokrytą bujnymi lasami Litwę. Przez nie odnajdywał obrazy przeszłości, które tęsknie przywracał na kartach dzieła. Już w Epilogu poeta wspominał, że pisanie Pana Tadeusza pozwoliło mu uciec od zgiełku oraz problemów życia na obczyźnie i spokojnie zanurzyć się dawne dzieje.

Utwór jest historycznie usytuowany w czasach kiedy Polska jest krajem rozbitym(1811 i 1812), Napoleon podbija Europę (wyprawa na Rosję), a jego działania są dla polskiego narodu szansą na poprawę sytuacji kraju, na wolność. Chociaż , gdy autor pisał swe dzieło, był już świadomy, że napoleońska działalność nie przyniesie Polsce żądanych rozwiązań, nie niszczył tych społecznych nadziei. Wręcz przeciwnie, wyeksponował Napoleona jako wielkiego wojownika, przywódcę, który pobił na polu walki Niemcy, Anglię i Prusy. Z drugiej strony ukazuje jego niepozorny żołnierski strój. W tym uwielbieniu dla jego osoby nie tonie wyjątkowo Maciek Dobrzyński, kochający kraj, który "zawsze tam szedł, gdzie Ojczyzny dobro wypatrywał". Przebieg wszystkich wydarzeń toczy się na ziemiach litewskich, w nie istniejącej wsi o nazwie Soplicowo.

Chociaż autor przedstawiał w Panu Tadeuszu fakty z dziejów Polski i Europy, używał pewnej swobody w ich literackiej prezentacji, np. nieco zmieniając ich czas- poeta przypisuje początek walk z Rosją i utworzenie w Warszawie konfederacji na lato 1811, gdy w rzeczywistości jest to dopiero czerwiec 1812 roku; wejście wojsk napoleońskich do Polski określa na wiosnę roku 1812, gdy w rzeczywistości jest to dopiero czerwiec. Takie drobne odchylenia wynikają nie z niewiedzy autora, tylko pewnej symboliki, np. wiosenna pora kojarzy się z zmartwychwstaniem i nowym żywotem, co symbolizuje ocknięcie się rodaków ze snu i wzrastanie nadziei na wolność:

"O wiosno! kto cię widział wtenczas w naszym kraju,

Pamiętna wiosno wojny, wiosno urodzaju!

Zbożami i trawami, a ludźmi błyszcząca,

Obfita we zdarzenia, nadzieją brzemienna!

Obrazy natury, krajobrazu litewskiego i ujęcia wszelkich jego elementów są w utworze Mickiewicza bardzo wyraziste i malarskie, w nie autor wpisuje dzieje swoich bohaterów i wszystkie zdarzenia. Przytoczony cytat ilustruje szczególność pory roku, tej jedynej, konkretnej, o której mówi narrator. Przy jej charakteryzacji używa wielu tropów poetyckich. Pojawia się apostrofa ("O wiosno!"), skierowana w sposób bezpośredni do spersonifikowanej wiosny("...Ja ciebie dotąd widzę, piękna maro senna..."). Prócz tego zastosowane są także liczne pytania retoryczne("...kto cię widział, jak byłaś kwitnąca...") oraz i różnorodne epitety(wiosno urodzaju, wiosno wojny). Tak plastyczne ilustracje świata przemawiają do wyobraźni czytelników i budzą podziw dla piękna tych zjawisk. Poza tym zawarte są w nich wspomnienia o rodzinnych stronach, które kreują literacką przestrzeń i są wyrazem ogromnej miłości i żalu za straconą ojczyzną.

Dzieło Adama Mickiewicza posiada też cechy epopei, można je bowiem nazwać epopeją narodową. Co wyróżnia ten gatunek? Przede wszystkim epickość, użycie wiersza bądź też prozy, przedstawienie charakterystycznych postaw dla danego narodu, a wszystko to na przestrzeni jego historii. Także forma w jakiej jest zbudowany jest typowy dla tego rodzaju dzieła, tworzą ją bowiem poszczególne pieśni i księgi. Innymi charakterystycznymi elementami są liczne środki artystyczne, rozpoczynająca utwór inwokacja i specyficzne podejście narratora do rzeczywistości. Twórcą klasyki tego gatunku- Iliady- jest Homer. W obrębie epopei sytuuje się również wyraźnie Pan Tadeusz.

Na kartach tego utworu zapisany jest wizerunek szlacheckiej społeczności tamtego okresu ukazanej w czasie istotnego przełomu. Pan Tadeusz nie tylko nawiązuje do przeszłości , wspomnień, lecz także odnosi się do bieżących wydarzeń politycznych. Bardzo okazałe i znacznie rozwinięte jest zaplecze dziejowe tego dzieła, które realizują wypadki z lat 1811-1812- wówczas działania Napoleona dały Polakom nadzieje na wyzwolenie. Także inne zapisane na kartach historii momenty wspomina autor: powstanie kościuszkowskie czy podpisanie Konstytucji 3 maja, powiązanej z losami Jacka Soplicy walczącego pod Hohenliden i Jeną.

Postacie zarysowane w oparciu o realia historyczne oraz obyczajowe, opisane są drobiazgowo i z całym swoim szlacheckim dorobkiem oraz dziejami historycznymi. Atmosfera panująca w soplicowskim dworku i jego okolicach, przepełniona jest patriotycznymi uczuciami i emocjami, kreującymi panoramiczne ujęcie życia danej społeczności i kraju. Autor Pana Tadeusza tworzy obraz szlacheckiego stanu, jego postawy i narodowej świadomości podczas zaborów i bojów o wolność ojczyzny.

Fabuła utworu wypełniona jest wielością różnych wątków, między innymi, kłótni o zamek, losów Jacka Soplicy i księdza Robaka zarazem, które to łączą się z historią miłosną i innymi wątkami pobocznymi. Kiedy jednak je złączymy tworzą jednorodną treść epopei. Istotnym elementem jest inwokacja, w której narrator zwraca się do rodzinnego kraju błagając też Najświętszą Maryję Pannę o łaskę potrzebną do pisania oraz natchnienie.

To, co uczyniło Pana Tadeusza epopeją narodową, to jego szeroko zarysowana charakterystyka społeczeństwa oraz nastrojów panujących wśród ludu w okresie niewoli, przeobrażeń jego postaw i tworzeniem nowych ideałów, przede wszystkim patriotycznych.

Przeszłość i pamięć oraz pielęgnowanie pewnych obyczajów tworzą motywację działań i kreują refleksję o świecie, snutą przez postacie z dzieła. Poczucie przełomu wywołuje specyficzne czyny, dlatego przestrzeń- zarówno historyczna, jak i fikcyjna- są tak istotne dla utworu Adama Mickiewicza.