Gustaw, bohater z IV. cz. "Dziadów" jest człowiekiem o niepospolitej wrażliwości, ma duszę poety, jest typem samotnika. Cierpi z powodu niezrozumienia przez otoczenie, wyobcowania i nieszczęśliwej miłości. Jest typowym romantycznym bohaterem w stylu młodego Wertera, bohatera utworu Goethego. Mimo odrzucenia przez ukochaną, nie przestaje żywić do niej głębokich uczuć. Siła jego uczucia nie słabnie i Gustaw coraz mocniej pogrąża się w rozpaczy i odwraca od otaczającego świata. Żyje w świecie swojego cierpienia, jego myśli wciąż krążą dokoła ukochanej. Świat jawi mu się jako brutalny i bezduszny, ludzie go nie rozumieją. Ból i rozpacz doprowadzają go do szaleństwa. Coraz częściej nachodzą go myśli samobójcze.
Konrad Wallenrod to rewolucjonista i patriota, który pragnie wyswobodzić swoją ojczyznę, Litwę z niewoli krzyżackiej. Rozumie jednak, że w otwartej walce nie ma szans na zwycięstwo. Posuwa się więc do zdrady i podstępu. Jest to postać bardzo skomplikowana psychologicznie, pełna napięć wewnętrznych, niejednoznaczna, wywołująca sprzeczne uczucia. Dzięki temu jednak bohater ten jest prawdziwy, wiarygodny. Dla ówczesnych młodych Polaków, pragnących wyzwolenia ojczyzny spod jarzma zaborców, Konrad był wzorcem do naśladowania. Odzwierciedlał ich własne pragnienia, wątpliwości i obawy. W jego usta Mickiewicz włożył słowa, które niejeden młody Polak ówczesnych czasów chciałby wypowiedzieć. Heroizmowi Konrada Wallenroda towarzyszą chwile zwątpienia, odsuwania ostatecznego cisu zadanego Krzyżakom. Mimo cynizmu, z jakim prowadził swe podwójne życie, męczą go wyrzuty sumienia. Wie, że jego postępowanie jest podłe, jednak nie widzi innej drogi, by osiągnąć cel. Wie, że będzie musiał zginąć, lecz idea, o którą walczy jest dla niego droższa niż życie. Śmierć bohatera romantycznego jest nieodłącznym atrybutem jego losu. Gdyby nawet udało mu się uciec przed zemstą Krzyżaków, jego życie zostałoby złamane przez wyrzuty sumienia. Jego czynu nic nie zdołałoby wymazać.
Gustaw, bohater IV cz. "Dziadów", przeżywa moment bardzo ważny w biografii bohatera romantycznego: metamorfozę, podczas której przeistacza się z człowieka pogrążonego wyłącznie w swoich problemach, w tym przypadku w rozpamiętywaniu nieszczęśliwego uczucia, w wojownika o sprawę ogółu, o wolność całego narodu. Ten przełomowy moment wytyczony jest przez samobójstwo bohatera - Gustaw usiłuje się zabić. Symbolicznie umiera dla jednej sprawy, by poświęcić się innej. Metamorfoza Gustawa podkreślona jest przez zmianę imienia - staje się on Konradem. Gustaw - Konrad jest głównym bohaterem III cz. "Dziadów". Utwór rozpoczyna się od tejże metamorfozy, której znakiem są słowa wypisane przez bohatera na ścianie celi więziennej: "umarł Gustaw - narodził się Konrad". Przemiana nieszczęśliwego kochanka w bojownika o sprawę ogólną jest motywem mającym swe korzenie w biografii samego autora. Mickiewicz przezwyciężył ból odrzucenia przez ukochaną Marylę by stać się wieszczem narodowym i podtrzymywać na duchu przygnieciony jarzmem niewoli naród. Konrad z III cz. "Dziadów" odnajduje ukojenie w cierpieniu w walce o niepodległość ojczyzny. Odnalezienie swego powołania, poświęcenie się działalności społecznej daje mu ukojenie w rozpaczy i leczy rany, jakie zadała mu nieszczęśliwa miłość.
Bohaterowie obydwu utworów: Konrada Wallenroda" oraz III cz. "Dziadów" walczą o wielką ideę. Charakteryzuje ich prometeizm (poświęcenie własnego szczęścia w imię dobra całego narodu), tytanizm (samotnie podjęli wielki, nadludzki wysiłek). Ich czynom przyświeca szczytny cel, ale środki, którym dążą do jego osiągnięcia są moralnie dwuznaczne, oparte na zdradzie i podstępie. Kierują się etosem spiskowców, który jest anty - etosem. Najwyższą wartością jest dla nich skuteczność działania, "bo broń niewolników - podstępy".
Walka bohatera romantycznego nigdy nie kończy się zwycięstwem. Musi on umrzeć. Ale klęska jest tylko pozorna. Bohater ten wygrywa moralnie. Mimo kontrowersyjności stosowanych przez niego metod, idea, która mu przyświeca jest słuszna i kiedyś, w przyszłości, musi zwyciężyć.
Bohatera romantycznego cechują samotność w działaniu i indywidualizm. Uważa się on za jednostkę wybitną, musi wypełnić powierzoną sobie dziejową misję. Traktuje siebie jako równego Bogu - Konrad z III cz. "Dziadów" wadzi się ze Stwórcą o oskarża Go o cierpienie, jakie spotkało polski naród. Bohater romantyczny ma świadomość tragicznej, wykluczającej uczciwą walkę sytuacji narodu. Widzi prześladowanie rodaków. Narasta w nim tak wielki bunt, że może posunąć się do wszystkich, nawet najbardziej drastycznych środków. Pomimo gotowości poświęcenia i szczytnej idei bohater romantyczny popełnia wielki grzech - pychy. W III cz. "Dziadów" winę tą zmazuje modlitwa księdza Piotra.
W epopei Adama Mickiewicza "Pan Tadeusz" bohaterem charakterystycznym dla epoki romantyzmu jest Jacek Soplica. Nieszczęśliwe uczucie popchnęła go w młodości do zbrodni - zabójstwa. Szukał ukojenia dla wyrzutów sumienia. Pragnął odpokutować swój grzech przez poświęcenie się służbie narodowi i ojczyźnie Przywdział habit mnicha i zaczął przedstawiać się imieniem księdza Robaka. Został emisariuszem polityczny - przygotował w szlacheckich zaściankach grunt pod wybuch powstania przeciw zaborcy. Działał unikając rozgłosu, był cichy i pokorny. Do momenty śmierci chronił swoją tajemnicę, dopiero w ostatniej godzinie życia odbył spowiedź, w której wyznał, kim jest. W przeciwieństwie do bohatera "Dziadów" nie unosi się pychą. Nie bluźni przeciw Bogu. Wie, że sam niczego nie dokona, że bez udziału narodu nie uda się wyswobodzić ojczyzny.
Typowy bohater romantyczny jest młodzieńcem, o gwałtownym temperamencie. Wierzy w swoją nieograniczoną siłę, w to, że sam może pokonać największe potęgi. Jest idealistą, oderwanym od rzeczywistości i zbuntowanym przeciwko otaczającemu go światu. Kieruje się tylko uczuciem, gardzi rozsądkiem. W późniejszych epokach cechy te będą traktowane jako atrybuty młodości. Charakterystyczne dla romantyzmu widzenie rzeczywistości będzie przechodziło wraz z dojrzewaniem bohaterów w bardziej zrównoważone i racjonalne.
