Patriotyzm, oddanie ojczyźnie, poświecenie dobra własnego dla dobra ogółu, takie wartości wyznawały chyba wszystkie pokoi. Literaci niemal wszystkich okresów literackich odwoływali się patriotycznych uczuć głosząc ich wagę i wartość. Tym niemniej w pewnych okresach miłość do ojczyzny miała wyjątkowe znaczenie. Patriotyzm to zasadniczy temat literatury romantycznej, literatury czasów niewoli. Kwestia niepodległości była dla romantyków najistotniejsza, jej podporządkowali nawet najwyżej dotąd cenioną miłość do kobiety. miłość do ojczyzny, poświęcenie dla niej są to wartości uniwersalne.
Romantyzm miał miejsce w XIX, ogarnął swoimi ideami wszystkie państwa Europy. Charakterystyczne dla romantyzmu europejskiego był opiewanie ludzkiej duchowości i uczuciowości. Rozum został zepchnięty ze swej dominującej pozycji, bowiem rozumowe poznanie miało sens tylko w świecie materialnym, w rzeczywistości ziemskiej. A świat zaczęto postrzegać szerzej, fascynując się bogatym światem wyobraźni, marzeń, uczuć. Duchowość, dziś podzielibyśmy, mistyka, stała się sferą godną poznania, godną literatury.
Świat romantyczny to świat pełen tajemniczości i fantastyki. Artyści tej epoki odwoływali się chętnie do ludowych wierzeń, do dawnych legend i przekonań o leśnych duchach. Romantyczny świat zaludniły nimfy, Goplany, duchy bohaterów… Dominującym tematem literackim stała się miłość, potężne uczucie, ogarniające człowieka najsilniej ze wszystkich, wszechwładne i bezgraniczne. Miłość romantyczna pochłaniała bohaterów i niszczyła. Uczucie to przedstawiano zasadniczo jako nieszczęśliwe, różne były przyczyny niespełnienia, ale cierpienie podobne, niszczące.
W Polsce początkowo romantyzm rozwijał się w tym właśnie nurcie: ludowości, fantastyki, duchowości, miłości… Jednak sytuacja polski była szczególna, ponieważ państwo oficjalnie nie istniało. Ziemie polskie zostały podzielona między trzech zaborców, naród znalazł się w niewoli. W tej sytuacji polska literatura romantyczna szybko została zdominowana przez tematykę niepodległościową. Pragnienie wolności i niezawisłego bytu państwowego stały się silniejsze nawet od romantycznej miłości. W tej sytuacji miłość i osobiste szczęście wymagały poświecenia w imię wartości wyższej - dobra narodu.
Mickiewicz napisał w "Konradzie Wallenrodzie" : "Szczęścia domu nie zaznał, bo go nie było w ojczyźnie", oddając właśnie hierarchie wartości polskiego romantyzmu. Polacy nie mogli być szczęśliwi, skoro ojczyzna była w niewoli. W takiej sytuacji osobiste szczęście jawiłoby się wręcz jako grzech. Toteż bohater romantyczny jest nieodmiennie postacią cierpiącą, ponoszącą ofiary dla swego kraju. Doskonałym przykładem takiej postawy jest właśnie "Konrad Wallenrod, średniowieczny rycerz, bohater poetyckiej powieści Mickiewicza, który poświęca ojczyźnie wszystko, najpierw miłość do kobiety, która musi opuścić, potem pragnienie życia na ojczystej ziemi, ponieważ plan zwycięstwa wymaga, by zamieszkał wśród krzyżaków, wreszcie honoru rycerskiego, złamania zasad uczciwej walki. Konradowi nie pozostaje już nic, po doprowadzeniu zdradzieckiego planu do końca, popełnia samobójstwo.
Gdyby prześledzić losy innych bohaterów ich sytuacja przedstawiałaby się podobnie, Kordian, z dramatu Juliusza Słowackiego czy Konrad z "Dziadów" Mickiewicza to, mimo wszystkich różnic, bohaterowie podobni pod względem uczuć patriotycznych. Kierują się miłością do ojczyzny i współczuciem dla cierpiącego narodu, są gotowi wziąć na siebie jego męki, gorycz jemu przeznaczona, by ocalić kraj.
Na koniec warto zauważyć, że idee patriotyczne głosił także Cyprian Kamil Norwid, należący już do ostatniego pokolenia romantyków. Norwid dokonywał rewizji romantycznej wizji świata, dostrzegał jej wady, starał się nadać jej inny kształt. Jedno pozostało niezmienione - patriotyzm stanowił wielką wartość, a śmierć w obronie niepodległego bytu narodowego stanowiła powód do dumy. Takie przekonanie możemy wyczytać na przykład z wiersza pod tytułem: "Bema pamięci żałobny rapsod", przedstawiający pogrzeb bohatera. Pogrzeb został ujęty w konwencji średniowiecznego obrzędu, rytuału, jaki przysługiwał bohatersko poległym rycerzom. Norwid z takim pietyzmem obrazuje pogrzeb generała Bema, by podkreślić jego zasługi dla kraju.
Kolejną "erupcję" tematyki patriotycznej przeżywała Polska w czasie drugiej wojny światowej. Wskazuje to na fakt, ze literatura stara się pobudzić poczucie obowiązku względem ojczyzny i rodaków szczególnie w chwilach zagrożenia bytu i tożsamości narodowej. Tak było przede wszystkim w czasie zaborów, kiedy Polakom groziło, ze zapomną o swej narodowości, ze przejmą obce wzory, język, kulturę, ze polskość zaginie na zawsze.
